Dyslipidemia – rodzaje, przyczyny, objawy, dieta i leczenie

Dyslipidemia to nieprawidłowe stężenie lipidów i lipoprotein we krwi, takich jak cholesterol LDL i HDL oraz triglicerydy. Zaburzeniom tym zwykle nie towarzyszą charakterystyczne objawy, co utrudnia diagnostykę i zwiększa ryzyko powikłań zdrowotnych. W leczeniu dyslipidemii kluczową rolę pełni nie tylko leczenie farmakologiczne, ale i odpowiednia dieta wraz z regularną aktywnością fizyczną.

Co to jest dyslipidemia?

Dyslipidemia to zaburzenie, w którym obserwuje się nieprawidłowe stężenie lipidów i/lub lipoprotein w osoczu. Lipidy to substancje tłuszczowe, do których należą triglicerydy oraz różne frakcje cholesterolu. Cholesterol odgrywa ważną rolę w organizmie – jest substratem do syntezy hormonów steroidowych, bierze udział w przemianie witaminy D i przekazywaniu sygnałów w układzie nerwowym. Z kolei triglicerydy to źródło energii dla mięśni. Lipidy, łącząc się z białkami tworzą lipoproteiny takie jak chylomikrony, LDL (lipoproteiny o małej gęstości) oraz HDL (lipoproteiny o dużej gęstości).

Funkcją lipoprotein LDL (tzw. „złego” cholesterolu) jest transport cholesterolu z wątroby do komórek ciała. Gdy cholesterolu jest za dużo, odkłada się on w ścianach naczyń krwionośnych, prowadząc do miażdżycy i jej powikłań. Odwrotną rolę pełnią lipoporoteiny HDL (tzw. „dobry” cholesterol), które przenoszą nadmiar cholesterolu z komórek ciała do wątroby, gdzie zostaje on zmetabolizowany i usunięty z organizmu.

Rodzaje dyslipidemii

W dyslipidemii wyróżnia się trzy grupy zaburzeń lipidowych:

• hipercholesterolemię — zaburzenie, w którym stężenie triglicerydów ≥ 190 mg/dl (≥ 5,0 mmol/l) lub stężęnie LDL-C (LDL całkowitego) przekracza wartości zalecane w danej grupie ryzyka sercowo-naczyniowego;
• dyslipidemię aterogenną – charakteryzuje ją stężenia triglicerydów ≥ 150 mg/dl (≥ 1,7 mmol/l), niskie stężenie HDL-C: < 40 mg/dl  (< 1 mmol/l) u mężczyzn i < 48 mg/dl (< 1,2 mmol/l u kobiet oraz obecność w surowicy  tzw. małych gęstych LDL. Jeśli stężenie LDL -C jest prawidłowe lub podwyższone – taki rodzaj dyslipidemii określa się dyslipidemią aterogenną mieszaną;
• hipertriglicerydemię – w tym zaburzeniu stężenie triglicerydów w osoczu > 150 mg/dl (> 1,7 mmol/l), a stężenie LDL-C jest prawidłowe; w ciężkiej postaci hipertriglicerydemii stężenie triglicerydów ≥ 800 mg/dl (≥ 9 mmol/l).

W klasyfikacji ICD-10 dyslipidemie mają odpowiednio oznaczenia: E78.0 – hipercholesterolemia, E78.1 – hiperglicerydemia i E78.2 – hiperlipidemia mieszana.

Przyczyny dyslipidemii

Dyslipidemię dzieli się na dwa rodzaje – pierwotną i wtórną. Dyslipidemia pierwotna ma podłoże genetyczne. W tej grupie wyróżnia się m.in hipercholesterolemię rodzinną, rodzinny defekt apolipoproteiny B-100 i rodzinny niedobór lipazy lipoproteinowej.

Z kolei przyczyną dyslipidemii wtórnych są zaburzenia metaboliczne wywołane innymi chorobami, lekami lub czynnikami środowiskowymi. Hiperlipidemię towarzyszą cukrzycy typu 1 i 2, niedoczynności tarczycy, chorobom wątroby i nerek (przewlekłej niewydolności nerek, zespole nerczycowym, przewlekłemu zapaleniu wątroby, żółtaczce) oraz nadwadze i otyłości. Do czynników środowiskowych zalicza się dietę bogatą w tłuszcze zwierzęce, alkohol, palenie papierosów oraz stosowanie używek.

Dyslipidemia – objawy

Objawy dyslipidemii zwykle są następstwem powikłań długotrwale utrzymującego się podwyższonego stężenia lipoprotein. W wyniku hipercholesterolemii pojawia się choroba niedokrwienna serca oraz miażdżyca tętnic szyjnych lub tętnic kończyn dolnych. Czasem mogą występować żółtaki – grudkowe zmiany skórne najczęściej zlokalizowane na powiekach, powstające w wyniku gromadzenia się cholesterolu.

Dyslipidemii aterogennej nie towarzyszą żadne charakterystyczne objawy.  Choroba często współistnieje z cukrzycą typu 2 i nadwagą lub otyłością. Hipertriglicerydemia również przebiega bezobjawowo. Dopiero w przypadku wystąpienia ciężkiej hipertriglicerydemii pojawia się ostry, napadowy ból brzucha, a nawet ostre zapalenie trzustki.

Leczenie dyslipidemii

W diagnostyce dyslipidemii wykonuje się badanie lipidogramu, czyli oznaczenie poziomu lipidów i lipoprotein w osoczu. Głównym lekiem stosowanym w hipercholesterolemii są statyny, których działanie polega na zmniejszaniu syntezy cholesterolu w wątrobie. Ponadto w terapii dyslipidemii wykorzystuje się ezetymib – selektywny inhibitor wchłaniania cholesterolu. Jego rolą jest obniżenie stężenia triglicerydów, cholesterolu LDL-C, apolipoproteiny B i triglicerydów oraz podwyższenie stężenia cholesterolu HDL-C. Dyslipidemię leczy się także lekami z grupy inhibitorów PCSK9, żywicami jonowymiennymi oraz aferazą.

Dyslipidemia – dieta

Drugim elementem leczenia dyslipidemii jest modyfikacja stylu życia – wprowadzenie diety, aktywności fizycznej oraz redukcja masy ciała. Kluczowym założeniem diety jest zmniejszenie spożycia tłuszczu do 25-35 proc. dziennego zapotrzebowania energetycznego, w tym tłuszczów nasyconych do mniej niż 7 proc. zapotrzebowania. Ograniczeniu podlega też spożycie cholesterolu do 200 mg/dobę. Aby obniżyć poziom triglicerydów, należy spożywać mniej węglowodanów prostych – słodyczy, białego pieczywa i słodkich napojów gazowanych.

W leczeniu zaburzeń lipidowych zastosowanie znajduje tzw. żywność funkcjonalna, czyli fitosterole i fitostanole. Spożywanie margaryny wzbogaconej w te substancje może zmniejszyć stężenie LDL-C nawet o 10 proc. Inne substancje o działaniu hipolipemizującym to monakolina pochodząca z czerwonego sfermentowanego ryżu chińskiego (prowadzi do spadku LDL-C nawet o 20 proc.) oraz bergamota – odmiana pomarańczy pochodząca z Kalabrii.

Bibliografia:

1. Filip M. Szymański i wsp., „Rekomendacje dotyczące leczenia dyslipidemii w Polsce — III Deklaracja Sopocka. Interdyscyplinarne stanowisko grupy ekspertów wsparte przez Sekcję Farmakoterapii Sercowo- -Naczyniowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego”, Choroby Serca i Naczyń 2018, tom 15, nr 4, 199–210.
2. Daniel Płaczkiewicz, Andrzej Kleinrok, „Aktualne wytyczne leczenia zaburzeń lipidowych”, Kardiologia po Dyplomie 2010; 9 (3): 65-75.
3. Warren H. Capell, Robert H. Eckel, „Leczenie hipertriglicerydemii”,  Current Diabetes Reports 2006,6: 230-240.
4. Filip M. Szymański, „Hipercholesterolemia jako najbardziejrozpowszechniony czynnik ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce. O czym warto pamiętać w codziennej praktyce?”, Choroby Serca i Naczyń 2014, tom 11, nr 4, 204–211.