Alergia krzyżowa – tabela alergenów krzyżowych i praktyczne informacje

Alergie występują coraz częściej – diagnozowane są nawet u 30 – 40% osób; nie dziwi zatem, że zyskują miano schorzeń cywilizacyjnych. Narastającym problemem jest także współwystępowanie alergii pokarmowych i wziewnych, które mogą dotyczyć nawet kilkudziesięciu % alergików i jest konsekwencją tzw. alergii krzyżowych. Zjawisko to polega na możliwości uczulania przez alergeny o podobieństwie strukturalnym. Jakie są najczęściej występujące alergie krzyżowe?

Na czym polega zjawisko alergii krzyżowej?

U podłoża alergii leży zwiększona reaktywność układu immunologicznego, sprowadzająca się do syntezy specyficznych przeciwciał klasy IgE po kontakcie z alergenem. Mianem alergenu określana jest każda substancja, która ma zdolność wywołania w organizmie reakcji alergicznej. Osoby uczulone na konkretne alergeny pokarmowe, kontaktowe lub wziewne mają możliwość określenia, jaki konkretnie alergen odpowiada za rozwój alergii – niekiedy wystarczy w tym celu baczne obserwowanie organizmu, konieczne może być także wykonanie testów na alergię. Uczulenie na konkretny alergen nie wyklucza jednak, że objawy alergii pojawią się po kontakcie z innym alergenem. Wiele alergenów może bowiem wykazywać podobną strukturę w budowie chemicznej – i wówczas są zdolne do wywołania tzw. alergii krzyżowej.

Zjawisko alergii krzyżowej dotyczy przede wszystkim alergenów wziewnych i pokarmowych i najczęściej dotyczy pyłków roślin oraz warzyw i owoców. U około 30% osób uczulonych na konkretne alergeny wziewne zaobserwować można zjawisko alergii na niektóre alergeny pokarmowe – a podłożem tego zjawiska jest właśnie alergia krzyżowa.

Kiedy dochodzi do rozwoju alergii krzyżowej?

W przebiegu alergii dochodzi do syntezy przeciwciał klasy IgE. Są to przeciwciała specyficzne, co oznacza, że syntetyzowane są w odpowiedzi na kontakt z konkretnymi alergenami, a ściślej – określonymi strukturami jego cząsteczki. Jeśli inny alergen posiada podobną budowę chemiczną, wówczas organizm zareaguje nasiloną syntezą immunoglobulin IgE także po kontakcie z tym innym związkiem. To dlatego rozwija się alergia krzyżowa. Zasadnicze pytanie brzmi:  kiedy pojawia się alergia krzyżowa i jak duże musi być podobieństwo strukturalne między alergenami krzyżowymi? Przy podobieństwie rzędu 50% reakcja krzyżowa zazwyczaj nie występuje, ale już podobieństwo struktury chemicznej sięgające 70% znacząco zwiększa wystąpienie reakcji krzyżowej.

Za występowanie alergii krzyżowych odpowiadają głównie cząstki białkowe, mogące występować w rozmaitych alergenach, które nie są ze sobą spokrewnione. Najczęstszymi białkami odpowiedzialnymi za rozwój alergii krzyżowych są profiliny. Homologia ich struktury w różnych alergenach krzyżowych może sięgać nawet 75%. Profiliny odpowiadają za reakcje krzyżowe obejmujące alergeny wziewne i pokarmowe pochodzenia roślinnego (profiliny to białka roślinne). Profiliny odpowiadają przede wszystkim z rozwój alergii pierwotnych na pyłki traw i pyłki brzóz; aktywacja układu odpornościowego i syntezy specyficznych przeciwciał IgE skierowanych przeciwko co najmniej jednej profilinie oznacza uczulenie na całą rodzinę białek. Najpowszechniej występujące reakcje krzyżowe tego typu to:

• Alergie krzyżowe: trawy – seler – marchew
• Alergie krzyżowe: brzoza – seler – przyprawy
• Alergie krzyżowe: lateks –banany – ananas – seler

Kolejną grupą białek odpowiedzialnych za rozwój alergii krzyżowych są białka PR10 czyli tzw. białka obronne. Białka te wywołują pierwotną alergię na pyłki brzozy i odpowiadają za rozwój alergii krzyżowych na liczne owoce i warzywa, w tym pomidory, maliny, gruszki, jabłka, brzoskwinie, truskawki, marchew, seler czy orzeszki ziemne czy soję

Alergia krzyżowa – tabela najczęstszych alergenów

Alergia krzyżowa – alergeny pokarmowe

Najczęściej spotykane alergeny pokarmowe to przede wszystkim białka mleka, jaja, orzechy, ryby i owoce morza, a także rozmaite warzywa i owoce. Wielu z nich może towarzyszyć rozwój alergii krzyżowej – i to nie tylko na inne alergeny pokarmowe, ale także alergeny wziewne oraz kontaktowe. W przypadku wystąpienia takich alergii krzyżowych należy zwrócić uwagę na właściwy sposób przygotowywania potraw. Jaki? Wyjaśni to specjalista alergolog:

„ Wiele alergenów zawartych w owocach i warzywach to alergeny wrażliwe na działanie wysokich temperatur; wskazane jest zatem spożywanie warzyw i owoców poddanych obróbce termicznej – pieczeniu, gotowaniu czy smażeniu. Jednak obróbka termiczna nie inaktywuje wszystkich alergenów pokarmowych, np. tych zawartych w pszenicy czy mleku; te produkty spożywcze posiadają zarówno alergeny wrażliwe na obróbkę termiczną, jak i na nią niewrażliwe”.

Przykłady najczęściej występujących alergenów pokarmowych przedstawiono poniżej:

• Orzechy ziemne – bylica, lateks, pomidor, groch, soja, brzoskwinie i śliwki
• Ryż – mąka żytnia, pszenna, trawy i zboża
• Papryka – bylica, brzoza i seler
• Pomidor – trawy i zboża, brzoza, jabłka, gruszki, seler, orzechy ziemne, lateks
• Słonecznik – bylica, złocień, trawy i zboża
• Marchew – mango, ogórek, seler, bylica, brzoza
• Mąka pszenna, żytnia i owsiana – kiwi, orzechy, trawy i zboża, mak, sezam
• Skorupiaki – roztocza kurzu domowego
• Jajo kurze – lateks
• Mięso wieprzowe – sierść kota
• Mleko krowie – mleko kozie, mleko owcze, wołowina i cielęcina

Alergia krzyżowa – alergeny wziewne

Alergie krzyżowe na alergeny wziewne najczęściej dotyczą jednej grupy alergenów, np. pyłków traw. Bywa jednak tak, że zjawisko alergii krzyżowej obejmować może różne grupy alergenów, np. pyłki traw oraz warzywa czy owoce. Wiąże się to z występowaniem tzw. panalergenów, czyli alergenów wspólnych zarówno dla ziarenek pyłku, jak i innych części roślin. Poniżej przedstawiono przykłady alergii krzyżowych na pyłki:

• Topola – wierzba
• Wierzba – topola
• Leszczyna – buk, brzoza, olcha, dąb, orzechy
• Olcha – brzoza, buk, leszczyna
• Buk – olcha, brzoza, leszczyna
• Rumianek – brzoza, trawy i zboża, bylica, ambrozja
• Ambrozja – rumianek, bylica, jesion, seler, melon, jabłka, gruszki, lateks
• Kasztan – bylica
• Rzepak – trawy i zboża, rzepak
• Słonecznik – bylica, złocień, trawy i zboża, drzewko oliwne

Zobacz także: 8 najczęstszych wyzwalaczy alergii.

W jaki sposób objawia się alergia krzyżowa?

Za rozwój alergii krzyżowej odpowiedzialna jest nasilona synteza przeciwciał klasy IgE, zatem objawy tych alergii mają charakter typowej reakcji IgE – zależnej. Mowa o wystąpieniu charakterystycznych objawów ze strony układu pokarmowego, układu oddechowego oraz skóry. Jeśli pojawi się alergia krzyżowa, objawy ze strony przewodu pokarmowego obejmować mogą nudności i wymioty, biegunki, wzdęcia, bóle brzucha oraz obrzęk i świąd błony śluzowej jamy ustnej. Natomiast symptomy ze strony układu oddechowego obejmują kaszel, uczucie duszności, katar. Najczęściej spotykane manifestacje skórne alergii krzyżowych to pokrzywka orz atopowe zapalenie skóry. Do najgroźniejszych objawów alergii należy obrzęk naczynioruchowy czy wstrząs anafilaktyczne, które mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie życia. Co ciekawe – w przypadku alergii krzyżowej objawy pojawiają się natychmiast po kontakcie z alergenem, co odróżnia alergię krzyżową od pierwotnej.

Zobacz także: 5 faktów o odczulaniu

Poza występowaniem ogólnych objawów właściwych alergiom krzyżowym, alergie krzyżowe wywołane przez konkretne alergeny prowadzą do wystąpienia specyficznych klinicznych zespołów alergii. Jednym z nich jest zespół lateks – owoce, kojarzony z nietolerancją owoców występującą u osób uczulonych na lateks. W przebiegu tego zespołu alergii pojawiają się zmiany skórne, zlokalizowane przede wszystkim w miejscu kontaktu owocu ze skórą (usta, dłonie), a także kaszel i duszności. Objawy najczęściej występują po spożyciu awokado, kiwi, bananów czy kasztanów jadalnych, rzadziej – ananasa, papai, brzoskwini, mango czy melona.

Kolejny ciekawy zespół alergii to zespół pyłkowo – pokarmowy, towarzyszący osobom uczulonym na alergeny wziewne. Po spożyciu jakich produktów spożywczych występuje ta alergia krzyżowa? Jabłko, brzoskwinia, seler, marchew, ziemniak, orzechy laskowe to najczęstsze alergeny krzyżowe. Zespół pyłkowo – pokarmowy objawia się pod postacią dolegliwości ze strony błony śluzowej jamy ustnej i gardła; może zatem pojawić się obrzęk śluzówki, świąd i mrowienie wewnętrznej powierzchni jamy ustnej, warg i języka, a także rumień i wysypka wokół ust. Z kolei w przebiegu zespołu alpha – gal występuje reakcja krzyżowa na czerwone mięso i wydzielinę kleszczy. U niewielkiego odsetka (1 – 5%) osób ukłutych w przeszłości przez kleszcza , które spożyją czerwone mięso (baranina, cielęcina, wieprzowina i wołowina) pojawiają się rozmaite objawy. W najłagodniejszej postaci zespołu alpha – gal pojawia się pokrzywka skórna, a także dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – niestrawność oraz dolegliwości bólowe i skurczowe. Najczęstszą reakcją alergiczną jest natomiast natychmiastowa reakcja anafilaktyczna, prowadząca do wystąpienia obrzęku gardła, trudności w oddychaniu oraz nagłego spadku ciśnienia krwi.

Bardzo rzadko występuje zespół jajo – mięso ptaka. U alergików uczulonych na pierze wystąpić może reakcja krzyżowa po spożyciu jaj lub mięsa drobiowego. Gdy pojawi się taka alergia krzyżowa, objawy obejmują głównie dolegliwości ze strony jamy ustnej i przewodu pokarmowego, a rzadziej – obrzęk naczynioruchowy. Kolejny przykład ciekawego zespołu alergii to zespół wieprzowina- sierść kota, gdy u uczulonych na sierść kota dochodzi do powstania alergii krzyżowej na mięso wieprzowe. Objawia się to bólami brzucha, pokrzywką skórna oraz obrzękiem naczynioruchowym.

Jak zdiagnozować alergię krzyżową?

Osoby uczulone na określone alergeny, u których spontanicznie pojawią się objawy alergii, które nie są powiązane z oddziaływaniem alergenu podstawowego – mogą podejrzewać u siebie alergię krzyżową. Nie zawsze jednak możliwe jest zidentyfikowanie alergenu krzyżowego, pod wpływem którego pojawia się alergia krzyżowa. Tabela przedstawiająca potencjalne alergeny krzyżowe doskonale obrazuje, jak złożonym mechanizmem są alergie krzyżowe. Gdy osobie uczulonej bardzo zależy na zidentyfikowaniu alergenów krzyżowych lub objawy alergii są bardzo nasilone, wówczas pomocne mogą okazać się specjalne testy alergiczne. Coraz więcej laboratoriów oferuje testy alergiczne obejmujące określone panele alergenów. Ich dobór nie jest przypadkowy i obejmuje najczęściej współwystępujące alergeny krzyżowe. Tego typu testy opierają się na najczulszych technikach immunologicznych, takich jak ImmunoCAP ISAC. Technologia ta umożliwia określenie konkretnego czynnika odpowiedzialnego za alergię, a nie tylko danego alergenu. Przykładowo – standardowe testy informują o uczuleniu na białka mleka, a test ImmunoCAP ISAC określa konkretne białko, np. laktozę czy kazeinę. Dzięki temu możliwe jest oszacowanie ryzyka wystąpienia alergii krzyżowych. Pobranie jednej próbki krwi pozwala oszacować miano przeciwciał IgE przeciwko nawet 112 najpowszechniejszym alergenom; w oparciu o miano IgE opracowywany jest indywidualny profil alergiczny pacjenta, informujący o występowaniu alergii na konkretne alergeny oraz nasileniu procesu immunologicznego.

Bibliografia:

– Aleraj B., Tomić B., Epidemiology of allergic diseases; Acta Med Croatia, 2011; 65 (2), 147 – 153

– Wróblewska B., Reakcje krzyżowe alergenów; Żywność 2 (19), 1999

– Garcia B., Lizaso M., Cross – reactivity syndromes in food allergy; J Investig Allergol Clin immunol 2011, vol. 21 (3), 162 – 170

– Jakóbiskiak M., Gołąb J., Lasek W., Immunologia; Wydawnictwo Naukowe PWN 2006