Znieczulenie miejscowe – podczas jakich zabiegów stosujemy i na czym polega?

Znieczulenie miejscowe to specyficzny typ znieczulenia, podczas którego pacjent pozostaje w pełni świadomy. Znieczulenie tego typu stosowane jest w celu zniesienie odczucia bólu na niewielkim obszarze ciała, co ma umożliwić wykonanie określonych procedur medycznych czy kosmetycznych. Powszechne jest stosowanie znieczulenia miejscowego w stomatologii, medycynie estetycznej, a także podczas niektórych badań diagnostycznych. Znieczulenie miejscowe obciążone jest minimalnym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych i ma charakter odwracalny. 

Czym jest znieczulenie miejscowe?

Znieczulenie miejscowe, określane także jako znieczulenie regionalne lub znieczulenie obwodowe, to forma znieczulenia sprowadzająca się do czasowego, miejscowego zniesienia bólu. Najistotniejsza różnica pomiędzy znieczuleniem miejscowym a ogólnym dotyczy zachowania świadomości pacjenta podczas znieczulenia miejscowego. Ponadto znieczulenie ogólne może być wykonane wyłącznie przez anestezjologa,  podczas gdy niektóre rodzaje znieczulenia miejscowego mogą być wykonane przez dowolnego lekarza. Warto podkreślić, że znieczulenie miejscowe znosi ból, nie prowadzi natomiast do zaburzeń czucia; oznacza to, że osoba poddawana takiemu znieczuleniu może odbierać bodźce dotykowe.

Rodzaje znieczulenia miejscowego

Istnieje kilka typów znieczulenia miejscowego. Znieczulenie miejscowe powierzchniowe (nasiękowe) sprowadza się do znieczulania niewielkich obszarów ciała przy pomocy kremów, maści, spray’ów, kropli czy powierzchniowych iniekcji. Znieczulenie to ma na celu dotrzeć do drobnych nerwów i ich zakończeń w celu zniesienia bólu. Znieczulenie miejscowe powierzchniowe wykorzystuje najczęściej takie substancje znieczulające jak lignokaina czy nowokaina, niekiedy zastosowane łącznie z adrenaliną obkurczającą naczynia krwionośne i redukującą miejscowe krwawienie.

Kolejny rodzaj znieczulenia miejscowego to tzw. blokada, polegająca na znieczuleniu nerwów obwodowych unerwiających określony obszar ciała. Tego typu rozwiązanie stosowane jest przede wszystkim w ortopedii, umożliwiając wykonanie określonych procedur medycznych, a także zapewniając znieczulenie po zabiegu, co pozwala ograniczyć stosowanie silnych leków przeciwbólowych. Najczęściej stosowane blokady obejmują splot ramienny, splot szyjny, nerw łokciowy, nerw udowy czy nerw trójdzielny.

Do znieczuleń miejscowych zaliczamy także znieczulenia zewnątrzoponowe oraz podpajęczynówkowe. Są to znieczulenia polegające na wykonaniu iniekcji środka znieczulającego do kanału kręgowego. Znieczulenie podpajęczynówkowe podawane jest do przestrzeni podpajęczynówkowej dolnego odcinka kanału kręgowego, z kolei znieczulenie zewnątrzoponowe podawane jest na zewnętrz opon. Czym różnią się te oba typy znieczulenia? Znieczulenie podpajęczynówkowe działa natychmiast i utrzymuje się przez około 1,5 – 4 godziny; jest to bezpieczna forma znieczulenia, zatem pacjent może opuścić placówkę niedługo po zabiegu. Z kolei znieczulenie zewnątrzoponowe wymaga znacznie większej precyzji, znieczulenie to zaczyna działać po około 30 minutach, a czas działania tego znieczulenia można kontrolować dzięki założeniu rurki, przez którą można wielokrotnie podawać środek znieczulający.

Znieczulenie miejscowe – zastosowanie

Miejscowe znieczulenie znajduje zastosowanie w przypadku wielu procedur leczniczych czy diagnostycznych. Jednym z najczęstszych zastosowań jest znieczulenie miejscowe zęba podczas wykonywania leczenia kanałowego czy ekstrakcji zęba. Wówczas wóczas znieczulenie miejscowe u dentysty wykonywane jest na drodze iniekcji środka znieczulającego. Znieczulenia miejscowego wymagają niektóre badania diagnostyczne, takie jak gastroskopia czy kolonoskopia. Znieczulenie miejscowe jest wówczas podawane – odpowiednio – w postaci aerozolu znieczulającego gardło lub żelu znieczulającego okolicę odbytu. W medycynie estetycznej zabiegi laseroterapii, a także niektóre procedury iniekcyjne poprzedzone są znieczuleniem miejscowym skóry przy pomocy kremu z lidokainą.

Znieczulenie miejscowe wykonywane jest także podczas niewielkich zabiegów operacyjnych, takich jak operacje żylaków, zabiegi urologiczne, operacje ginekologiczne, zabiegi chirurgiczne i ortopedyczne kończyn, np. artroskopia kolana. Znieczulenie miejscowe stosowane w takich przypadkach to najczęściej znieczulenie podpajęczynówkowe lub zewnątrzoponowe. Częstym wskazaniem do wykonania takiego znieczulenia jest ponadto cesarskie cięcie.

Znieczulenie miejscowe – przeciwwskazania

Istnieje kilka sytuacji, które wykluczają zastosowanie znieczulenia miejscowego. Najistotniejszą z nich jest oczywiście uczulenie na stosowany środek znieczulający, a także brak zgody pacjenta na zastosowanie znieczulenia. W przypadku znieczulenia iniekcyjnego przeciwwskazaniem jest obecność tatuażu w miejscu wkłucia, a także stanów zapalnych czy infekcji skórnych. Ponadto zastosowanie podpajęczynówkowego oraz zewnątrzoponowego znieczulenia miejscowego nie jest możliwe w następujących sytuacjach:

• bardzo niskie ciśnienie krwi
• zaburzenia krzepnięcia krwi
• niewydolność serca
• osteoporoza czy dyskopatia kręgosłupa na tym odcinku, w którym podane ma być znieczulenie.

Znieczulenie miejscowe – skutki uboczne

Każdy rodzaj znieczulenia miejscowego może wiązać się z wystąpieniem efektów niepożądanych. Najczęstsze wątpliwości dotyczące skutków ubocznych znieczulenia dotyczą kwestii, czy po znieczuleniu miejscowym można prowadzić samochód, a także kwestii: „znieczulenie miejscowe a ciąża” oraz „znieczulenie miejscowe a karmienie piersią”. Oto wyjaśnienie tych wątpliwości. Po wykonaniu znieczulenia miejscowego u dentysty należy powstrzymać się przez dwie godziny od prowadzenia pojazdów; wykonanie znieczulenia miejscowego w kręgosłup wymaga 24 – godzinnej rezygnacji z kierowania pojazdami. Ciąża czy laktacja nie są przeciwwskazaniem do wykonania znieczulenia miejscowego, a decyzja o zastosowaniu znieczulenia podejmowana jest przez lekarza.

W przypadku powierzchniowego znieczulenia miejscowego mogą wystąpić takie powikłania jak zawroty głowy i zaburzenia widzenia, drętwienie języka i metaliczny posmak w ustach, spadek ciśnienia krwi oraz drżenie mięśni. Zazwyczaj wynikają one z zastosowania zbyt dużej ilości środka znieczulającego. Z kolei możliwe powikłania po znieczuleniu podpajęczynówkowym czy zewnątrzoponowym to spadek ciśnienia krwi, zawroty i bóle głowy, nudności i wymioty, krwiak podpajęczynówkowy oraz infekcje. Najpoważniejszym powikłaniem jest rozwój wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego, w przebiegu którego pojawić może się niewydolność krążeniowo – oddechowa.

Bibliografia:

Becker D. i in., Local anesthetics: Review of Pharmacological Considerations; Anesth Prog, 2012, 59 (2), 90 – 102

Malamed S. i in., Środki znieczulenia miejscowego; Magazyn Stomatologiczny 9/ 2017