Hormon wzrostu (somatotropina) – efekty, badanie i cena

Hormon wzrostu (GH, somatotropina) odpowiada za prawidłowy wzrost i rozwój organizmu człowieka, szczególnie w okresie dzieciństwa i dojrzewania. Badanie hormonu wzrostu wykonywane jest przy podejrzeniu niedoczynności lub nadczynności przysadki mózgowej, która odpowiada za sekrecję somatotropiny. W leczeniu niedoboru hormonu wzrostu u dzieci stosuje się iniekcje. Jak działa hormon wzrostu, czy terapia niesie ze sobą skutki uboczne i jaka jest cena leczenia?

Hormon wzrostu – co to jest?

Hormon wzrostu (GH, somatotropina) to polipeptyd naturalnie wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej. Aktywność przysadki mózgowej kontrolowana jest przez czynniki podwzgórzone: somatoliberynę (GH-RH), która działa stymulująco oraz somatostatynę (SRIF) o działaniu hamującym.

Jak działa hormon wzrostu?

Hormon wzrostu odpowiada za regulację procesów metabolicznych:

• zwiększa syntezę białek, stymuluje wzrost kości, chrząstki i tkanki łącznej,
• zwiększa gęstość mineralną kości,
• przyspiesza gojenie się ran,
• prowadzi do uwalniania kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej,
• reguluje gospodarkę kwasowo-zasadową; działa antydiuretycznie – zatrzymuje jony sodu w organizmie oraz prowadzi do wzrostu zawartości wody,
• działa antagonistycznie w stosunku do insuliny – hamuje transport glukozy do tkanek i jej utlenianie, w wątrobie nasila glukoneogenezę.

Największa sekrecja somatotropiny przypada na okres dojrzewania (około 800 mg/dobę), wraz z wiekiem stopniowo zmniejsza się (u osób dorosłych wynosi około 400 mg/dobę). Wydzielanie GH ma charakter pulsacyjny, hormon wzrostu powstaje w cyklu 3-4 godzinnym, z przewagą wydzielania w okresie nocnym. Najwyższe stężenie hormonu obserwuje się po 1-4 godzinach po zaśnięciu, przez pozostałą część doby stężenie somatotropiny utrzymuje się na niskim poziomie.

Czynniki, które pobudzają do wydzielania naturalnego hormonu wzrostu to: wysiłek fizyczny, sen oraz żywność bogatobiałkowa. Wzrost stężenia hormonu wzrostu obserwuje się również w przypadku narażenia na stres, na skutek bólu, urazów oraz głodzenia.

Niedobór i nadmiar hormonu wzrostu

Przyczyny niedoboru hormonu wzrostu są zróżnicowane. Niewystarczające wytwarzanie somatotropiny może być uwarunkowane genetycznie lub wynikać z zaburzeń hormonalnych spowodowanych chorobami tarczycy, hiperkortyzolemią czy niedoborem insulinopodobnego czynnika wzrostu. Niedobory somatotropiny obserwuje się w zaburzeniach metabolicznych, przewlekłej chorobie nerek, wątroby i płuc oraz w przypadku wrodzonych wad serca. Na nieprawidłową sekrecję GH mają także wpływ czynniki żywieniowe – niedobory cynku i żelaza, przewlekłe niedożywienie (dieta niskokaloryczna, niedożywienie białkowe, anoreksja) oraz zaburzenia trawienia i wchłaniania (stany zapalne jelit, celiakia, mukowiscydoza).

Jednym z pierwszych objawów niedoboru hormonu wzrostu u dzieci jest niskorosłość, w której obserwuje się spowolniony wzrost i opóźnienie w rozwoju. Innymi symptomami niedoboru somatotropiny są:

• uczucie zmęczenia, łatwa męczliwość, spadek nastroju,
• wzrost tkanki tłuszczowej ciała, spadek masy tkanki mięśniowej, spadek gęstości mineralnej kości,
• zmniejszenie potliwości,
• przerzedzenie i osłabienie włosów,
• bladość skóry i pogorszenie jej stanu – skóra staje się sucha, cienka, mało elastyczna, pojawiają się drobne zmarszczki.

W organizmie może dochodzić również do nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu. Zwiększona ilość somatotropiny występuje u osób niedożywionych, pacjentów z nieleczoną lub nieprawidłowo leczoną cukrzycą oraz u osób z przewlekłymi chorobami wątroby.

Za główną przyczynę nadmiaru hormonu wzrostu uznaje się obecność gruczolaka przysadki mózgowej, który powoduje wzrost wydzielania GH i rozwój gigantyzmu przysadkowego (u dzieci i młodzieży) lub akromegalii (u dorosłych). Choroba ta charakteryzuje się nadmiernym rozrostem tkanek miękki, kości rąk, stóp, czaszki oraz narządów wewnętrznych. Powikłaniem schorzenia są zaburzenia tolerancji glukozy, nadciśnienie tętnicze krwi i zwyrodnienia w układzie kostno-stawowym.

Badanie i cena hormonu wzrostu

Badanie hormonu wzrostu zleca się w przypadku podejrzenia zaburzeń wydzielania GH, oceny funkcji przysadki mózgowej (niedoczynności i nadczynności przysadki mózgowej) oraz monitorowania skuteczności leczenia. Na badanie należy przyjść na czczo. Ze względu na pulsacyjne wydzielanie somatotropiny przez organizm, pojedyncze oznaczenie hormonu wzrostu nie jest wiarygodne.

W diagnostyce niedoboru hormonu wzrostu stosuje się test stymulacji – tzw. hipoglikemiczny test insulinowy. Dożylnie podana insulina prowadzi do zmniejszenia stężenia glukozy we krwi i stymulacji wydzielania hormonu wzrostu. Brak wzrostu stężenia GH świadczy o niedoborze tego hormonu. Nadmiar hormonu wzrostu wykrywa się przy użyciu testu hamowania wydzielania hormonu wzrostu (po doustnym podaniu 75 g glukozy) oraz badania stężenia insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1). Badanie hormonu wzrostu kosztuje około 40- 85 zł.

Hormon wzrostu – efekty leczenia

Hormon wzrostu jest stosowany w leczeniu zaburzeń wzrastania, somatotropinowej niedoczynności przysadki (SNP) oraz w przebiegu chorób takich jak zespół Turnera, zespół Pradera i Willego oraz przewlekła niewydolność nerek. Pobudzenie hormonu wzrostu u dzieci uzyskuje się poprzez wstrzykiwanie preparatów zawierających somatotropinę. Dawkowanie hormonu wzrostu ustala lekarza. Leczenie hormonem wzrostu u dzieci jest refundowane, a efekty leczenia i jego skuteczność jest zależna od celu podjętej terapii. Hormon wzrostu bez refundacji kosztuje nawet kilka tysięcy złotych.

Hormon wzrostu – skutki uboczne

Skutki uboczne leczenia hormonem wzrostu występują rzadko. Należą do nich: hiperglikemia, spadek stężenia tyroksyny i zwiększenie stężenia trójjodotyroniny, bóle głowy, nudności i wymioty, zaburzenia widzenia. Badania kontrolne zlecane w trakcie leczenia pomagają w zapobieganiu występowania działań niepożądanych. Po zakończeniu leczenia w okresie dzieciństwa, u osób dorosłych konieczna jest ponowna ocena wydzielania GH.

Bibliografia:

1. U. Oczkowska, “Definicja i przyczyny niskorosłości oraz kryteria diagnostyczne niedoboru hormonu wzrostu”, Endokrynol. Ped, vol. 8, no. 9, 2009.
2. M. Hilczer, A. Lewiński, ” Wskazania do leczenia hormonem wzrostu dzieci i dorosłych”, Przegl. Ped., 34, pp. 170-175, 2004
3. A. Dudek, M. Niedziela, „Test z insuliną, z glukagonem oraz z argininą/insuliną na wydzielanie hormonu wzrostu – wykonanie testów i ich interpretacja”, Endokrynol. Ped., Supl. 1, pp. 40–44, 2009.
4. A. Lewiński et al., “Ogólnopolski Program Leczenia Ciężkiego Niedoboru Hormonu Wzrostu u Osób Dorosłych oraz u Młodzieży po Zakończeniu Terapii Promującej Wzrastanie”, Endokrynol. Pol., vol. 69, no. 5, 2018.