Adrenalina – kiedy jest korzystna, a kiedy destrukcyjna dla organizmu? 

Ciężko wyobrazić sobie przetrwanie człowieka bez adrenaliny. Ten hormon w odpowiedzi na pojawienie się zagrożenia natychmiast przygotowuje organizm do obrony lub ucieczki. Podawany syntetycznie, może uratować życie osobom we wstrząsie anafilaktycznym czy ze skurczem oskrzeli. Jak działa adrenalina? Jakie są powody jej nadmiaru bądź niedoboru? Kiedy można podać lek osobie potrzebującej?

Czym jest adrenalina? 

Adrenalina (inaczej epinefryna) jest hormonem syntezowanym w nadnerczach – to parzysty gruczoł, który zlokalizowany jest na obu górnych biegunach nerek. Powstaje na szlaku syntezy tyrozyny w DOPA, następnie dopaminy, aż wreszcie noradrenaliny, która finalnie zostaje przekształcona do postaci adrenaliny. 

Gdy już powstanie, uwalniana jest do krwi. Może być ponadto magazynowana w rdzeniu nadnerczy oraz w zakończeniach nerwowych. Hormon jest też wychwytywany i przechowywany przez płytki krwi (trombocyty). To dlatego, że na ich powierzchni znajdują się receptory adrenergiczne. Nie ma jednak jak dotąd jasnych danych na temat roli metabolitów w ich aktywowaniu.

Jakie jest działanie adrenaliny? 

Adrenalina pobudza układ współczulny, zwany też sympatycznym. Jego zadaniem jest natychmiastowe przygotowanie organizmu do reakcji na zagrożenie: walki, wycofania się bądź zamarcia. To dlatego mawia się o zastrzyku adrenaliny – uwalnia się tak szybko (i równie ekspresowo działa), jakby została wstrzyknięta. Naturalnie zwiększone wydzielanie hormonu ma miejsce pod wpływem silnych emocji. Wówczas pojawiają się charakterystyczne tego objawy, takie jak: 

• rozszerzenie źrenic, 
• przyspieszony oddech i rytm pracy serca, 
• wzrost ciśnienia tętniczego krwi, 
• spowolnienie wydzielania śliny i pracy układu trawiennego (w tym perystaltyki jelit), 
• rozluźnienie pęcherza moczowego, 
• pobudzenie skurczów pochwy u kobiet, 
• pobudzenie do wytrysku nasienia u mężczyzn.

Jak się objawia nieprawidłowy poziom adrenaliny? 

Wysoki poziom adrenaliny objawia się w bardzo charakterystyczny sposób, który został zaprezentowany wyżej. Taka reakcja organizmu stawia go w gotowości do odparcia ataku, ucieczki bądź zamarcia w bezruchu. Przypomnij sobie, co działo się z twoim ciałem, gdy ktoś nagle krzyknął ci do ucha, czy kiedy na przejściu dla pieszych tuż przed tobą przyjechał rozpędzony samochód. Ten przyspieszony oddech, kołatanie serca i wzrost ciśnienia to właśnie efekt działania adrenaliny. 

Jednak wysoki poziom hormonu niezwiązany z zagrożeniem może wywołać nieco inne symptomy. Wszak nie jest tu potrzebna reakcja natychmiastowej obrony przed zagrożeniem. W takim wypadku mogą wystąpić: 

• stany lękowe 
• problemy z zasypianiem i utrzymaniem snu (częste wybudzanie), 
• niepokój. 

A jakie są objawy niedoboru adrenaliny? Najczęściej świadczą o tym: 

• hipotonia (niskie ciśnienie krwi, czyli 90/60 mmHg u kobiet i 100/70 mmHg u mężczyzn), 
• zaburzenia koncentracji, 
• utrzymujące się zmęczenie, 
• stany depresyjne.

Jakie są powody nieprawidłowego poziomu adrenaliny? 

Prawidłowy poziom adrenaliny we krwi wynosi poniżej 1 nmola/l, a zmienia się wraz z nasileniem stresu oraz w przebiegu różnych chorób. Jeśli pomimo silnych emocji poziom adrenaliny we krwi nie podnosi się wyraźnie, najczęściej jest to spowodowane niewydolnością nadnerczy o charakterze pierwotnym (choroba Addisona) albo wtórnym (zbyt niski poziom ACT wydzielanej przez przysadkę mózgową lub CRH wydzielanej przez podwzgórze). 

Stale wysoki poziom adrenaliny często świadczy o wzmożonym napięciu psychicznym. Organizm jest w nieustannej gotowości, by stawiać czoła zagrożeniu. Niestety, często okazuje się, że bodźcem wywołującym ten stan jest nagana ze strony szefa, groźba wykluczenia z grupy towarzyskiej czy fala hejtu w sieci, a więc prozaiczne z punktu biologicznego sytuacje. Wysoki poziom adrenaliny jest też charakterystyczny dla fobii i lęków, czy zespołu stresu pourazowego spowodowanego przez traumatyczne doświadczenia.

Kiedy wskazane jest zastosowanie syntetycznej adrenaliny? 

Adrenalina jest we współczesnych czasach pozyskiwana również syntetycznie. Wykorzystuje się ją przede wszystkim ze względu na wpływ na: 

• naczynia krwionośne (wywołuje ich nagły skurcz), 
• mięsień sercowy (stymuluje go do szybszej pracy), 
• oskrzela (rozszerza ich mięśnie gładkie). 

Zapewne nie raz dane ci było oglądać film, w którym osobie doznającej wstrząsu anafilaktycznego wykonywano zastrzyk z adrenaliną. Robi się tak również w prawdziwym życiu. Pozwala to zmniejszyć ryzyko zagrażającego życiu rozwoju niedociśnienia i utraty osocza. 

W przypadku tak ostrych reakcji nadwrażliwości, podanie hormonu adrenaliny szybko łagodzi objawy, jak choćby duszność, obrzęk naczynioruchowy czy tzw. pokrzywkę (swędzące bąble lub czerwone plamy, przypominające wyglądem te powstające na skórze po poparzeniu pokrzywą).

Jak podać adrenalinę? 

Adrenalina syntetyczna może być podawana wyłącznie w formie zastrzyku dożylnego, domięśniowego lub podskórnego, czasami też bezpośrednio do tchawicy lub mięśnia sercowego. Przyjęcie hormonu doustnie nie wywołałoby oczekiwanej reakcji, ponieważ bardzo szybko podlega on wtedy metabolizmowi w układzie pokarmowym. Lek dostępny jest w postaci roztworu 0,1% adrenaliny winianu i wydawany wyłącznie na receptę. Pozwala uratować życie w przypadku: 

• zatrzymania krążenia krwi, 
• wstrząsu anafilaktycznego i kardiogennego, 
• silnych reakcji alergicznych, które nie są wstrząsem anafilaktycznym, 
• skurczu oskrzeli (np. związanego z astmą oskrzelową). 

Kto może podać adrenalinę? 

Często w sytuacji zagrażającej zdrowiu i życiu sam poszkodowany jest w stanie wstrzyknąć sobie adrenalinę. Lek sprzedaje się bowiem w ampułkach z roztworem gotowym do natychmiastowego podania. Co jednak, jeśli osoba potrzebująca zemdleje i nie zdąży przyjąć leku? Niestety wiele osób wciąż powiela mit, że iniekcję może wykonać tylko lekarz lub ratownik medyczny. Tymczasem może to zrobić każdy, nie wymaga się przeszkolenia. Mało tego! Czekanie na przyjazd pogotowania ratunkowego może znacząco pogorszyć stan osoby potrzebującej. 

Bibliografia: 

1. Gołaszewska A., Znaczenie adrenaliny w mechanizmie aktywacji ludzkich płytek krwi, Acta Haematologica Polonica 2019, nr 50(2), s. 65-73. 
2. https://www.centrumratownictwa.com/blog/kto-moze-podac-adrenaline-osobie-we-wstrzasie-anafilaktycznym [dostęp 09.02.2024]. 
3. Leki autonomicznego układu nerwowego-współczulnego, Farmakologia Kliniczna, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. 
4. Zdrojowy-Wełna A., Bednarek-Tupikowska G., Postępowanie w przewlekłej niewydolności kory nadnerczy – rola lekarza rodzinnego, Family Medicine & Primary Care Review 2013, t 15, nr 3, s. 486-490.