Objawy udaru słonecznego – o tym należy pamiętać

Udar słoneczny (porażenie słoneczne) to jedna z postaci udaru cieplnego, która rozwija się w efekcie nadmiernej ekspozycji na słońce. Objawy udaru słonecznego mają niespecyficzny charakter i często mogą być interpretowane jako zwykłe przemęczenie. Przeoczenie udaru słonecznego jest jednak bardzo niebezpieczne, gdyż powikłaniem tego stanu może być m. in. niewydolność licznych narządów, drgawki czy śpiączka. Warto zatem dowiedzieć się, jakie są objawy udaru słonecznego, aby móc odpowiednio szybko wdrożyć odpowiednie postępowanie. Jest to wiedza niezbędna przed zbliżającym się sezonem letnim.

Udar cieplny – co to?

Udar słoneczny to jedna z postaci udaru cieplnego, wynikająca ze zbyt intensywnego oddziaływania promieni słonecznych na organizm. Jest to jednocześnie jeden z najpoważniejszych stanów zaliczanych do szerokiego spektrum tzw. choroby z przegrzania. Choroba z przegrzania oznacza brak możliwości utrzymania prawidłowej ciepłoty ciała, czego powodem może być zaburzenie odprowadzania ciepła z organizmu bądź nadmiernego wytwarzania ciepła. Pierwszym etapem choroby z przegrzania jest stres cieplny. Jest to umiarkowana odpowiedź organizmu na obciążenie termiczne. Stan ten może towarzyszyć m. in. krótkotrwałej ekspozycji na słońce czy intensywnemu wysiłkowi fizycznemu. Stres cieplny charakteryzuje się tym, że temperatura głęboka ciała pozostaje prawidłowa. Kolejnym etapem choroby z przegrzania jest wyczerpanie cieplne, przebiegające z lekkim odwodnieniem organizmu oraz wzrostem ciepłoty głębokiej w zakresie 38 – 40 stopni. Temu stanowi towarzyszy pojawienie się bardziej zauważalnych objawów, wywołujących dyskomfort. Natomiast udar cieplny to wzrost głębokiej ciepłoty ciała powyżej 40 stopni, z towarzyszącym ciężkim odwodnieniem. Udar cieplny rozwija się w efekcie długotrwałej ekspozycji organizmu na podwyższoną temperaturę, a gdy czynnikiem sprawczym jest ekspozycja na słońce – wówczas mówimy o udarze słonecznym.

Warto wspomnieć jeszcze o tym, czym udar słoneczny różni się od gorączki. Udar słoneczny (i każda inna postać udaru cieplnego) to stan zaburzenia funkcjonowania organizmu, w którym dochodzi do nieprawidłowego przebiegu procesów termoregulacji; wówczas temperatur głęboka ciała może przekraczać 41 stopni. Z kolei gorączka to fizjologiczny stan organizmu, rozwijający się w odpowiedzi na czynniki pirogenne (uraz, zakażenie). Wówczas termoregulacja nie zostaje zaburzona, co oznacza, że temperatura głęboka ciała rzadko przekracza 41 stopni.

Objawy udaru słonecznego

Gdy rozwija się udar słoneczny, objawy związane są z przegrzaniem organizmu i brakiem możliwości odprowadzenia ciepła. Najbardziej charakterystyczne objawy udaru słonecznego to:

• sucha, gorąca i zaczerwieniona skóra
• bóle i zawroty głowy
• osłabienie
• splątanie, majaczenie
• omdlenia
• szybkie, dobrze wyczuwalne tętno
• wzrost temperatury ciała powyżej 39 stopni
• wiotczenie mięśni
• nudności i wymioty
• dreszcze
• skąpomocz

Gdy pojawia się udar słoneczny u dziecka, objawy są podobne jak w przypadku osób dorosłych. Warto pamiętać, że dzieci są bardziej narażone na rozwój udaru słonecznego i dlatego dobrze jest zwracać uwagę nie tylko na objawy charakterystyczne dla przegrzania słonecznego, ale także – na objawy wyczerpania cieplnego, poprzedzającego udar cieplny. Stan ten określany jest potocznie jako lekki udar słoneczny. Objawy takiego umiarkowanego przegrzania organizmu i jego lekkiego odwodnienia to osłabienie, nasilona potliwość, blada, zimna i wilgotna skóra, bóle głowy czy zasłabnięcie.

Po jakim czasie objawy udaru słonecznego są łatwo zauważalne? Objawy udaru słonecznego zazwyczaj pojawiają się po upływie 3 – 4 godzin, zatem nie muszą być kojarzone bezpośrednio z ekspozycją na słońce. Trudno ocenić, jak długo utrzymują się objawy udaru słonecznego. Jest to kwestia indywidualna, uzależniona m. in. od stopnia przegrzania organizmu oraz tego, jak szybko włączone zostanie odpowiednie postępowanie i czy dojdzie do rozwoju powikłań.

Objawy udaru słonecznego – co robić?

Zaobserwowanie objawów udaru słonecznego wymaga natychmiastowych działań. Przede wszystkim – należy niezwłocznie wezwać fachową pomoc, a w oczekiwaniu na przybycie specjalisty należy przemieścić się w zacienione miejsce i ochładzać ciało wilgotnymi okładami. Unikać należy gwałtownego ochładzania przy pomocy zimnej kąpieli czy kostek lodu. Nigdy nie należy podawać napojów alkoholowych, a także jakichkolwiek środków przeciwgorączkowych. Natomiast w przypadku wystąpienia objawów wyczerpania cieplnego, zalecane jest unikanie ekspozycji słońce, ochładzanie ciała okładami, a także popijanie małymi łykami wody. Brak odpowiednio szybkiej reakcji może być fatalny w skutkach. Udar słoneczny obciążony jest śmiertelnością sięgającą od 10 do nawet 50%. Ma to związek z rozwojem licznych, poważnych powikłań udaru cieplnego. Najpoważniejsze następstwa udaru słonecznego to:

• niewydolność ośrodkowego układu nerwowego, objawiająca się występowaniem drgawek i śpiączki
• niewydolność nerek
• niewydolność układu oddechowego
• zaburzenia krzepnięcia krwi
• zaburzenia hematologiczne (małopłytkowość, niedokrwistość)
• niewydolność wątroby
• wstrząs
• zaburzenia rytmu serca

Jak zapobiegać udarowi słonecznemu?

Aby zapobiec rozwojowi udaru cieplnego, wystarczy przestrzegać kilku prostych zasad. Najważniejsza dotyczy unikania ekspozycji na słońce w okresie największego nasłonecznienia, czyli pomiędzy godziną 11 a 15. Na słońcu należy przebywać nie dłużej niż 15  – 20 minut, pamiętając o jasnym nakryciu głowy oraz regularnym nawadnianiu organizmu. Najlepiej sprawdzi się woda do picia, ograniczyć należy natomiast spożycie napojów gazowanych i alkoholowych, a także kawy. W upalne dni dobrze jest ponadto zrezygnować z intensywnej aktywności fizycznej.

Zobacz także: trening podczas upałów – o czym warto pamiętać

Bibliografia:

Hifumi T. i in., Heat stroke; J Intensive Care, 2018, 6: 30

Jardine D., Choroba z przegrzania i udar cieplny; Pediatria po Dyplomie, vol. 13, nr 1, luty 2009