Samookaleczanie: co jest powodem i jak radzić sobie z takimi przypadkami?

Brak umiejętności radzenia sobie z negatywnymi emocjami może skutkować angażowaniem się w zachowania polegające na uszkadzaniu własnego ciała. Samookaleczanie to zjawisko występujące najczęściej u dzieci i młodzieży. Sprawdźcie, jakie są przejawy oraz możliwe przyczyny dokonywania samouszkodzeń ciała. Z artykułu dowiecie się także, jak można pomóc osobie z tym problemem.

Samookaleczanie – czym jest?

Samookaleczenie możemy zdefiniować jako nieakceptowane społecznie, celowe uszkodzenie ciała, które powoduje krwawienie, zasinienie lub ból i podejmowane jest z zamiarem redukcji dyskomfortu psychicznego. Osoby angażujące się w tego typu zachowania z założenia dążą do wywołania obrażeń powierzchni skóry o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu – bez intencji samobójczych. Terminem tym nie określamy działań, które przyjmujemy za usankcjonowane w społeczeństwie (np. wykonywanie piercingu lub tatuażu) ani zachowań podejmowanych pod wpływem substancji psychoaktywnych lub w okresie ich odstawiania.

Przyczyny samookaleczania się

Samouszkodzenia ciała dokonywane są najczęściej przez osoby, które wykorzystują okaleczanie się jako sposób radzenia sobie ze negatywnymi emocjami (takimi jak lęk, poczucie winy, cierpienie, gniew, samotność) i metodę na unikanie ich odczuwania. Wśród przyczyn angażowania się w tego rodzaju zachowania wyróżnia się także:

• dążenie do wywierania wpływu na otoczenie,
• karanie siebie lub innych,
• chęć wyrażenia traumatycznych doświadczeń ze swojego życia lub potrzeba ponownego przeżywania urazu,
• uczucie konieczności wywoływania w sobie emocji w sytuacji odczuwania „wewnętrznej pustki”.

Odczuwanie ulgi po akcie samookaleczenia się powoduje, że staje się ono podstawowym narzędziem radzenia sobie z problemem. Z każdą kolejną próbą, nawyk dokonywania samouszkodzeń w odpowiedzi na trudne emocje umacnia się aż do momentu, gdy ta strategia stanie automatycznym sposobem regulowania negatywnych odczuć.

Możecie zastanawiać się, jakie czynniki przyczyniają się do wybierania samookaleczania jako sposobu na radzenie sobie z problemami emocjonalnymi. Przegląd badań na ten temat pozwala na wyróżnienie kilku elementów, które zwiększają prawdopodobieństwo dokonywania samookaleczeń. Silnymi czynnikami ryzyka są:

• traumatyczne lub niestabilne relacje z najbliższymi osobami, nieotrzymywanie wsparcia z ich strony,
• przedwczesna separacja od rodziców lub opiekunów (np. na skutek śmierci rodzica, rozwodu),
• silna krytyka ze strony rodziców,
• problem alkoholowy członka rodziny,
• traumatyczne wydarzenia w dzieciństwie, bycie ofiarą przemocy.

W badaniach zauważono także, że wśród samookaleczającej się młodzieży częściej niż w ogólnej populacji występowały zaburzenia lękowe, depresja, myśli i próby samobójcze, zaburzenia odżywiania (szczególnie bulimia) – te nieprawidłowości również mogą zwiększać ryzyko dokonywania samouszkodzeń ciała.

Sposoby samookaleczania się

Najczęstszą metodą samookaleczania się jest nacinanie skóry – tę forma samouszkodzeń stosowana jest przez 70-90% osób dokonujących uszkodzeń swojego ciała. Do mniej rozpowszechnionych form zalicza się uderzanie (np. głową w twarde powierzchnie), przypalanie, dokonywanie zadrapań, gryzienie, wyrywanie włosów, nieuzasadnione problemami medycznymi zażywanie leków. Większość osób samookaleczających się stosuje więcej niż jedną z podanych metod. Częściami ciała najczęściej narażonymi na uszkodzenia w wyniku samookaleczania się są ręce (nadgarstki, przedramiona, ramiona), uda oraz brzuch.

Samookaleczanie młodzieży i dzieci – skala problemu

Początki zachowań związanych z dokonywaniem samouszkodzeń ciała u największej części pacjentów można zaobserwować już u dzieci między 12. a 14. rokiem życia. Młodzież jest grupą, w której takie zachowania obserwuje się najczęściej. Szacuje się, że samookaleczanie to problem, który dotyczy między 13 a 42% nastolatków i młodych dorosłych. Rozpowszechnienie tego zjawiska zmniejsza się z wiekiem i u dorosłych odsetek osób dokonujących samouszkodzeń ciała wynosi około 4-6%, przy czym trzeba zauważyć, że brakuje szczegółowych badań na temat częstości występowania tych zaburzeń w grupach osób nieobjętych opieką psychiatryczną.

Jak pomóc? Leczenie osób samookaleczających się

Jeśli ten problem dotyczy bezpośrednio Was, powinnyście wiedzieć, że pierwszym krokiem do uzyskania adekwatnej pomocy zawsze powinna być rozmowa z zaufaną osobą dorosłą, psychologiem lub lekarzem, najlepiej psychiatrą.

Psychiatra na pierwszej wizycie zadaje pacjentowi pytania odnośnie jego stanu zdrowia, historii życia i problemu samookaleczania się w przeszłości i obecnie. Uzyskanie szczegółowych informacji umożliwia ustalenie skutecznego planu leczenia. W niektórych przypadkach lekarz może przepisać leki, które zmniejszą odczuwanie potrzeby samookaleczania się (np. jeśli wiąże się ono z występowaniem depresji). Celem leczenia jest zwykle wypracowanie metod pozwalających na radzenie sobie z negatywnymi emocjami.

Jeśli podejrzewacie, że ktoś z Waszego otoczenia dokonuje samouszkodzeń ciała, spróbujcie w łagodny sposób poruszyć ten temat. Jeśli ta osoba się przed Wami otworzy, cierpliwie jej wysłuchajcie, nie lekceważcie tego, co mówi i zapewnijcie, że nawet jeśli nie do końca ją rozumiecie, to chcecie pomóc. Zaproponujcie, że poszukacie dla niej odpowiedniego specjalisty, który ułatwi poradzenie sobie z tym problemem.

Fachowej, bezpłatnej pomocy udzielają specjaliści w placówkach, takich jak m.in. Poradnie Zdrowia Psychicznego, Ośrodki Interwencji Kryzysowej, czy Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne (dla dzieci i młodzieży). Możecie skorzystać także z infolinii:

• Centrum Wsparcia dla Osób w Kryzysie Psychicznym – tel. 800 70 22 22,
• Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży – tel. 800 080 222 lub 116 111,
• Telefon dla Rodziców i Nauczycieli – tel. 800 100 100.

Źródła:

1. Lenkiewicz K., Racicka E., Bryńska A. (2017) Samouszkodzenia – miejsce w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, czynniki ryzyka i mechanizmy kształtujące. Przegląd badań, Psychiatria Polska, 51(2):323-334.
2. Samookaleczenia – o wyrządzaniu sobie krzywdy i terapii tego problemu, dostęp 06.02.2020 z: https://centrum-poznawcze.pl/samookaleczenia-o-wyrzadzaniu-sobie-krzywdy-i-terapii-tego-problemu/.