Zespół Fanconiego – przyczyny, objawy, diagnoza, leczenie

Zespół Fanconiego (FS) jest rzadkim zaburzeniem, które atakuje kanaliki proksymalne nerek. Choroba może być wrodzona lub nabyta. Jej głównym objawem jest niezdolność do wchłaniania metabolitów z nerek ponownie do krwiobiegu.

Co to jest zespół Fanconiego?

W normalnych warunkach kanaliki proksymalne ponownie wchłaniają minerały i składniki odżywcze (metabolity) do krwiobiegu, ponieważ są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W zespole Fanconiego kanaliki proksymalne zamiast tego, uwalniają duże ilości niezbędnych metabolitów do moczu.

Substancje wytracane w przebiegu zespołu Fanconiego to:

• woda,
• glukoza,
• fosforan,
• wodorowęglany,
• karnityna,
• potas,
• kwas moczowy,
• aminokwasy,
• niektóre białka.

Nerki filtrują około 180 litrów płynów dziennie. Ponad 98 proc. z nich powinno zostać ponownie wchłonięte do krwi, jednak u chorych z zespołem Fanconiego cykl ten zostaje zaburzony. Wynikający z tego brak niezbędnych metabolitów może powodować odwodnienie, deformacje kości i opóźnienie rozwoju.

Zespół Fanconiego jest najczęściej chorobą dziedziczną, ale może zostać wywołany przez niektóre leki, substancje chemiczne lub inne schorzenia. Zaburzenie zostało nazwane na cześć szwajcarskiego pediatry Guido Fanconiego, który opisał je w latach trzydziestych XX wieku.

Przyczyny zespołu Fanconiego

Dziedziczny zespół Fanconiego

Cystynoza jest najczęstszą przyczyną zespołu Fanconiego. Jest to rzadka choroba dziedziczna. W przebiegu cystynozy dochodzi do nagromadzenia aminokwasu cystyny w całym organizmie, co prowadzi do opóźnionego wzrostu i szeregu zaburzeń, takich jak deformacje kości. Najczęstsza i najcięższa (do 95 proc. przypadków) postać cystynozy występuje u niemowląt i obejmuje również zespół Fanconiego.

Szacuje się, że 1 na 100 000 do 200 000 noworodków rodzi się z cystynozą.

Inne dziedziczne choroby metaboliczne, które mogą być związane z zespołem Fanconiego:

• zespół Lowe’a,
• choroba Wilsona,
• dziedziczna nietolerancja fruktozy.

Nabyty zespół Fanconiego

Przyczyny nabytego zespołu Fanconiego mogą być różne. Najczęstsze to:

• chemioterapia,
• stosowanie leków przeciwretrowirusowych,
• stosowanie antybiotyków.

Nabyty zespół Fanconiego należy do skutków ubocznych leków terapeutycznych. Zwykle odstawienie leków hamuje rozwój zespołu, a gdy to nie jest możliwe, objawy są zazwyczaj łatwiejsze do wyleczenia niż w przypadku zespołu dziedzicznego.

Czasami przyczyna nabytego zespołu Fanconiego jest nieznana.

Leki i substancje, które mogą wywołać nabyty zespół Fanconiego:

• ifosfamid,
• cisplatyna i karboplatyna,
• azacytydyna,
• merkaptopuryna,
• suramina.

Objawy zespołu Fanconiego

Objawy dziedzicznego zespołu Fanconiego można zaobserwować już w dzieciństwie. Obejmują one:

• nadmierne uczucie pragnienia,
• nadmierne oddawanie moczu,
• wymioty,
• opóźniony rozwój organizmu,
• opóźniony wzrost,
• osłabienie,
• krzywicę,
• niskie napięcie mięśniowe,
• nieprawidłowości rogówki,
• choroby nerek.

Objawy nabytego zespołu Fanconiego:

• słabe mięśnie,
• niskie stężenie fosforanów we krwi (hipofosfatemia),
• niski poziom potasu we krwi (hipokaliemia),
• nadmiar aminokwasów w moczu (hiperaminokwasuria).

Diagnoza zespołu Fanconiego

Niemowlęta i dzieci z chorobą dziedziczną

Zwykle objawy zespołu Fanconiego pojawiają się we wczesnym okresie niemowlęcym i dzieciństwie. Rodzice mogą zauważyć u dziecka nadmierne pragnienie lub opóźniony wzrost. Pojawiają się także problemy z nerkami oraz krzywica.

Pediatra w takim przypadku zleci badania krwi i moczu, aby sprawdzić nieprawidłowości, takie jak wysoki poziom glukozy, fosforanów lub aminokwasów, oraz aby wykluczyć inne choroby. Lekarz może również przeprowadzić test na cystynozę, patrząc na rogówkę dziecka za pomocą lampy szczelinowej.

Nabyty zespół Fanconiego

W nabytym zespole Fanconiego objawy mogą nie zostać dostrzeżone od razu, co utrudnia diagnozę. Zwykle diagnozuje się ten zespół na podstawie nieprawidłowości w badaniu moczu oraz morfologii.

Leczenie zespołu Fanconiego

Leczenie zespołu Fanconiego zależy od jego ciężkości, przyczyny i obecności innych chorób. Zwykle nie można wyleczyć przyczyny zespołu, ale stosuje się leczenie objawowe. Im wcześniejsza diagnoza, tym lepsza perspektywa powrotu do zdrowia dla pacjenta.

W przypadku dzieci z wrodzonym zespołem Fanconiego pierwszą linią leczenia jest zastąpienie niezbędnych substancji, które są w nadmiarze wydalane przez uszkodzone nerki. Powinno to nastąpić doustnie lub w postaci wlewu. Chory noworodek otrzyma roztwór, na który będą się składać:

• elektrolity,
• wodorowęglany,
• potas,
• witamina D,
• fosforany,
• woda (gdy dziecko jest odwodnione),
• inne minerały i składniki odżywcze.

W celu utrzymania prawidłowego wzrostu zaleca się dietę wysokokaloryczną. Jeśli kości dziecka są zniekształcone, można zasięgnąć porady fizjoterapeuty i ortopedy.

Obecność innych chorób genetycznych może wymagać dodatkowego leczenia. Na przykład dieta o niskiej zawartości miedzi jest zalecana dla osób z chorobą Wilsona. W cystynozie zespół Fanconiego ustępuje po udanym przeszczepie nerki.

Leczenie cystynozy

Ważne jest, aby jak najszybciej rozpocząć leczenie cystynozy. Jeśli zespół Fanconiego i cystynoza nie są leczone, może nastąpić niewydolność nerek już u dziecka w wieku 10 lat.

Cysteaminę można stosować w leczeniu u dzieci, zaczynając od małej dawki i kończąc na dawce podtrzymującej. Zastosowanie tej substancji może opóźnić konieczność przeszczepu nerki o 6 do 10 lat, jednak cystynoza jest chorobą ogólnoustrojową i trudną do wyleczenia. Może także powodować problemy z innymi narządami.

Rokowania dotyczące zespołu Fanconiego

Prognozy dla chorych z zespołem Fanconiego są dziś znacznie lepsze niż kilka lat temu. Dostępność cysteaminy i operacji przeszczepu nerek umożliwia chorym z zespołem Fanconiego i cystynozą normalne życie.

Źródła:

1. Cochat P, Pichault V, Bacchetta J, Dubourg L, Sabot JF, Saban C, Daudon M, Liutkus A (March 2010). „Nephrolithiasis related to inborn metabolic diseases”. Pediatric Nephrology. 25 (3): 415–24;
2. De Toni. Remarks on the Relations between Renal Rickets (Renal Dwarfism) and Renal Diabetes. „Acta Pædiatrica”. 16 (1), s. 479-485, 1933