Antykoncepcja dla każdego – przegląd metod dostępnych w Polsce 

Metod antykoncepcji jest naprawdę wiele, a każda z nich odznacza się innym działaniem oraz niekiedy także przeznaczeniem. Daje nam to możliwość wyboru metody „skrojonej na miarę” naszego organizmu. Przeczytaj artykuł, aby poznać wszystkie metody antykoncepcji dostępne na polskim rynku zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn. Wspomnę o ich skuteczności oraz opiszę mechanizm działania. Zapraszam do lektury.

Antykoncepcja hormonalna – metody dostępne tylko dla kobiet 

Hormonalne środki antykoncepcyjne w Polsce dostępne są jedynie na receptę. Wykazują o wiele wyższą skuteczność niż metody niehormonalne, natomiast podczas ich przyjmowania należy liczyć się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Antykoncepcja hormonalna ma działanie wielokierunkowe: 

• hamuje jajeczkowanie (owulację), dzięki czemu jajnik nie uwalnia do światła jajowodu komórki jajowej gotowej do zapłodnienia; 
• zagęszcza śluz szyjkowy, utrudniając tym samym przemieszczanie się plemników z pochwy do jamy macicy; 
• hamuje cykliczne przemiany endometrium (błony śluzowej macicy), co uniemożliwia zagnieżdżenie zarodka, jeśli dojdzie do zapłodnienia. 

Do hormonalnych metod zapobiegania ciąży zaliczamy: 

• tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe –  zawierają zarówno estrogen, jak i progestagen;
• tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe, tzw. minipill – zawierają jedynie progestagen. Są odpowiednie dla kobiet, które nie powinny przyjmować estrogenów ze względu na skutki uboczne lub istniejące schorzenia zdrowotne; 
• wkładki (spirale) wewnątrzmaciczne – systemy w kształcie litery T umieszczane w jamie macicy na okres od 3. do 5. lat; 
• plastry antykoncepcyjne – umieszcza się je na skórze w odstępach siedmiodniowych, uwalniają stałe stężenie hormonów; 
• implanty antykoncepcyjne – wstrzykuje się je pod skórę na okres 3-5 lat, podczas których stopniowo uwalniają hormony do otaczających tkanek; 
• krążki dopochwowe (ringi) – okrągłe, silikonowe pierścienie umieszczane w pochwie raz na 7 dni; 
• zastrzyki hormonalne – podawane drogą iniekcji domięśniowej w odstępach 90-dniowych.

Niehormonalne metody antykoncepcji 

Antykoncepcja niehormonalna obejmuje wszystkie metody zapobiegania ciąży, które nie wykorzystują wpływu hormonów na organizm. Są świetnym rozwiązaniem dla kobiet, u których występują zdrowotne przeciwwskazania do stosowania hormonów oraz dla pacjentek odmawiających przyjęcia hormonów z przyczyn ideologicznych.  

Wkładka domaciczna niehormonalna 

Spirala wewnątrzmaciczna niezawierająca hormonów wygląda jak typowa wkładka – ma kształt litery T. Efekt antykoncepcyjny zapewnia poprzez uwalnianie jonów miedzi, które zmniejszają czynność plemników. Ponadto miedź wywołuje przewlekły stan zapalny w macicy, co dodatkowo obniża zdolność do implantacji zarodka. Istnieją również wkładki obojętne, które nie zawierają w sobie ani hormonów, ani jonów metali. Ich działanie polega na uniemożliwieniu zagnieżdżenia się zarodka w ścianie endometrium – działają jako „przeszkoda mechaniczna”.  

W obu przypadkach płodność powraca tuż po usunięciu spirali. Ich stosowanie wiąże się także z ryzykiem działań niepożądanych. Najczęściej pojawia się obfite krwawienie i intensywne skurcze macicy podczas miesiączki, ponadto infekcje, a w skrajnych przypadkach perforacja macicy.

Antykoncepcja barierowa  

Działanie antykoncepcji barierowej polega mechanicznym na blokowaniu dostępu plemników do komórki jajowej. Ich skuteczność jest niższa porównaniu do metod hormonalnych czy wkładek domacicznych. 

Prezerwatywy męskie 

Prezerwatywa męska zwykle wykonana jest z lateksu lub poliuretanu, istnieją też kondomy nielateksowe. Zakłada się ją na penisa przed stosunkiem. Jest to najczęściej używany rodzaj antykoncepcji męskiej. Kondom zapobiega kontaktowi plemników z jajeczkiem. Ma również inną, bardzo ważną funkcję – chroni przed transmisją chorób przenoszonych drogą płciową (STD – ang. sexually transmitted diseases).  

Prezerwatywy damskie 

Prezerwatywa damska wykonana jest z podobnego materiału, co kondom męski. Jest to nic innego jak przezroczysty, podłużny balon zakończony z obu stron giętkim pierścieniem. Dzięki mechanicznej barierze, którą prezerwatywa tworzy pomiędzy członkiem a pochwą, gwarantuje ochronę zarówno przed ciążą, jak i chorobami wenerycznymi. 

Diafragma (kapturek antykoncepcyjny) 

Diafragma to elastyczna osłona, którą kobieta umieszcza w pochwie, pokrywając szyjkę macicy, co utrudnia plemnikom dostęp do jamy macicy. Działanie antykoncepcyjne można zwiększyć, stosując dodatkowy żel antykoncepcyjny. Niektóre diafragmy można używać wielokrotnie, nawet przez dwa lata. 

Pianki i żele antykoncepcyjne 

To grupa produktów zawierających w swoim składzie spermicydy (dokładnie nonoksynol-9), czyli substancję o działaniu plemnikobójczym lub powodującym unieruchomienie plemników. Żel lub piankę wprowadza się do pochwy przed stosunkiem.

Naturalne metody antykoncepcji 

Naturalne metody antykoncepcji charakteryzuje bardzo niska skuteczność. Sprawdzają się one bardziej w planowaniu ciąży niż w jej zapobieganiu. Polegają głównie na notowaniu objawów wysyłanych przez organizm kobiecy: 

• obserwacja śluzu szyjkowego (jego lepkość, kolor, ilość); 
• obserwacja temperatury ciała (mierzona wewnątrz pochwy); 
• obserwacja bólu owulacyjnego (sygnał największej płodności); 
• obserwacja samopoczucia kobiety. 

Ponieważ cykl menstruacyjny reaguje na wszelkie zmiany, takie jak osłabienie organizmu czy choroba, dokładne określenie dni płodnych nie jest proste. Zaletą metod naturalnych jest fakt, że nie wywierają one żadnego wpływu na funkcjonowanie układu hormonalnego kobiety. Są też darmowe. Zalicza się do nich: 

• metoda kalendarzykowa; 
• metoda termiczna; 
• metoda objawowo-termiczna; 
• metoda Billingsów; 
• komputery cyklu miesiączkowego; 
• stosunek przerywany; 
• metoda LAM (laktacyjny brak miesiączki).

Chirurgiczne metody zapobiegania ciąży 

Chirurgiczne metody antykoncepcyjne są wysoce skuteczne, jednak trudno odwrócić ich działanie. Metodą dostępną w Polsce jest wazektomia, czyli przecięcie nasieniowodów – zabieg przeznaczony jest dla mężczyzn. Pozostałe metody, takie jak sterylizacja, czy salpingektomia są w Polsce nielegalne.

Skuteczność antykoncepcji 

Wskaźnik Perla (ang. Pearl index) to miara określająca, jak skuteczny jest dany środek antykoncepcyjny w zapobieganiu niechcianej ciąży w ciągu 12. miesięcy jego stosowania. 

Im niższy jest wskaźnik Perla, tym skuteczniejsza jest dana metoda. Przykładowo, wskaźnik wynoszący 1 oznacza, że na 100 kobiet stosujących dany środek, jedna może zajść w ciążę w ciągu roku. Przy prawidłowym stosowaniu, wskaźnik Pearl’a wynosi odpowiednio: 

• doustna antykoncepcja hormonalna dwuskładnikowa – 0-2,18; 
• minipill – 0,5-3; 
• plastry antykoncepcyjne – 0,71-1,24; 
• implant antykoncepcyjny – 0,05-0,2; 
• krążki dopochwowe – 0,25-1,23; 
• wkładki domaciczne (hormonalne) – 0,09-0,33; 
• wkładki domaciczne (niehormonalne) – 0,16-1,26 
• prezerwatywy męskie – 2-13; 
• wazektomia – 0,1-0,15; 
• prezerwatywy żeńskie – 5-21; 
• kapturek antykoncepcyjny – 5-14; 
• pianki i żele antykoncepcyjne – 6-26; 
• stosunek przerywany – 4-24; 
• kalendarzyk małżeński – 9-21; 
• metoda objawowo-termiczna – 2-20,5; 
• brak antykoncepcji – 85. 

Bibliografia: 

1. Dębski R. (2007) Antykoncepcja – metody zapobiegania niepożądanej ciąży. Część I: Płodność, antykoncepcja, naturalne metody regulacji płodności, Ginekologia Polska, 78, s. 594-600.
2. Dębski R. (2007) Antykoncepcja – metody zapobiegania niepożądanej ciąży. Część II. Medyczne (nienaturalne) metody zapobiegania niepożądanej ciąży, Ginekologia Polska, 78, s. 834-841.
3. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Ginekologia Polska 2014, 85, 234-239.