Fosfataza alkaliczna – o czym nam mówi i jak interpretować wyniki?

Fosfataza alkaliczna to jedno z badań laboratoryjnych oceniających funkcję wątroby i dróg żółciowych, ale również dostarczających informacji o stanie układu kostnego organizmu. W jakich sytuacjach wykonywane jest oznaczanie fosfatazy alkalicznej i o czym może świadczyć nieprawidłowy wynik tego badania? W jakich sytuacjach wzrost fosfatazy alkalicznej nie jest niepokojący?

Co to jest fosfataza alkaliczna?

Fosfataza alkaliczna ( ALP, fosfataza zasadowa ) to enzym powszechnie występujący w komórkach ludzkiego organizmu. Największa ilość fosfatazy alkalicznej znajduje się w komórkach wątroby, dróg żółciowych, jelit oraz nerek i kości.  W wątrobie ALP znajduje się na obrzeżach komórek tworzących przewody żółciowe- niewielkie przewody odprowadzające żółć z wątroby do jelit, gdzie żółć wspomaga trawienie tłuszczów. W kościach ALP powstaje w wyspecjalizowanych komórkach zwanych osteoblastami, które biorą udział w procesie tworzenia kości Wyróżnia się poszczególne odmiany tkankowe enzymu ( izoenzymy)- na przykład izoenzym wątrobowy czy izoenzym kostny fosfatazy alkalicznej.

Badanie aktywności fosfatazy alkalicznej możliwe jest dzięki pobraniu próbki krwi żylnej oraz oznaczeniu laboratoryjnemu. Przed badaniem konieczne jest pozostawanie na czczo ( dopuszczalne jest wypicie kilku łyków czystej, niegazowanej wody). Czas oczekiwania na wynik nie przekracza zwykle jednej doby.

Fosfataza alkaliczna- normy

Wynik fosfatazy alkalicznej podawany jest w jednostkach międzynarodowych na mililitr (IU/ml)- tak zwana aktywność enzymu. Za wartości prawidłowe uważa się wynik oznaczenia poniżej 270 IU/ml. Normy laboratoryjne mogą jednak różnić się w zależności od laboratorium i użytych do oznaczenia odczynników.

Wyniki aktywności fosfatazy alkalicznej u dzieci są odmienne niż u dorosłych, dlatego konieczne jest porównanie wyniku z normami tabelarycznymi dla wieku dziecka oraz płci. Podwyższona fosfataza alkaliczna u dziecka spowodowana jest zwykle dużą aktywnością tego enzymu w rosnącej tkance kostnej. Wynika to z fizjologicznie większej aktywności osteoblastów ( komórek budujących kość) u dzieci. Aktywność zwiększa się w okresach przyspieszonego wzrastania w pierwszych 3 miesiącach życia, a także 2–3-krotnie w trakcie skoku wzrostowego, który ma miejsce podczas dojrzewania płciowego. Fosfataza alkaliczna u dzieci występuje  w przewadze pod postacią izoenzymu kostnego.

O czym może świadczyć podwyższona fosfataza alkaliczna?

Fosfataza alkaliczna powyżej normy może sugerować cholestazę wewnątrz- lub zewnątrzwątrobową- zaburzenia związane z nieprawidłowym przepływem żółci w wątrobie lub drogach wyprowadzających żółć. Sytuacja taka pojawia się przy ucisku dróg żółciówych (na przykład z zewnątrz przez rozwijający się guz) lub obecnej w drogach żółciowych przeszkodzie ( złóg, zator), jak również przy chorobach wątroby o różnej etiologii (marskość wątroby, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenie wątroby, poalkoholowe uszkodzenie wątroby).

Zwiększenie aktywności ALP może również towarzyszyć zmianom związanym ze wzmożonym procesem powstawania tkanki kostnej, np. w chorobach kości takich jak choroba Pageta, reumatoidalne zapalenie stawów lub też gojeniu złamań.

Fosfataza alkaliczna poniżej normy- o jakich zaburzeniach może świadczyć?

Fosfataza alkaliczna poniżej normy zazwyczaj nie budzi niepokoju. Wynik taki może świadczyć o błędzie laboratoryjnym, w niezwykle rzadkich przypadkach może być on jednak efektem złożonych zaburzeń metabolicznych (choroby Wilsona, wrodzonych niedoborów fosfatazy alkalicznej, zaburzeń obrotu kostnego).

Fosfataza alkaliczna w ciąży

Podwyższona fosfataza alkaliczna w ciąży to nie zawsze stan chorobowy. Niewielkie odchylenia w badaniu fosfatazy alkalicznej są fizjologią w okresie ciąży- również łożysko produkuje pewną ilość fosfatazy alkalicznej, która jest następnie wydzielana do krwi.  Wielokrotnie wyższe wartości fosfatazy alkalicznej mogą  świadczyć o chorobie dróg żółciowych obserwowanej u ciężarnych- cholestazie ciążowej. Schorzeniu zwykle towarzyszy nasilający się świąd skóry. Cholestaza pojawia się w drugim lub trzecim trymestrze ciąży i wymaga bezwzględnego leczenia, a niekiedy również wcześniejszego rozwiązania ciąży przed planowanym terminem. Zbyt wysoki wynik fosfatazy alkalicznej nie świadczy jednak o rozpoznaniu choroby, konieczne jest wykonanie oznaczenia kwasów żółciowych w surowicy krwi oraz konsultacja lekarska oceniająca wyniki badań.

Bibliografia

1. Szutowicz A., Raszei-Szpecht A., 2009. Skrypt. Diagnostyka laboratoryjna. Tom I.Gdański Uniwersytet Medyczny, Zlecenie KW/224/09.Recenzent prof. dr hab.Wiesława Łysiak-Szydłowska. S. 59-60.
2. Nowakowska-Duława E, Nowak A. Kamica żółciowa  i zapalenie dróg żółciowych. W: Wielka Interna – Gastroenterologia. Część I. Dąbrowski A (red.). Medical Tribune Polska 2010; 394-415.
3. Burke MD. Liver function: test selection and interpretation of results. Clin Lab Med 2002; 22: 377-390.