Alergia pokarmowa – po tym ją rozpoznasz. Jakie badania wykonać?

Zaczerwieniona, swędząca skóra, biegunki, kaszel, katar – to tylko jedne z wielu objawów, które mogą ci się przytrafić, jeśli zjesz pokarm, na który jesteś uczulona. Alergia pokarmowa jest częstą przypadłością niemowląt i starszych dzieci, choć zdarza się też u dorosłych. Zobacz, jakie badania wykonać, aby ją wykryć. Podpowiadamy też, jak leczy się alergię pokarmową. 

Czym jest alergia pokarmowa?

Alergię pokarmową definiuje się jako niepożądaną reakcję organizmu, w którą zaangażowany jest układ immunologiczny. Wyróżnia się reakcje IgE-zależne oraz IgE-niezależne. Te pierwsze inicjowane są przez przeciwciała IgE i prowadzą do szybkiego wystąpienia objawów. Symptomy chorobowe mogą pojawić się już po kilku minutach po spożyciu alergizującego pokarmu. Ta postać alergii przebiega ze zróżnicowanym nasileniem – od łagodnego przez umiarkowanie nasilone aż po silne reakcje zagrażające życiu (reakcje anafilaktyczne). 

W reakcjach IgE-niezależnych uczestniczą komórki układu odpornościowego. Spodziewany czas wystąpienia objawów dla tej reakcji szacuje się na kilka-kilkanaście godzin. Mechanizm komórkowy odpowiada za powstanie alergicznego kontaktowego zapalenia skóry oraz enteropatii. 

Wielka ósemka alergenów pokarmowych – co uczula najczęściej?

Jak podaje Agencja Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration, FDA) znanych jest ponad 160 produktów żywnościowych, które mogą wywoływać reakcje alergiczne. Wśród nich wyróżnia się tzw. wielką ósemkę odpowiedzialną za największą liczbę uczuleń. Należą do niej następujące pokarmy: 

• mleko krowie, 
• jaja, 
• ryby, 
• skorupiaki, 
• orzechy, 
• orzeszki arachidowe, 
• soja, 
• pszenica. 

Na podstawie ustawy Food Allergy Safety, Treatment, Education, and Research (FASTER) w 2021 roku do grupy największych alergenów został włączony sezam. Zmianę tę zatwierdzono 1 stycznia 2023 roku, dlatego od niedawna można już mówić o wielkiej dziewiątce pokarmów uczulających. 

Alergia pokarmowa powoduje nie tylko objawy skórne

Alergia pokarmowa może manifestować się w różnorodny sposób. Na jej obecność wskazują objawy skórne, ale też dolegliwości ze strony układu pokarmowego oraz oddechowego. W niektórych przypadkach objawy łączą się, obejmując dwa lub wszystkie układy jednocześnie. 

Objawy skórne

Jednym z najczęstszych symptomów alergii pokarmowej jest ostra pokrzywka. Objawy skórne, takie jak zaczerwienienie, bąble pokrzywkowe i świąd pojawiają się wkrótce po spożyciu pokarmu. Pokrzywce często towarzyszy obrzęk naczynioruchowy, który może dotyczyć powiek, warg, języka, rąk, stóp czy narządów płciowych. U osób uczulonych na dany pokarm obserwuje się również wysypkę na brzuchu, plecach lub rękach. Bardzo niebezpieczną sytuacją jest wstrząs anafilaktyczny, najczęściej indukowany spożyciem: 

• orzeszków ziemnych, 
• innych orzechów, 
• owoców takich jak kiwi, banan czy jabłko, 
• warzyw, w tym marchwi, pietruszki, ziemniaków, pomidorów, 
• owoców morza, 
• ziół i przypraw. 

U 80-90% osób wstrząs anafilaktyczny poprzedzają objawy skórne, w tym m.in. pokrzywka. Jeśli zauważysz u siebie zawroty głowy, kołatanie serca, nagłe, silne osłabienie, nudności, wymioty czy uczucie braku powietrza, być może rozwija się u ciebie wstrząs anafilaktyczny. Musisz wtedy szybko działać, gdyż stanowi on zagrożenie życia. Jak najszybciej wezwij pomoc medyczną oraz podaj sobie domięśniowo adrenalinę. 

Wśród innych objawów skórnych alergii pokarmowej wymienia się alergiczne kontaktowe zapalenie skóry oraz atopowe zapalenie skóry (AZS). Alergeny pokarmowe przyczyniają się do wystąpienia AZS głównie u niemowląt i małych dzieci do 5. roku życia, rzadziej u starszych dzieci i dorosłych. 

Objawy ze strony układu pokarmowego

U niektórych osób z alergią pokarmową objawy ze strony układu pokarmowego są jedynymi symptomami chorobowymi. U niemowląt uczulonych na białko mleka krowiego pojawiają się objawy żołądkowo-jelitowe obejmujące: 

• ulewania, 
• niechęć do pokarmów mlecznych, 
• nudności i wymioty, 
• kolkę niemowlęcą, 
• przewlekłe biegunki, 
• niekiedy zaparcia. 

Osoby dorosłe z alergią pokarmową cierpią na mdłości i wymioty oraz dolegliwości bólowe w obrębie brzucha. Ponadto zdarzają się zgaga, uczucie pełności w żołądku, wzdęcia. Uczulenie na wybrane pokarmy może przebiegać z: 

• aftowym zapaleniem jamy ustnej, 
• eozynofilowym zapaleniem przełyku, żołądka, 
• enozynofilowym zapaleniem błony śluzowej jelita cienkiego i grubego, 
• enteropatią jelit, 
• zespołem złego wchłaniania, 
• alergicznym zapaleniem błony śluzowej jelita grubego. 

Objawy ze strony układu oddechowego

Wśród symptomów alergii ze strony układu oddechowego wymienia się: 

• nieżyt nosa, czyli popularny katar, 
• przewlekły kaszel, 
• astmę, 
• zapalenie oskrzeli. 

Diagnostyka uczulenia na pokarm

Zdiagnozowanie alergii pokarmowej nie jest łatwe. Objawy uczulenia są nieswoiste, a to oznacza, że mogą wskazywać na wiele różnych chorób. Lekarz przeprowadzający diagnostykę powinien zebrać dokładny wywiad, który pomoże w znalezieniu odpowiedzi, czy występujące objawy mają jakiś związek z przyjmowanym pokarmem. Szczególnie przydatne może okazać notowanie wszystkich zjedzonych pokarmów i objawów pojawiających się po ich spożyciu. 

Do badań diagnostycznych wykonywanych przy podejrzeniu alergii pokarmowej należą punktowe teksty skórne przeprowadzane poprzez naniesienie alergenu na skórę. Przeprowadza się też oznaczenie stężenia sIgE we krwi. Niemniej jednak złotym standardem nadal pozostaje próba prowokacyjna (podwójnie ślepa próba kontrolowana placebo). Jest to metoda polegająca na podaniu choremu niewielkiej ilości pokarmu w formie naturalnej, liofilizowanej lub w postaci kapsułek. Wykonuje się ją pod ścisłym nadzorem lekarza, gdyż u pacjenta może wystąpić silna reakcja alergiczna. 

Jak leczyć alergię na pokarmy?

Gdy uczulenie na pokarmy zostanie potwierdzone, konieczne jest ich wykluczenie z diety. Jednocześnie trzeba uzupełnić jadłospis o takie produkty, które dostarczą do organizmu brakujące substancje odżywcze. Łagodne objawy alergii doraźnie można leczyć lekami przeciwhistaminowymi, a anafilaksji – glikokortykosteroidami. 

Bibliografia: 

1. Małgorzewicz S., Wasilewska E., Diagnostyka niepożądanych reakcji na pokarm, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016, tom 7, nr 2, 62-68. 
2. Rymarczyk B, Rogala B, Alergia pokarmowa, Lekarz POZ 2018, 5. 
3. Wiernicka A., Matuszczyk M., Kierkuś J., Alergia pokarmowa – aktualny stan wiedzy, Pediatria po Dyplomie 2016.