Choroby nadnerczy – rodzaje, objawy, przyczyny i leczenie

Nadnercza to niewielkie gruczoły zlokalizowane nad nerkami. Rdzeń kory nadnerczy syntetyzuje aminy katecholowe – adrenalinę i noradrenalinę. Z kolei warstwa korowa syntetyzuje mineralokortykosteroidy (aldosteron) oraz glikokortykosteroidy (kortyzol). Choroby nadnerczy mogą dotyczyć zarówno warstwy korowej, jak i rdzeniowej i mają charakter nadczynności nadnerczy lub niedoczynności nadnerczy. Objawy nadczynności nadnerczy i niedoczynności nadnerczy są bardzo charakterystyczne, a diagnostyka wymaga oznaczenia poziomu hormonów nadnerczy we krwi lub w moczu.

Choroby nadnerczy

Nadnercza to parzyste gruczoły wydzielania wewnętrznego, odpowiedzialne za syntezę licznych hormonów warunkujących prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Część korowa nadnerczy odpowiada za syntezę takich hormonów jak kortyzol regulujący przebieg przemian metabolicznych i wspomagający pracę układu immunologicznego, a także aldosteron odpowiedzialny za regulowanie gospodarki wodno-elektrolitowej. Rdzeń nadnerczy syntetyzuje adrenalinę i noradrenalinę, czyli tzw. hormony ucieczki i walki, pobudzające pracę układu sercowo-naczyniowego.

Choroby nadnerczy mogą dotyczyć niedoczynności lub nadczynności rdzenia lub kory nadnerczy. Choroby te najczęściej przyjmują postać zespołu lub choroby Cushinga, choroby Crohna, choroby Addisona oraz guza chromochłonnego nadnerczy.

Przyczyny niedoczynności kory nadnerczy

Niedoczynność kory nadnerczy przebiega ze spadkiem syntezy hormonów nadnerczy. O niedoczynności pierwotnej nadnerczy mówimy wtedy, gdy spadek poziomu hormonów wynika z procesu chorobowego obejmującego nadnercza. Częstą postacią pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy jest choroba Addisona, czyli spadek syntezy aldosteronu. Przyczyną tej postaci niedoczynności nadnerczy może być uszkodzenie nadnerczy w przebiegu:

• gruźlicy nadnerczy,
• urazów,
• krwawień do nadnerczy,
• guzów,
• procesów autoimmunologicznych,
• usunięcia nadnerczy,
• hemochromatozy,
• skrobiawicy.

Z kolei wtórna niedoczynność wynika z upośledzenia syntezy przez przysadkę hormonu tropowego ACTH, pobudzającego czynność wydzielniczą nadnerczy. Najczęstszą postacią niedoczynności wtórnej kory nadnerczy jest ograniczenie syntezy ACTH w odpowiedzi na długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów w terapii schorzeń zapalnych.

Niedoczynność kory nadnerczy – objawy

W przebiegu niewydolności nadnerczy, objawy niedoczynności nadnerczy dotyczą przede wszystkim niedoboru aldosteronu. Objawy chorych nadnerczy dotyczą wówczas zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, z charakterystycznym dla choroby Addisona spadkiem poziomu sodu i zwiększeniem poziomu potasu. Inne objawy choroby Addisona to brunatne zabarwienie skóry i błon śluzowych (cisawica), spadek ciśnienia tętniczego, osłabienie siły mięśniowej, nudności i wymioty, bóle brzucha, brak apetytu i spadek masy ciała.

Przyczyny nadczynności kory nadnerczy

Nadczynność kory nadnerczy spowodowana może być spowodowana aktywnością gruczolaka nadnerczy, syntetyzującego w nadmiarze kortyzol (zespół Cushinga) lub aldosteron. Natomiast przyczyną wtórnej nadczynności nadnerczy jest zaburzenie w funkcjonowaniu przysadki lub synteza zbyt wysokich ilości hormonu adrenokortykotropowego pobudza nadnercza do wydzielania w nadmiarze kortyzolu (choroba Cushinga) lub aldosteronu.

Nadczynność kory nadnerczy – objawy

Objawy nadczynności nadnerczy w przebiegu zespołu lub choroby Cushinga wynikają ze zbyt wysokiego poziomu kortyzolu we krwi. Zaobserwować można kumulację tkanki tłuszczowej w górnej części ciała, z jednoczesnym zanikiem tkanki mięśniowej, głównie w obrębie kończyn dolnych. Pojawia się spowolnione gojenie ran, ścieńczenie skóry, fioletowoczerwone rozstępy. Zwiększa się ryzyko wystąpienia hiperglikemii i rozwoju cukrzycy, pojawia się nadciśnienie i większa podatność na infekcje.

Jeżeli dochodzi do wzrostu poziomu aldosteronu, wówczas objawy chorób nadnerczy to drętwienie kończyn, osłabienie mięśni, nadciśnienie tętnicze, bóle głowy oraz zaburzenia widzenia. Objawy te są konsekwencją zatrzymania wody i sodu w organizmie, a także obniżenia poziomu jonów potasu.

Nadczynność rdzenia nadnerczy – guz chromochłonny

Choroby nadnercza obejmujące rdzeń gruczołu mają najczęściej charakter guza chromochłonnego, który wydziela w nadmiarze aminy katecholowe. Zbyt wysokiemu poziomowi adrenaliny towarzyszy przede wszystkim nadciśnienie tętnicze, kołatanie serca, wzmożona potliwość oraz niepokój.

Choroby nadnerczy – jakie badania wykonać?

Kiedy podejrzewane są choroby nadnerczy, diagnostyka sprowadza się do wykonania badań laboratoryjnych oraz obrazowych. Jak zbadać nadnercza? Wskazane jest wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego nadnerczy, a w razie potrzeby – także przysadki mózgowej. A jak zbadać nadnercza z krwi? Wykonywane przy podejrzeniu choroby nadnerczy badania laboratoryjne sprowadzają się do oznaczania we krwi, a niekiedy także w dobowej zbiórce moczu poziomu kortyzolu, aldosteronu, katecholamin czy ACTH.

Choroba nadnerczy u dzieci

U dzieci choroby nadnerczy najczęściej przyjmują postać jatrogennego zespołu Cushinga spowodowanego długotrwałą farmakoterapią glikokortykosteroidami. Możliwe jest także wystąpienie zespołu Cushinga wywołanego gruczolakorakiem przysadki syntetyzującym ACTH lub obecnością guza nadnerczy. Tego typu choroby nadnerczy są jednak rzadkie. Gdy pojawiają się choroby nadnerczy u dzieci, objawy są analogiczne jak u dorosłych.

Bibliografia:

1. Starzyk J., Zespół Cushinga u dzieci i młodzieży; Pediatria po Dyplomie, 2014/05
2. Choroby wewnętrzne. Kompedium Medycyny Praktycznej pod red. A. Szczeklika i P. Gajewskiego; Medycyna Praktyczna 2010