Badania profilaktyczne – które zrobić w zależności od wieku?

Niezależnie od tego, jak się czujesz, ile masz lat, czy jesteś kobietą, czy mężczyzną – badania profilaktyczne raz na jakiś czas zrobić trzeba. I kropka. Jakie, kiedy i po co? Oto konkretna ściągawka.

Niby nasza świadomość zdrowotna wzrasta. A jednak wciąż zbyt wielu Polaków stroni od wizyt u lekarza i zgłasza się do niego dopiero wtedy, gdy już coś naprawdę złego się z nimi dzieje. A przecież wczesne wykrycie wielu chorób jest gwarancją całkowitego wyleczenia. Chodzi o to, żeby regularnie kontrolować stan zdrowia i od razu reagować. Złapiesz się pewnie teraz za głowę. Tyle tego jest, że nic, tylko siedziałbyś u lekarza? Nic podobnego. Zrobienie raz w roku badań krwi czy zgłoszenie się na USG raz na dwa lata nie jest aż takim utrapieniem. W zależności od płci i wieku kalendarz badań profilaktycznych wygląda inaczej. Tu w jednym miejscu zgromadziliśmy listę badań, które zrobić po prostu trzeba. Każdy znajdzie dla siebie plan działania.

Kobiety, wiek: 20 plus

– Ogólne badanie u internisty z mierzeniem ciśnienia tętniczego – raz w roku.

Książkowy wynik ciśnienia to 120/80 (120 ciśnienia skurczowego i 80 rozkurczowego). Możemy mieć złe ciśnienie i nawet o tym nie wiedzieć, bo wartości odstające od normy często nie dają odczuwalnych objawów. A nadciśnienie może być bardzo groźne. Wynik powyżej 140/90 powinien już zaniepokoić. Nieleczone nadciśnienie zwiększa ryzyko niewydolności serca, zawału, chorób nerek, udaru mózgu. Dlatego tak ważna jest profilaktyka.

– Morfologia, OB (odczyn Biernackiego), stężenie glukozy we krwi, badanie ogólne moczu – raz na dwa lata.

W ciele mamy 5‒5,5 litra krwi. Ma ona wiele zadań do wykonania – rozprowadza tlen i odprowadza dwutlenek węgla, rozprowadza substancje odżywcze, hormony i witaminy, odprowadza do narządów wydalniczych substancje niepotrzebne lub szkodliwe, bierze udział w obronie organizmu przed bakteriami i wirusami, utrzymuje stałą temperaturę ciała. Trochę tego jest. Wystarczy proste, podstawowe badanie krwi, czyli morfologia, żeby ocenić nasz stan zdrowia. Zakresy norm w wynikach danych wskaźników są zwykle podawane na karcie razem z naszymi wynikami, ale ich interpretacji zawsze powinien dokonać lekarz.

OB daje nam ogląd, czy w organizmie jest jakiś stan zapalny. A dlaczego warto badać poziom glukozy (cukru) we krwi? W celu wykrycia hiper– i hipoglikemii (podwyższony lub obniżony poziom glukozy), cukrzycy i stanu przedcukrzycowego.

Poza krwią trzeba badać też mocz. Pozwala to rozpoznać choroby dróg moczowych, ale nie tylko – również nerek i wątroby. Pomaga też w diagnostyce cukrzycy, żółtaczki i zapalenia trzustki.

– Badanie ginekologiczne i cytologia – raz do roku.

Kobiety powinny mieć w standardzie odwiedzanie ginekologa regularnie, a nie tylko wtedy, gdy coś zaczyna się dziać. – Polska jest liderem w liczbie kobiet leczonych z powodu raka szyjki macicy i niestety nie jest to powód do chwały, ale wstydu – mówi internista z Grupy LUX MED lek. med. Katarzyna Bukol-Krawczyk. Lekarz, wykonując już podstawowe badanie, może ocenić stan narządów rodnych i wykryć niektóre schorzenia (nadżerkę czy mięśniaki). Podczas USG dopochwowego może wykryć nowotwory jajników, trzonu macicy oraz torbiele. Badanie cytologiczne natomiast jest bardzo ważne, bo pozwala wykryć na wczesnym etapie (czyli gdy jest jeszcze wyleczalny) raka szyjki macicy.

– Samobadanie piersi (między 6. a 9. dniem cyklu lub w dowolnym jego dniu, jeśli przyjmujesz środki antykoncepcyjne).

Badanie wystarczy wykonać raz w miesiącu, najlepiej w trakcie kąpieli, dokładnie miejsce po miejscu obmacując piersi. To podstawowe badanie pozwala wykryć bardzo wczesne zmiany w piersiach, zarówno łagodne, jak i złośliwe – zachęca lek. med. Katarzyna Bukol-Krawczyk.

– USG piersi – raz na dwa lata.

Badanie umożliwia wykrycie zmian w piersiach, takich jak rak, torbiele, łagodne guzki. Mammografia wykrywa te same zmiany, ale u starszych kobiet, u których tkanka gruczołowa piersi nie jest już tak gęsta i przeważa utkanie tłuszczowe piersi.

– Kontrola u dentysty i usuwanie kamienia nazębnego – raz na pół roku.

Tu sprawa jest prosta – chyba lepiej wykryć próchnicę, gdy jest mała, i wyleczyć bezboleśnie dla nas i naszego portfela, niż odkryć duże ubytki i w czarnym scenariuszu stracić ząb. Czyszczenie zębów, czyli usuwanie kamienia, ułatwia z kolei zachowanie higieny jamy ustnej i wyeliminowanie ewentualnego brzydkiego zapachu z ust.

– Rentgen klatki piersiowej – raz na pięć lat.

Prześwietlenie klatki piersiowej jest pomocne w diagnostyce zapalenia płuc, chorób serca, rozedmy i raka płuc. Osoby palące powinny wykonywać RTG częściej – co dwa lata.

– Cholesterol – raz na pięć lat.

Oznaczenie poziomu całkowitego cholesterolu to wstępne badanie. W przepadku podwyższonego poziomu lub dużych obciążeń rodzinnych wykonuje się badanie z podziałem na frakcje HDL i LDL oraz stężenie triglicerydów. Zaburzone stężenie cholesterolu może prowadzić do chorób układu krążenia (miażdżycy, zawału serca, udaru mózgu).

Kobiety, wiek: 30 plus

– Ogólne badanie u internisty z mierzeniem ciśnienia tętniczego – raz w roku.

– Morfologia, OB (odczyn Biernackiego), stężenie glukozy we krwi, badanie ogólne moczu – raz na rok.

– Badanie ginekologiczne i cytologia – raz do roku.

– Samobadanie piersi – raz na miesiąc.

– USG piersi – raz na dwa lata.

– Kontrola u dentysty i usuwanie kamienia nazębnego – raz na pół roku.

– Rentgen klatki piersiowej – raz na pięć lat.

– Cholesterol – raz na pięć lat.

– Kontrola wzroku u okulisty i badanie dna oka – raz na pięć lat.

Dowiemy się, w jakiej kondycji są nasze oczy – okulista będzie w stanie wyeliminować choroby siatkówki, błony naczyniowej i nerwu wzrokowego.

– Badanie ciśnienia śródgałkowego – raz na dwa lata.

Oftalmoskopia, czyli badanie dna oka, pomaga zdiagnozować nadciśnienie tętnicze, cukrzycę oraz miażdżycę.

Kobieta, wiek: 40 plus

– Ogólne badanie u internisty z mierzeniem ciśnienia tętniczego – raz w roku.

– Morfologia, OB (odczyn Biernackiego), stężenie glukozy we krwi, badanie ogólne moczu oraz lipidogram – raz na rok.

– Badanie ginekologiczne i cytologia – raz do roku.

– Samobadanie piersi (między 6. a 9. dniem cyklu) – raz na miesiąc.

– USG piersi – raz na dwa lata.

– Mammografia (najważniejsze badanie w profilaktyce nowotworu piersi) – raz na dwa lata.

– Kontrola u dentysty i usuwanie kamienia nazębnego – raz na pół roku.

– Kontrola wzroku u okulisty i badanie dna oka – raz na dwa lata.

– Badanie ciśnienia śródgałkowego – raz na rok.

– EKG – raz na trzy lata.

Badanie EKG polega na rejestracji czynności bioelektrycznej serca – w tym rytmu i przewodnictwa. W sposób nieinwazyjny pomaga wykryć choroby serca.

– Rentgen klatki piersiowej – raz na pięć lat.

– Gastroskopia – raz na pięć lat.

Jeśli nie cierpisz na zgagę, bóle brzucha albo nie masz wskazań od lekarza, to nie musisz robić tego badania częściej. Gastroskopia pozwala ocenić przełyk, żołądek i opuszkę dwunastnicy.

– Test na krew utajoną w kale – jednorazowo.

Nie jest to badanie inwazyjne. Wykrywa obecność krwi w stolcu niewidocznej „gołym okiem”. Krew może pochodzić z jednego z odcinków przewodu pokarmowego. Jest jednym z najczęstszych sygnałów ostrzegających o raku jelita grubego.

Bez względu na wiek

– Jeśli w szybkim tempie zaczynasz tyć lub chudnąć, zaczynają ci wypadać włosy, masz przesuszoną skórę – zrób badanie poziomu hormonów tarczycy.

– Jeśli palisz papierosy – RTG klatki piersiowej rób co rok.

– Jeśli regularnie odczuwasz bóle w klatce piersiowej – zrób EKG.

– Jeśli masz pieprzyki i znamiona – zgłoś się na ich obejrzenie do dermatologa.

Mężczyźni, wiek: 20 plus

– Ogólne badanie u internisty z mierzeniem ciśnienia tętniczego – raz w roku.

– Morfologia, OB (odczyn Biernackiego), stężenie glukozy we krwi, badanie ogólne moczu – raz na dwa lata.

– Kontrola u dentysty i usuwanie kamienia nazębnego – raz na pół roku.

– Samobadanie jąder – raz w miesiącu.

Tak jak kobiety raz w miesiącu powinny same badać sobie piersi, mężczyźni powinni badać jądra. Chociaż rak jądra jest nowotworem występującym rzadko, to warto wiedzieć, że atakuje przede wszystkim młodych mężczyzn w wieku 20‒35 lat.

– Badanie jąder u urologa – raz na trzy lata.

– Kontrola wzroku u okulisty – raz na trzy lata.

– EKG – raz na trzy lata.

– USG jamy brzusznej – raz na pięć lat.

USG jamy brzusznej robi się profilaktycznie w celu określenia stanu zdrowia narządów takich jak wątroba, nerki, trzustka, śledziona czy pęcherz.

Mężczyźni, wiek: 30 plus

– Ogólne badanie u internisty z mierzeniem ciśnienia tętniczego – raz w roku.

– Morfologia, OB (odczyn Biernackiego), stężenie glukozy we krwi, badanie ogólne moczu – raz na dwa lata.

– Kontrola u dentysty i usuwanie kamienia nazębnego – raz na pół roku.

– Samobadanie jąder – raz w miesiącu.

– Badanie jąder u urologa – raz na trzy lata.

– Kontrola wzroku u okulisty i badanie dna oka – raz na trzy lata.

– Badanie ciśnienia śródgałkowego – raz na rok.

– EKG – raz na trzy lata.

– USG jamy brzusznej – raz na pięć lat

– Lipidogram ‒ raz na pięć lat

– Badanie słuchu – raz na pięć lat.

Mężczyźni, wiek: 40 plus

– Ogólne badanie u internisty z mierzeniem ciśnienia tętniczego – raz w roku.

– Morfologia, OB (odczyn Biernackiego), stężenie glukozy we krwi, badanie ogólne moczu – raz na dwa lata.

– Kontrola u dentysty i ściąganie kamienia nazębnego – raz na pół roku.

– Samobadanie jąder – raz w miesiącu.

– Badanie jąder u urologa – raz na trzy lata.

– Kontrola wzroku u okulisty i badanie dna oka – raz na dwa lata.

– Badanie ciśnienia śródgałkowego – raz na rok.

– EKG – raz na trzy lata.

– USG jamy brzusznej – raz na pięć lat.

– Lipidogram ‒ raz na pięć lat.

– Badanie słuchu – raz na pięć lat.

– Badanie prostaty przez odbyt.

– Rutynowe, regularne badanie gruczołu krokowego powinno być stałym elementem w kalendarzu każdego mężczyzny, który skończył 40 lat. Może wcześnie wykryć rozwijający się często bezobjawowo nowotwór prostaty. Badanie jest szybkie i bezbolesne, chociaż dla większości mężczyzn bywa krępujące – mówi lek. med. Katarzyna Bukol-Krawczyk.

– Zarówno kobiety, jak i mężczyźni powinni jeszcze pamiętać o chorobach zakaźnych przenoszonych drogą płciową, szczególnie jeśli zdarzają im się ryzykowne kontakty seksualne. Uprawiając seks, można zarazić się między innymi żółtaczką typu B, C, wirusem HIV, kiłą. W kierunku tych chorób również można badać się profilaktycznie w każdym wieku – tłumaczy lek. med. Katarzyna Bukol-Krawczyk.

Niezależnie od tego, jakie badania zrobiliśmy, z ich wynikami powinniśmy udać się do lekarza. Próba samodzielnej interpretacji z pomocą doktora Google może jedynie skończyć się niepotrzebnym panikowaniem.

Jeśli należysz do jednej z grup wysokiego ryzyka pewnych chorób, niektóre badania powinieneś wykonywać częściej. O takiej przynależności często decydują kwestie genetyczne. Po swoich przodkach możesz odziedziczyć skłonność do jakichś chorób, na przykład do cukrzycy, otyłości, niektórych nowotworów. Więc jeśli w twojej najbliższej rodzinie (mama, siostra, babcia) były przypadki zachorowania na raka piersi, powinnaś zrobić mammografię wcześniej (w wieku 30‒35 lat). W przypadku mężczyzn jeśli ojciec lub dziadek chorowali na raka prostaty, powinni oni wcześniej, niż standardowo jest to zalecane, zbadać się u urologa. Szczegółowo te kwestie warto omówić ze swoim lekarzem.

konsultacja: lek. med. Katarzyna Bukol-Krawczyk, Grupa LUX MED