Ucho – budowa, funkcje, choroby i higiena

Ucho to parzysty narząd słuchu i równowagi. Dzięki obecności licznych struktur, w tym błony bębenkowej i kosteczek słuchowych, ucho zdolne jest do odbierania fal dźwiękowych, które następnie przetwarzane są na impulsy nerwowe i przekazywane do mózgu. Tak powstają wrażenia słuchowe. Z kolei za utrzymanie równowagi ciała odpowiada obecny w uchu wewnętrznym ślimak. Uszkodzenie jednej ze struktur ucha może wiązać się z powstaniem niedosłuchu lub głuchoty. Z tego względu warto dbać o prawidłową higienę uszu.

Budowa i funkcje ucha

Uszy to narządy niezwykle ważne dla człowieka. Ich budowa jest dość skomplikowana. System słuchowy określany jest jako drugi najbardziej złożony system w organizmie ludzkim, tuż po układzie wzrokowym. Każde ucho dzieli się na trzy części: ucho zewnętrzne, ucho środkowe oraz ucho wewnętrzne. Funkcją ucha zewnętrznego i środkowego jest udział w zbieraniu i przesyłaniu fal dźwiękowych. Z kolei ucho wewnętrzne to właściwy narząd słuchu, a także narząd umożliwiający zachowanie równowagi.

Budowa ucha zewnętrznego

Ucho zewnętrzne tworzy zbudowana ze skóry małżowina uszna, cienka warstwa elastycznej chrząstki oraz utworzony z tkanki tłuszczowej płatek uszny znajdujący się w dolnej części ucha. Małżowinę uszną łączą z głową liczne więzadła i mięśnie. Ucho zewnętrzne unerwiane jest przez włókna nerwów czaszkowych.

W uchu zewnętrznym znajduje się przewód słuchowy zewnętrzny, który rozciąga się od płatka usznego aż do błony bębenkowej, osiągając u osoby dorosłej długość ok. 2,5 cm. Zewnętrzna jedna trzecia przewodu utworzona jest z chrząstki, pozostała część zbudowana jest z kości. Skóra wewnętrznej części przewodu posiada gruczoły woszczynowe produkujące woskowinę. Wraz z porastającymi skórę włosami, woskowina chroni przed wnikaniem do ucha ciał obcych oraz zanieczyszczeń. Jeśli jednak zgromadzi się zbyt wiele tej substancji, może prowadzić to do zaburzeń słuchu. Granicę między uchem zewnętrznym i uchem środkowym tworzy błona bębenkowa.

Budowa ucha środkowego

Ucho środkowe to jama wypełniona powietrzem. Znajduje się w nim błona bębenkowa oraz trzy kosteczki słuchowe: mosteczek, kowadełko i strzemiączko. Dzięki tym strukturom dźwięki przenoszone są do ucha wewnętrznego. Za ich ruchy odpowiadają dwa mięśnie – mięsień napinający błonę bębenkową, który jest połączony z młoteczkiem oraz najmniejszy mięsień szkieletowy organizmu, czyli mięsień strzemiączkowy, połączony z najdalszą kostką słuchową – strzemiączkiem.

W uchu środkowym obecna jest jeszcze jedna struktura – trąbka słuchowa, nazywana też trąbką Eustachiusza. Jest to przewód łączący jamę ucha środkowego z gardłem. Jego funkcją jest regulacja ciśnienia powietrza w uchu środkowym. Ujście trąbki otwiera się w trakcie mówienia, ziewania czy połykania pokarmu. Niestety drogą tą mogą przenosić się do jamy bębenkowej drobnoustroje, które wywołują zapalenie trąbki Eustachiusza. Ucho środkowe od ucha wewnętrznego oddziela  ściana przyśrodkowa.

Budowa ucha wewnętrznego

Ucho wewnętrzne zawiera narządy odpowiedzialne za słuch (ślimak) i równowagę (błędnik). Błędnik składa się woreczka oraz łagiewki połączonej z trzema kanałami półkolistymi. Bańka utworzona w miejscu styku łagiewki i kanałów zawiera nabłonek zmysłowy. Ruch znajdującej się w przewodach endolimfy pobudza receptory równowagi, dzięki czemu do organizmu docierają informacje na temat ruchów głowy.

Budowa ślimaka jest prosta – to spiralny kanał kostny wypełniony płynem. Znajdujący się w nim nabłonek zmysłowy narządu słuchu odbiera drgania śródchłonki. Za słyszenie odpowiada tzw. narząd Cortiego, który zamienia pobudzenia rzęsek na impulsy nerwowe.

Jak działa słuch?

Fala akustyczna dociera przez ucho zewnętrzne do błony bębenkowej i wprawia ją w drgania, które przenoszone są na kosteczki słuchowe znajdujące się w uchu środkowym. Najdalej położona kosteczka – strzemiączko przekazuje je na tzw. okienko owalne. Wibracje powodują ruch płynu, który z kolei prowadzi do uginania się rzęsek słuchowych. Dzięki temu wytwarzane są impulsy nerwowe. Wędrują one nerwem przedsionkowo-ślimakowym do ośrodków słuchowych zlokalizowanych w korze mózgowej płatów skroniowych.

Choroby uszu

Jeśli któraś struktura ucha zostanie uszkodzona, dochodzi do upośledzenia słuchu. Może to nastąpić na skutek:

• wad wrodzonych,
• urazów czaszki,
• wirusowego lub bakteryjnego zapalenia ucha wewnętrznego,
• nieprawidłowego ukrwienia ucha wewnętrznego,
• występowania choroby Meniere’a, cukrzycy, niewydolności nerek, niedoczynności tarczycy, schorzeń błędnika kostnego, miażdżycy, stwardnienia rozsianego,
• narażenia na hałas,
• stosowania niektórych leków i zatrucia toksycznymi substancjami,
• starzenia się organizmu.

Uszkodzenie narządu słuchu może prowadzić do upośledzenia słyszenia o różnym nasileniu, od lekkiego niedosłuchu aż do całkowitej głuchoty. W zależności od przyczyny i rodzaju niedosłuchu chory może mieć problemy ze zrozumieniem mowy, odczuwać zawroty głowy oraz słyszeć szumy uszne.

Badanie uszu

W przypadku podejrzenia pogorszenia słuchu należy udać się do otolaryngologa. Podstawowym narzędziem do oceny słuchu jest badanie audiometryczne. Audiometria impedancyjna polega na ocenie ucha środkowego poprzez pobudzenie błony bębenkowej i kosteczek słuchowych do drgań rezonansowych. W czasie badania mierzone jest ciśnienie w uchu środkowym (tympanometria), a także sprawdzany jest odruch z mięśnia strzemiączkowego. Ponadto wykonuje się test trąbki słuchowej w celu kontroli jej drożności. Do sprawdzenia stanu ślimaka konieczne jest wykonanie tzw. otoemisji akustycznej.

Słuch można zbadać także metodami subiektywnymi. Jedną z nich jest audiometria tonalna, której celem jest ocena przewodnictwa powietrznego i kostnego. Pacjent proszony jest o udanie się wyciszonego pomieszczenia i założenie słuchawek. Audiometr generuje dźwięki, których usłyszenie należy każdorazowo potwierdzać.  Innym rodzajem badania jest audiometria mowy. Ją również przeprowadza się w tzw. kabinie ciszy, ale badany nie sygnalizuje jedynie usłyszanych dźwięków, lecz powtarza za lektorem całe słowa.

Jak prawidłowo dbać o higienę uszu?

Choć powstająca w uszach woskowina jest substancją działającą na przewód słuchowy ochronnie, jej nadmiar może powodować powstawanie czopów woskowinowych. Tzw. korki woskowinowe prowadzą do rozwoju stanu zapalnego ucha oraz upośledzają słuch. Z tego względu nadmiar woskowiny powinien być usuwany w bezpieczny sposób.

Podczas higieny uszu najlepiej jest stosować specjalne preparaty, które można nabyć w aptece. Zawarte w nich substancje rozpuszczają zalegającą woskowinę oraz pomagają w jej usunięciu. Używanie do oczyszczania uszu patyczków kosmetycznych grozi uszkodzeniem błony bębenkowej, wepchnięciem czopa woskowinowego w głąb przewodu bądź usunięciem zbyt dużej ilości woskowiny, co spowoduje zwiększenie jej produkcji.

Bibliografia:

1. Bochenek A., Reicher M.: „Anatomia człowieka. Tom I. Anatomia ogólna, kości, stawy i więzadła, mięśnie”. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2006
2. „Podstawy fizjologii i patologii słuchu”, online: https://sound.eti.pg.gda.pl/student/pp/roz2.pdf
3. Magdalena Lachowska, „Diagnostyka różnicowa zaburzeń słyszenia”, Tom 7 Nr 6 2012 • Neurologia po Dyplomie.