Fitoestrogeny w diecie podczas menopauzy. Jaka jest ich rola? 

Fitoestrogeny to tzw. estrogeny roślinne. Znajdują się m.in. w warzywach strączkowych. Korzyści z ich stosowania związane są głównie z okresem menopauzy. Wówczas służą redukcji intensywności odczuwanych symptomów wywołanych drastycznym spadkiem 17beta-estradiolu. Jakie konkretnie korzyści przynosi organizmowi spożycie produktów z fitoestrogenami? Czy mogą być szkodliwe? Gdzie jest najwięcej tych związków? 

Czym są fitoestrogeny? 

Fitoestrogeny są związkami zawartymi w roślinach (niesteroidowymi fenolowymi związkami roślinnymi), które odgrywają szereg istotnych ról: 

• zwalczają grzyby, 
• działają antyoksydacyjnie, 
• Mają funkcje budulcowe, 
• chronią przed promieniowaniem UV (promieniowaniem słonecznym), 
• są barwnikami, 
• sygnalizują stres, 
• biorą udział w kiełkowaniu pyłku. 

Fitoestrogeny – obok mykoestrogenów i ksenoestrogenów – należą do grupy estrogenów roślinnych. W tabeli poniżej zaprezentowany został podstawowy podział fitoestrogenów:

 Poszczególne rośliny nie zawierają wyłącznie jednej klasy fitoestrogenów. W pojedynczym gatunku obecnych jest kilka klas tego związku. Mało tego, fitoestrogeny znajdują się też w akwenach. To efekt przedostawania się związków do wody w procesie rozkładu organizmów roślinnych.

Jakie produkty są bogate w fitoestrogeny? 

Lignany zawarte są przede wszystkim w nasionach lnu oraz słonecznika. Obecne są też w produktach pełnoziarnistych, orzechach oraz ziołach, warzywach (przede wszystkim marchwi i cebuli) i owocach (przede wszystkim w jabłkach i jagodach). Źródłem fitoestrogenów z klasy lignanów jest też zielona i czarna herbata oraz kawa. 

Stilbeny obecne są w orzechach oraz skórce owoców, zwłaszcza w winogronach. Przykładowo w 1 g świeżych winogron zawarte jest 50-400 µg resweratrolu należącego do klasy stilbenów, podczas gdy w soku zaledwie 0,05 mg/ml. Źródłem flawonoidów są warzywa strączkowe (m.in. soja, fasola szparagowa, soczewica, groch). Mniejsze ilości tej klasy fitoestrogenów można również znaleźć w produktach zbożowych, ziemniakach, innych warzywach i owocach.

Jaki jest związek fitoestrogenów z estrogenami? 

Fitoestrogeny, jak już zaznaczono, to inaczej estrogeny roślinne. Nazwa nie jest przypadkowa, mają one bowiem strukturę podobną do estrogenów syntetycznych i naturalnych. Przez to również ich właściwości są estrogenopodobne. To między innymi dlatego zwiększone spożycie fitoestrogenów może przynieść kobietom korzyści w łagodzeniu objawów związanych z menopauzą, co potwierdzają kobiety, które wypowiedziały się w naszej Krótkiej Instrukcji. O Menopauzie.

Jak fitoestrogeny wpływają na ludzki organizm? 

Fitoestrogeny są silnymi antyoksydantami. Wspomagają organizm w utrzymaniu równowagi między wolnymi rodnikami i przeciwutleniaczami. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko rozwoju stresu oksydacyjnego, skutkującego przyspieszonym starzeniem się tkanek czy rozwojem zmian nowotworowych. Ale do antyoksydacyjnego wpływu na organizm rola fitoestrogenów się nie ogranicza. Wykazują one również działanie: 

• hamujące na rozrost raka gruczołu mlekowego, 
• powstrzymujące postępy osteoporozy, 
• spowalniające rozwój chorób układu sercowo-naczyniowego (m.in. obniżają ciśnienie krwi i poziom cholesterolu frakcji LDL, zwanej złym cholesterolem), 
• hamujące zachowania agresywne, 
• przeciwcukrzycowe (pobudzają wydzielanie insuliny), 
• spowalniające namnażanie się wirusa HIV. 

Ze względu na podobieństwo strukturalne fitoestrogenów do 17beta-estradiolu, mogą być wykorzystywane do łagodzenia symptomów pojawiających się w okresie okołomenopauzalnym (np. uderzenia gorąca, zlewne poty, nerwowość). Choć działanie fitoestrogenów na receptory estrogenowe jest znacznie słabsze (nawet 100 tys. razy) niż naturalnych hormonów, to ich zastosowanie może przynieść korzyści terapeutyczne. 

Czy fitoestrogeny mogą mieć niekorzystny wpływ na organizm? 

Wysokie spożycie produktów obfitujących w fitoestrogeny może zakłócać funkcjonowanie układu płciowego. Wynika to z podobieństwa strukturalnego związków do estrogenów (w tym do 17beta-estradiolu). To powoduje, że fitoestrogeny wiążą się z receptorami estrogenowymi w organizmie i tym samym konkurują z naturalnymi hormonami.  

Ponadto fitoestrogeny mogą wywierać wpływ na neurony i komórki endokrynne, które uczestniczą w regulowaniu procesów płciowych. Potwierdziły to obserwacje zwierząt. Owce karmione obficie koniczyną oraz gepardy z dietą bogatą w fitoestrogeny zmagały się z okresową niepłodnością. U samic szczura zwiększona podaż tych związków doprowadzała natomiast do powiększenia macicy. Nie zaobserwowano jednak żadnych zmian u małp z długotrwałą dietą bogatą w fitoestrogeny, co każe sądzić, że te związki roślinne mają odmienny wpływ w zależności od gatunku. 

Jak jest w przypadku człowieka? Zwiększone spożycie fitoestrogenów nie jest pożądane w przypadku kobiet obarczonych ryzykiem rozwoju nowotworów wrażliwych na estrogeny (m.in. rodzinny rak piersi). Ponadto, dotychczasowe badania wykazały, że fitoestrogeny: 

• obniżają produkcję progesteronu, 
• hamują produkcję 17beta-estradiolu, 
• powodują wzrost prolaktyny (za sprawą powstrzymania sekrecji dopaminy), 
• pobudzają syntezę prostaglandyn.

Kiedy warto zwiększyć spożycie produktów z fitoestrogenami? 

Zwiększenie podaży fitoestrogenów w diecie może przynieść korzyści kobietom w okresie okołomenopauzalnym, które doświadczają dokuczliwych symptomów zachodzących przemian hormonalnych. Włączenie do diety większej liczby produktów z fitoestrogenami albo suplementacja tych związków jest pożądana zwłaszcza w przypadku kobiet, które nie chcą bądź nie mogą stosować hormonalnej terapii zastępczej. 

Z całą pewnością przed wdrożeniem drastycznych zmian żywienia lub rozpoczęciem suplementacji, konieczna jest konsultacja z ginekologiem, endokrynologiem i dietetykiem. Nie bez znaczenia są też wyniki badań laboratoryjnych (ogólnych oraz hormonalnych). To pozwoli dobrać najbardziej odpowiednią terapię, a także ocenić, jakie spożycie produktów z fitoestrogenami będzie optymalne i bezpieczne.

Bibliografia:

1. Amato P., Christophe S., Mellon P. L., Estrogenic activity of herbs commonly used as remedies for menopausal symptoms, Menopause 2002, nr 9 (2): s. 145-150. 
2. Kraszewska O., Nynca A., Kamińska B., Ciereszko R., Fitoestrogeny. I. Występowanie, metabolizm i znaczenie biologiczne u samic, Postępy biologii komórki 2007, t. 34, nr 1, s. 189-205. 
3. Rotsztejn H., Znaczenie fitoestrogenów w świetle obecnej wiedzy, Przegląd Menopauzalny 2005, nr 4, s. 47-50.