Trądzik – przyczyny, rodzaje. Jak pozbyć się trądziku?

Wielu osobom wydaje się, że trądzik jest jedynie problemem nastolatków, bo najczęściej mówi się o trądziku młodzieńczym. Tymczasem zmiany skórne, takie jak zaskórniki, krosty i grudki zapalne, potocznie nazywane pryszczami, coraz częściej pojawiają się na twarzach dorosłych. Jeśli chorujesz na trądzik różowaty lub pospolity koniecznie rozpocznij leczenie. Farmakologia, odpowiednia pielęgnacja i zbilansowana dieta daje dużą szansę na pozbycie się trądziku na dobre.

Co to jest trądzik?

Trądzik jest przewlekłym schorzeniem skóry, które występuje u około 60–80 proc. społeczeństwa. Zmiany skórne w postaci łojotoku, zaskórników, grudek i krost lokalizują się najczęściej w obrębie skóry twarzy, pleców i klatki piersiowej.  Mówimy – trądzik, myślimy – młodzieńczy. Przywykliśmy bowiem do tego, że zaskórniki i ropne wykwity są zmorą wieku dojrzewania, która – pozostawiając ślady swej obecności lub nie – mija wraz z ustaniem hormonalnej burzy. Dermatolodzy nie pozostawiają jednak złudzeń. Trądzik przestał być domeną nastolatków i dotyka w tej chwili ponad 50 proc. osób po 25. roku życia. Zarówno kobiet, jak i mężczyzn.

Przyczyny powstawania trądziku

Wszystko zaczyna się od wzmożonej produkcji wydzieliny gruczołów łojowych i jednoczesnego rogowacenia naskórka. W takiej sytuacji produkowane w dużej ilości sebum nie może swobodnie wydostawać się na powierzchnię skóry i czopuje ujścia przewodów wyprowadzających gruczoły łojowe. W ten sposób wydzielina zostaje uwięziona w naskórku, tworząc najpierw mikrozaskórniki, a potem zaskórniki zamknięte. Są one idealnym miejscem do działania bakterii beztlenowych, które pod wpływem enzymów rozkładają składniki łoju do kwasów tłuszczowych, a one z kolei drażnią okoliczne tkanki, prowokując powstawanie stanów zapalnych. Równocześnie z beztlenowcami mogą zacząć działać inne drobnoustroje, np. drożdżaki, które dodatkowo wzmagają reakcje zapalne. Na skórze zaczynają się tworzyć krostki i grudki, które niepoddane leczeniu zamieniają się w guzki i nacieki, a w zaawansowanym stadium ropne torbiele. Te nawet po wyleczeniu pozostawiają na twarzy blizny.

Czynniki, które powodują nadmierną produkcję sebum i przyczyniają się do powstania trądziku to:

• rozregulowana gospodarka hormonalna,
• czynniki genetyczne,
• stres (wytwarzanie kortyzolu),
• nieodpowiednia pielęgnacja lub jej brak,
• niezdrowa dieta,
• zażywanie niektórych leków (m.in antydepresyjnych i kortykosteroidowych),
• nadmierne opalanie – choć wystawianie się na słońce chwilowo wyraźnie poprawia stan cery, zmniejsza stany zapalne i minimalizuje widoczność krostek – w dłuższej perspektywie nasila problemy.

Objawy trądziku

Objawy skórne trądziku mogą mieć charakter:

• zaskórników – jest to zwykle pierwszy rodzaj pojawiających się wykwitów. Ma postać czarnych lub żółtych kropek, które znajdują się najczęściej na nosie i policzkach. Jest to zablokowana pod skórą wydzielina gruczołów łojowych,
• grudek – są to wypukłe, czerwone zmiany na skórze,
• krostek – to nadkażone zaskórniki. Krostka jest wypukła, widać w jej środku biały punkcik (ropa), a skóra wokół niej jest mocno zaczerwieniona,
• guzów – są duże, wypukłe, mają mocno czerwoną barwę, a w ich środku widoczna jest spora ilość ropy. Są zakorzenione w głębokich warstwach skóry.

Objawy mogą mieć różne natężenie i mieszany charakter. Powstałych zmian skórnych nie należy dotykać, przekłuwać ani wyciskać, ponieważ może to doprowadzić do powstania stanu zapalnego i pojawienia się większej liczby wykwitów.

Rodzaje trądziku

W zależności od charakteru zmian skórnych, przyczyny i czasu powstania, wyróżnia się różne rodzaje trądziku:

• trądzik różowaty,
• trądzik młodzieńczy/pospolity: grudkowy i zaskórnikowy,
• trądzik hormonalny,
• trądzik torbielowaty,
• trądzik niemowlęcy,
• trądzik posterydowy,
• trądzik samouszkadzający,
• trądzik zawodowy.

Trądzik różowaty

Trądzik różowaty to dermatoza, której charakterystycznym objawem jest zaczerwienienie centralnej części twarzy oraz wykwity grudkowe i krostkowe. Dotyczy osób dorosłych, najczęściej kobiet po 30. roku życia. Przyczyny trądziku różowatego związane są z nadmiernym łojotokiem, zaburzeniami naczynioruchowymi oraz zaburzeniami wewnątrzwydzielniczymi.

Do zaostrzenia trądziku dochodzi pod wpływem spożywania gorących i zimnych pokarmów, kawy i herbaty, czekolady i alkoholu. Czynnikami drażniącymi są też: mydło, niskie i wysokie temperatury, słońce oraz stres. Leczenie trądziku różowatego jest długotrwałe i trudne. Stosuje się antybiotyki, retinoidy, leki uszczelniające naczynia, naświetlania lampą Sollux z niebieskim filtrem oraz laseroterapię.

Trądzik młodzieńczy (pospolity)

Trądzik pospolity to najczęstsza postać trądziku. Może dotyczyć osób w każdym wieku, choć najczęściej pojawia się w okresie dojrzewania. Przyczyną tego rodzaju trądziku jest genetycznie uwarunkowana skłonność do wzmożonego wydzielania łoju i nadmiernego rogowacenia ujść mieszków włosowych, zaburzenia wątrobowe oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Czynnikiem wyzwalającym jest burza hormonalna, a szczególnie zwiększona aktywność androgenów. W patogenezie trądziku młodzieńczego bierze udział bakteria Propionibacterium acnes. Trądzik młodzieńczy objawia się: krostkami, grudkami i zaskórnikami na twarzy, plecach, ramionach i w okolicach mostka.

Trądzik hormonalny może też występować u dorosłych, zwłaszcza u kobiet, ze względu na wahania poziomu hormonów. Najczęściej pojawia się przed miesiączką, w czasie ciąży oraz w okresie menopauzalnym.

Do odmian trądziku pospolitego należy:

• trądzik krostkowy – na skórze pojawiają się zaczerwienienia lub twarde i bolesne krosty i guzki,
• trądzik ropowiczy, w którym dodatkowo występują torbiele ropne,
• trądzik skupiony, objawiający się głębokimi naciekami i zlewającymi się torbielami ropnymi, po których zostają blizny; zmiany skórne pojawiają się najczęściej u mężczyzn i są zlokalizowane na twarzy oraz okolicach pachowych, pachwinowych i pośladkach,
• trądzik bliznowcowy, w którym występuje tendencja do tworzenia się bliznowców, zwłaszcza w przypadku trądziku ropowiczego i skupionego.

Leki w leczeniu trądziku pospolitego to retinoidy, leki hormonalne oraz leki przeciwbakteryjne: nadtlenek benzoilu i antybiotyki: erytromycyna, klindamycyna i makrolidy.

Trądzik noworodkowy i niemowlęcy

Tego typu trądzik może dotyczyć nawet 20 proc. noworodków. Na twarzy dziecka pojawiają się zaskórniki, wykwity grudkowo-podskórne i guzki. Prawdopodobną przyczyną trądziku jest przejście hormonów matki do płodu. Czasem trądzik niemowlęcy może być skutkiem długotrwałego stosowania na skórę dziecka olejów mineralnych. Jeśli u dziecka pojawią się jakiekolwiek niepokojące objawy, należy pilnie udać się do lekarza, który oceni zmiany skórne. Trądzik noworodkowy i niemowlęcy w większości przypadków mija samoistnie w ciągu 1-3 miesięcy.

Pozostałe rodzaje trądziku

Trądzik może zostać wywołany czynnikami zewnętrznymi, których rozpoznanie i eliminacja pozwala na wyleczenie. Wyróżnia się następujące postacie trądziku:

• trądzik posterydowy – zmiany skórne o charakterze dużych grudek i nacieków pojawiają się w wyniku długotrwałego stosowania leków zawierających brom, jod, barbiturany oraz steroidowe hormony kory nadnerczy,
• Trądzik samouszkadzający – powstaje w wyniku wyciskania lub zdrapywania wykwitów skórnych. Prowadzi do stanów zapalnych, nadżerek i owrzodzeń. Może powodować powstawanie blizn, przebarwień i odbarwień,
• Trądzik zawodowy –  ma postać czarnych zaskórników, krostek i grudek na przedramionach i w okolicach narządów płciowych. Powstaje w wyniku stałego kontaktu z olejami, smarami lub dziegciami. Pojawia się także u osób, które pracują w zadymionych i zapylonych pomieszczeniach.

Jak pozbyć się trądziku?

Trądzik powinno się leczyć przyczynowo. To, co pomaga jednym, może nie pomóc innym, czasem zdarza się też tak, że jedna metoda leczenia nie odnosi skutku i trzeba połączyć kilka. Leczenie trądziku opiera się na farmakoterapii, odpowiedniej pielęgnacji i zmianie stylu życia na zdrowszy. Jeżeli choroba ma łagodny przebieg, a zmiany nie są intensywnie nasilone, często wystarcza leczenie miejscowe. Maść na trądzik zawiera antybiotyk (zwykle klindamycynę, erytromycynę lub tetracyklinę), substancje pomocnicze, które zmniejszają stan zapalny (nadtlenek benzoilu, cynk, kwas azelainowy) oraz witaminy A i E.

W cięższych przypadkach zaleca się równoczesne stosowanie maści oraz leków doustnych. Tabletki na trądzik zawierają te same antybiotyki, jednak działają ogólnie na cały organizm. Celem stosowanych miejscowo antybiotyków jest zwalczanie bakterii beztlenowych.

Bardzo dobre efekty, nawet w przypadku ciężkich objawów trądziku, przynosi leczenie doustnym retinoidem, izotretynoiną. W wyniku jej stosowania komórki naskórka zostają intensywnie złuszczane, zmniejsza się nagromadzenie łoju w mieszkach włosowych, dając 80-90 proc. skuteczności leczenia. Mimo spektakularnych rezultatów terapia retinoidami nie jest łatwa: musi być systematyczna, jest kilkumiesięczna i trzeba ją prowadzić pod kontrolą lekarza.

Przepisanie leku muszą poprzedzić badania, m.in. na poziom cholesterolu, bo jego wysokie stężenie jest bezwzględnym przeciwwskazaniem. W czasie stosowania izotretynoiny konieczna jest antykoncepcja (zarówno u kobiet, jak i mężczyzn), bowiem lek ma działanie teratogenne (uszkadzające płód). Ze względu na intensywne złuszczanie naskórka skutkiem ubocznym leczenia jest mocne wysuszenie skóry (i to nie tylko w miejscach występowania trądziku). Podczas terapii nie można się tez opalać ani korzystać z zabiegów medycyny estetycznej.

Domowe sposoby na trądzik

Trądzik jest chorobą, więc niestety nie da się go „wyleczyć” domowymi sposobami. Nie oznacza to jednak, że domowe sposoby są bezużyteczne – wręcz przeciwnie. Odpowiednia pielęgnacja cery trądzikowej przyspiesza leczenie i odżywia skórę. Zbilansowana dieta bogata w minerały i witaminy zapobiega skutkom niedoborów, a znajomość  produktów, które mogą zaostrzać trądzik pozwala na ich świadomą eliminację.

Jak szybko pozbyć się pryszcza? Możemy skorzystać z maści aptecznych: maść ichtiolowa pomaga na wypryski i czyraczność, ponieważ działa bakteriostatycznie i ściągająco. Natomiast maść cynkowa łagodzi stany zapalne skóry. Na blizny potrądzikowe możemy zastosować preparaty z alantoiną, heparyną, wyciągiem z cebuli oraz masą perłową. Przebarwienia po trądziku usuniemy stosując peelingi chemiczne, laseroterapię lub krioterapię. Możemy również posłużyć się kremami zawierającymi substancje rozjaśniające np. witaminę C lub arbutynę. Na trądzik różowaty warto stosować kremy zawierające w swoim składzie zieloną herbatę, bisabobol, wyciągi z kasztanowca czy ekstrakt z ruszczyka kolczystego.

Pielęgnacja cery trądzikowej

Leczenie farmakologiczne zawsze musi być uzupełnione odpowiednią pielęgnacją.

1.  Podstawą pielęgnacji jest staranne oczyszczanie skóry, w celu usunięcia zanieczyszczeń i nadmiaru sebum, ale równocześnie ochrona naturalnego płaszcza hydrolipidowego naskórka, który jest gwarantem prawidłowego nawilżenia. Do oczyszczania skóry należy używać kosmetyków, w których składzie znajdują się łagodnie działające substancje myjące (koniecznie bez alkoholu), ale także kwas salicylowy (hydroksykwas karboksylowy) czy glikolowy (kwas hydroksyoctowy), bo to one „rozklejają” komórki naskórka, umożliwiając tym samym pozbycie się łoju.
2. Żele myjące do skóry trądzikowej często wzbogacane są też o cząsteczki peelingujące, których zadaniem jest ułatwienie usunięcia martwych komórek naskórka i pobudzenie jego odnowy, ale nie można ich stosować w momencie zaostrzenia zmian i pojawienia się wykwitów ropnych (by nie roznosić zakażenia po innych obszarach twarzy). Peeling przy cerze trądzikowej można wykonywać maksymalnie 1-2 razy w tygodniu.
3. Ważnym elementem pielęgnacji jest codzienny demakijaż, który można wykonać przy pomocy płynu micelarnego. Po kontakcie z wodą powinno się użyć tonik (bezalkoholowy), którego zadaniem jest przywrócenie właściwego pH skóry, a przez to wzmocnienie jej naturalnych mechanizmów obronnych.
4. Przetłuszczająca się skóra trądzikowa jest często odwodniona, dlatego ważne jest systematyczne nawilżanie. Kremy nawilżające są lekkie i szybko się wchłaniają, nie pozostawiając tłustej warstwy. Kremy na dzień mają dodatkowe działanie matujące (regulujące jednocześnie pracę gruczołów łojowych), kremy na trądzik na noc – wspomagają leczenie zmian trądzikowych. W ich składzie powinny się znaleźć substancje o działaniu antybakteryjnym i przeciwzapalnym (np. nadtlenek benzoilu, kwas azelainowy, witamina C, olejek z drzewa herbacianego, tlenek cynku) oraz lekko złuszczającym (np. kwasy: salicylowy, glikolowy czy migdałowy). Raz lub dwa razy w tygodniu można zastosować maseczki na trądzik.
5. Dla cery dojrzałej istotne jest to, że sposoby pielęgnacji stosowane w leczeniu trądziku jednocześnie przeciwdziałają starzeniu się skóry. Unikając nadmiernego opalania, nakładając filtry słoneczne – przeciwdziałamy fotostarzeniu i powstawaniu przebarwień. Używając preparatów z retinolem, zapobiegamy zaburzeniom keratynizacji naskórka, sprzyjamy jego odnowie, poprawiamy podścielisko łącznotkankowe, rozjaśnimy przebarwienia i spłycamy zmarszczki. Jednoczesne działanie przeciwzapalne i odmładzające ma także witamina C. Jej obecność w kremach zarówno przeciwdziała wolnym rodnikom, jak i hamuje produkcję cytokin pozapalnych. Podobnie z peelingami chemicznymi. Z jednej strony, złuszczając wierzchnie warstwy naskórka, są formą terapii trądziku, z drugiej – stosuje się je we wszystkich kuracjach przeciwstarzeniowych.

Dieta na trądzik

Dieta w trądziku powinna pokrywać zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze, mineralne i witaminy. Jednocześnie należy eliminować produkty o udowodnionym szkodliwym wpływie na cerę trądzikową.

W diecie na trądzik powinny znaleźć się:

• Witamina C, która jako przeciwutleniacz chroni przed negatywnym działaniem promieniowania UV. Ponadto pomaga w redukcji przebarwień skórnych, wpływa na jędrność i sprężystość skóry. Znajdziemy ją w warzywach i owocach: papryce, brukselce, owocach dzikiej róży, czarnych porzeczkach i owocach cytrusowych,
• Witamina A, która reguluje wydzielanie łoju i odpowiada za stan nawilżenia skóry. Podobnie jak witamina C chroni przed promieniowaniem słonecznym. Jej źródłem są: masło, wątróbka i oleje rybie,
• Witamina D, która ma wpływ na zmniejszanie produkcji sebum. Powstaje pod wpływem promieniowania słonecznego, jej niewielkie ilości znajdziemy też w olejach roślinnych i rybach,
• Witamina PP, która redukuje wydzielanie sebum, działa złuszczająco i przeciwzapalnie. Dużo witaminy PP znajduje się w drożdżach, otrębach pszennych i mięsie,
• Witamina H, której niedobór wiąże się z występowaniem trądziku i łojotoku. Źródłem tej witaminy są jaja kurze, orzechy włoskie i wątróbka,
• Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, których dobrym źródłem są ryby morskie, nasiona lnu, orzechy włoskie, oliwa z oliwek i olej rzepakowy. Kwasy tłuszczowe zmniejszają stan zapalny i alergiczny organizmu oraz posiadają zdolność do hamowania odpowiedzi immunologicznej. Brak w diecie nienasyconych kwasów tłuszczowych powoduje powstanie zaburzeń rogowacenia naskórka i tworzenie się zaskórników.

Z diety należy wykluczyć:

• Produkty o wysokim indeksie glikemicznym, które powodują nagły wzrost insuliny we krwi. Spadek wrażliwości na insulinę wzmaga produkcję androgenu – hormonu odpowiadającego m.in. za nasilenie łojotoku, a w konsekwencji powstawanie zaskórników. Z diety należy wiec wyeliminować fast foody, przetworzoną żywność oraz słodycze,
• Mleko i produkty mleczne – badania sugerują, iż bardziej negatywny wpływ na skórę ma mleko odtłuszczone niż pełnotłuste. Nabiał może zawierać hormony takie jak: progesteron, androstendion i siarczan dehydroepiandrosteronu. Androgeny mogą być odpowiedzialne za przetłuszczanie się skóry i kolonizację bakterii Propionibacterium acnes,
•  Ostre przyprawy takie jak pieprz czy papryka.

Bibliografia:

1. K. Iwanek , Trądzik pospolity, Farmakoterapia, vol. 25, no. 01, p. 284, 2015.
2. K. Janda, M. Chwiłkowska, Trądzik pospolity – etiologia, klasyfikacja, leczenie,  vol. 60, no. 2, pp. 13–18, 2014.
3. M. Filo-Rogulska, D. Wcisło-Dziadecka, and L. Brzezińska-Wcisło, Neonatal and infantile acne – ethiopathogenesis, clinical presentation and treatment possibilities, Postępy Nauk Medycznych, vol. 31, no. 1A, Jan. 2018, doi: 10.25121/pnm.2018.31.1a.45.
4. E. Robak and L. Kulczycka, Trądzik różowaty-współczesne poglądy na patomechanizm i terapię, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 439–450, 2010.
5. J. Dawidziak and M. Balcerkiewicz, Dieta jako uzupełnienie leczenia trądziku pospolitego (Acne vulgaris). Część II. Kwasy tłuszczowe, indeks glikemiczny, przetwory mleczne, Farmakologia Współczesna, pp. 67–72, 2016.