Oko – budowa, funkcje, astygmatyzm i inne wady wzroku

Oko to jeden z najważniejszych narządów zmysłów, dostarczający większości informacji płynących ze środowiska zewnętrznego. Jaka jest budowa oka i funkcje? W skład narządu wzroku wchodzi gałka oczna odbierająca wrażenia wzrokowe, a także drogi wzrokowe odpowiedzialne za przewodzenie bodźców wzrokowych. Kolejne elementy tworzące narząd wzroku to mięśnie gałki ocznej, powieki oraz gruczoły łzowe. W skład narządu wzroku wchodzą także ośrodki wzrokowe zlokalizowane w korze mózgowej. Budowa i funkcje oka są skomplikowane i pozwalają na odbieranie bodźców wzrokowych o rozmaitym charakterze. Zaburzenia funkcjonowania oczu prowadzą do powstania wad wzroku, takich jak astygmatyzm. Inne schorzenia narządu wzroku to zaćma, jaskra czy jęczmień. 

Budowa oka człowieka

Co to jest oko? Gałka oczna to narząd odpowiedzialny za odbieranie wrażeń wzrokowych. Wyróżnia się skomplikowaną budową i ma kształt kuli o średnicy około 24 mm. Odsłonięta jest jedynie 1/6 jej powierzchni. Jak zbudowane jest oko? Budowa gałki ocznej jest warstwowa, a tworzące ją warstwy to:

• błona zewnętrzna, w skład której wchodzi twardówka i rogówka;
• błona środkowa (naczyniowa), obejmująca tęczówkę, ciało rzęskowe oraz naczyniówkę;
• błona wewnętrzna (siatkówka).

Z czego składa się oko? Najbardziej zewnętrzna błona gałki ocznej to pełniąca funkcję „szkieletu” gałki ocznej błona włóknista, na którą składa się nieprzezroczysta twardówka oraz przezroczysta rogówka. Rogówka jest elementem gałki ocznej załamującym światło. Bezpośrednio za nią zlokalizowana jest tęczówka, która reguluje ilość światła wpadającego do wnętrza gałki oka. Jest to możliwe dzięki zwężaniu i rozszerzaniu źrenicy – otworu umiejscowionego przed soczewką. Przy silnym naświetleniu źrenica się zwęża, a przy słabym – rozszerza. Takie odruchowe regulowanie średnicy źrenicy możliwe jest dzięki działaniu mięśni gładkich tęczówki. Ciało rzęskowe zbudowane jest z mięśni gładkich odpowiadających za spłaszczenie lub uwypuklenie soczewki, co umożliwia widzenie w dali lub bliży. Naczyniówka jest natomiast strukturą bogatą w naczynia krwionośne, odpowiada więc za odżywienie zewnętrznych warstw siatkówki.

Siatkówka to wewnętrzna błona oka odpowiedzialna za odbieranie obrazów. Zbudowana jest z wielu rodzajów komórek, w tym fotoreceptorów (pręcików i czopków) oraz komórek nerwowych i glejowych. Czopki warunkują widzenie za dnia oraz widzenie barw, a pręciki odpowiadają za widzenie po zmierzchu. W centralnej części siatkówki zlokalizowana jest plamka żółta – struktura stanowiąca największe skupisko fotoreceptorów.

Za ruchy gałki ocznej odpowiada sześć mięśni zewnętrznych – mięśnie proste (górny, boczny, przyśrodkowy i dolny) oraz mięśnie skośne (górny i dolny).

Funkcje oka

Oko odpowiada za odbieranie bodźców wzrokowych i przekształcanie ich na bodźce nerwowe. Światło padające na oko pokonuje drogę od rogówki, poprzez komorę przednią oka, soczewkę i ciałko szkliste aż do siatkówki. Na siatkówce pojawia się widziany obraz w projekcji do góry nogami. Obraz ten za pośrednictwem nerwu wzrokowego przekazywany jest do mózgu, gdzie impulsy nerwowe są przetwarzane i powstaje ostateczny obraz widzianego obiektu. Poza umożliwieniem widzenia, oko pomaga utrzymać równowagę i koordynację ruchową.

Krótko i dalekowzroczność oraz prezbiopia – najczęstsze wady wzroku

Wady wzroku to występowanie niewyraźnego widzenia, które może mieć charakter wrodzony lub nabyty. Problem wad wzroku może dotyczyć większości osób i może przyjmować postać krótkowzroczności, dalekowzroczności, astygmatyzmu, prezbiopii czy daltonizmu. Krótkowzroczność to brak możliwości ostrego widzenia dalekich przedmiotów. Wada ta wynika z obecności zbyt długiej gałki ocznej lub zbyt wypukłej rogówki, w konsekwencji czego obraz powstaje przed siatkówką. Ta najczęściej występująca wada wzroku diagnozowana jest najczęściej u osób spędzających dużo czasu przed komputerem – oko zmuszone do ciągłego patrzenia na bliskie odległości traci zdolność szybkiego dostosowania ostrości podczas patrzenia w dal. Stopień zaawansowania krótkowzroczności wyrażany jest w dioptriach ze znakiem ujemnym – krótkowzroczność łagodna ma wartość do -2,5 dioptrii, a dużą – powyżej -6 dioptrii.

Dalekowzroczność jest konsekwencją występowania zbyt krótkiej gałki ocznej lub zbyt płaskiej rogówki. Widziany obraz powstaje za siatkówką, co uniemożliwia wyraźne widzenie bliskich przedmiotów. Z kolei prezbiopia, czyli starczowzroczność to występująca fizjologicznie po 40. roku życia wada, w przebiegu której oko traci zdolność do akomodacji. Przez to utrudnione jest widzenie przedmiotów znajdujących się blisko. Wszystkie wymienione wady wzroku można korygować przy pomocy odpowiednich soczewek.

Co to jest astygmatyzm?

Astygmatyzm, czyli niezborność obrazu występuje w efekcie krzywizny rogówki. W efekcie braku kulistego kształtu rogówki, światło wpadające do oka nie załamuje się w jednakowy sposób. Objawami astygmatyzmu jest widzenie linii prostych jako krzywych, widzenie za mgłą, nawracające bóle głowy.  Ten typ wady nie pogłębia się wraz z wiekiem, jak ma to miejsce w przypadku krótkowzroczności czy dalekowzroczności, ale też nie ustępuje samoistnie. Korygowanie astygmatyzmu polega na stosowaniu soczewek cylindrycznych, o różnej mocy załamywania światła.

Jęczmień na oku – ile trwa, jak leczyć?

Jęczmień to jedna z najczęściej występujących dolegliwości aparatu widzenia. Jest to ropna zmiana w obrębie gruczołów brzegowych powiek, zlokalizowanych w okolicy linii rzęs. Do rozwoju jęczmienia dochodzi w efekcie zakażenia bakteryjnego gronkowcami Gram dodatnimi lub paciorkowcami. Wystarczy zatrzeć oko brudną ręką, niedokładnie zmyć makijaż czy przebywać w zanieczyszczonym powietrzu (np. dymem papierosowym), aby powstał jęczmień – żółtego, ropnego guzka.

Co na jęczmień sprawdza się najlepiej? Zazwyczaj ta zmiana ropna ustępuje samoistnie, a w celu przyspieszenia gojenia można masować powiekę i nagrzewać ją, stosując ciepłe kompresy nasączone naparem ze świetlika, rumianku czy nagietka. Pomocne może być także pocieranie zmiany na powiece złotą obrączką, gdyż pozwala to wyzwolić miejscowe ciepło. Dzięki temu przyspieszone zostaje gojenie jęczmienia na oku. Ile trwa to schorzenie? Jęczmień utrzymuje się na powiece przez około 7 – 10 dni, po czym następuje przebicie przez skórę i proces gojenia, polegający na powstaniu zasychających strupków.  Gdy domowe sposoby na jęczmień nie sa skuteczne, konieczne może być zastosowanie miejscowo antybiotyku.

Bibliografia:

1. Lens A., Nemeth S., Ledford J., Anatomia i fizjologia narządu wzroku; Wydawnictwo Medyczne Górnicki, 2010