17 hydroksyprogesteron – funkcje, badanie, normy i cena. Jakie są objawy podwyższonego i obniżonego poziomu?

17 hydroksyprogesteron (17-OH-progesteron, 17-OHP) to hormon wytwarzany przez nadnercza – dwa gruczoły leżące nad górnymi biegunami nerek. Produktem 17-OH-progesteronu jest kortyzol, substancja zwiększająca stężenie glukozy we krwi i pobudzająca organizm. Badanie 17-OHP wykonuje się przede wszystkim w diagnostyce wrodzonego przerostu nadnerczy. Zaleca się je także w diagnostyce raka nadnerczy czy hirsutyzmu. Jakie są normy 17 hydroksyprogesteronu i jakie objawy wskazują na podwyższony poziom tego hormonu? 

17 hydroksyprogesteron – funkcje 

17 hydroksyprogesteron to hormon steroidowy będący prekursorem kortyzolu i androstendionu oraz metabolitem progesteronu. Kortyzol pełni w organizmie bardzo ważne funkcje: wpływa na gospodarkę wodno-elektrolitową, odpowiada za prawidłowe działanie układu odpornościowego i bierze udział w rozkładzie tłuszczów.  Androstendion to hormon odpowiadający za prawidłowy rozwój płciowy. 

17-OHP wytwarzany jest przede wszystkim w korze nadnerczy, a w mniejszych ilościach też w ciałku żółtym w jajniku, jądrach oraz w łożysku. Po maksymalnym wydzieleniu lutropiny (LH), które ma miejsce podczas jajeczkowania, stężenie 17-OHP maleje. Gromadzenie się nadmiaru 17 hydroksyprogesteronu ma miejsce, gdy dojdzie do niedoboru lub defektu w obrębie enzymów biorących udział w syntezie kortyzolu. Wyższe stężenie 17-OH- progesteronu powoduje wtedy zwiększenie syntezy androgenów. 

17-OH-progesteron – kiedy badać? 

Badanie 17 hydroksyprogesteronu zalecane jest: 

• w celu wykrycia i monitorowania leczenia wrodzonego przerostu nadnerczy (CAH), 
• w diagnostyce chorób nadnerczy, hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia twarzy i ciała u kobiet), raka nadnerczy, nadmiaru androgenów nadnerczowych, 
• w przypadku występowania krwawienia z macicy, bolesnych miesiączek, zaburzeń miesiączkowania, poronień oraz przerostu endometrium, 
• u kobiet z podejrzeniem zespołu policystycznych jajników (PCOS), niepłodnością, rzadziej przy podejrzeniu nowotworu jajnika, 
• podczas przesiewowych badań noworodków, jeśli stwierdzono nieprawidłowości w rozwoju genitaliów, 
• u chłopców przedwcześnie dojrzewających płciowo. 

Badania nie wykonuje się u osób leczonych lekami sterydowymi. 

Jak wygląda badanie 17-OH-progesteronu? 

Materiałem do badania stężenia 17-OHP jest krew. U niemowląt próbkę pobiera się z pięty, u dzieci i dorosłych z żyły łokciowej. Badanie należy wykonać w godzinach porannych ze względu na zmienność dobową stężenia hormonu. Na test nie trzeba przychodzić na czczo. Przed udaniem się na badanie lekarz poinformuje cię, czy musisz przerwać przyjmowanie stosowanych leków. Kobiety powinny wykonać oznaczenie 17-OH-progesteronu w fazie folikularnej cyklu miesiączkowego, między 3. a 5. dniem cyklu lub według zaleceń lekarza. 

17-OH-progesteron – norma 

Wartości referencyjne dla 17-OH-progesteronu zależą od płci, wieku oraz fazy cyklu miesiączkowego. Normy 17 hydroksyprogesteronu są następujące: 

• noworodki w wieku powyżej 1 dnia życia: < 400-600 ng/dl lub 12,12-18,18 nmol/l; 
• dzieci przed okresem dojrzewania: ok. 100 ng/dl lub 3,03 nmol/l; 
• dorośli: < 200 ng/dl lub 6,06 nmol/l. 

Jeśli uzyskasz wynik w zakresie 6,06–24,24 nmol/l, zostanie on uznany jest on za niepewny, dlatego lekarz może dodatkowo zlecić wykonanie czynnościowego badania stymulacji hormonem ACTH. Warto pamiętać o tym, że zakresy wartości mogą nieznacznie różnić się w zależności od wybranego laboratorium. Uzyskany wynik zawsze powinien interpretować lekarz. 

17 hydroksyprogesteron podwyższony i obniżony  

Podwyższony 17 hydroksyprogesteron występuje m.in. u osób z przerostem nadnerczy. Wyróżnia się dwie postacie wrodzonego przerostu nadnerczy:  

• postać klasyczną, zagrażającą życiu, rozpoznawaną zazwyczaj u noworodków,  
• postać nieklasyczną, która ma łagodny przebieg.  

Znacznie podwyższony 17 hydroksyprogesteron wskazuje na postać klasyczną CAH. Wartości nieznacznie przekraczające normę sugerują łagodną postać choroby. 

Jakie objawy wywołuje podwyższony 17-OH-progesteron? W wieku niemowlęcym wrodzony przerost nadnerczy powoduje wymioty, biegunki, odwodnienie, zaburzenia rytmu serca, niskie ciśnienie tętnicze krwi, apatię, brak łaknienia oraz brak przyrostu masy ciała. U małych dziewczynek dochodzi do zwiększenia rozmiaru narządów płciowych i wczesnego pojawienia się owłosienia w okolicach intymnych. U starszych dzieci i osób dorosłych CAH powoduje ogólne osłabienie, spadek masy ciała, dużą męczliwość, ciemne zabarwienia skóry, nasilony trądzik czy łysienie czołowe. U kobiet obserwuje się objawy wirylizacji – nadmierne owłosienie ciała, pogrubienie głosu. U mężczyzn choroba często przebiega bezobjawowo.  

Obniżony poziom 17-OHP jest charakterystyczny dla choroby Addisona, niedoczynności przysadki, podwzgórza i tarczycy, zakażeń grzybicznych, bakteryjnych i wirusowej oraz wrodzonej hipoplazji nadnerczy. 17-OHP poniżej normy obserwuje się też jako fizjologiczny poziom u dzieci i osób starszych. 

17-OH-progesteron – cena badania 

Cena badania 17-OH-progesteronu wynosi ok. 60 zł. Na wyniki badania trzeba poczekać standardowo ok. 7-10 dni roboczych, choć niektóre laboratoria mają krótszy czas oczekiwania – 1-5 dni roboczych. 

Źródła: 

1. Urszula Ambroziak  i wsp. Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 21-hydroksylazy — problemy i postępowanie u dorosłych. Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology Tom/Volume 61; Zeszyt edukacyjny I/Education supplement I/2010. 
2. White PC. Congenital adrenal hyperplasia and related disorders. In: Kliegman RM, St. Geme JW, Blum NJ, Shah SS, Tasker RC, Wilson KM, eds. Nelson Textbook of Pediatrics. 21st ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2020: chap 594.