Śródmózgowie – budowa, funkcje i uszkodzenia

Śródmózgowie jest najmniejszą z trzech części tworzących mózgowie. Wchodzi w skład pnia mózgu. Struktury tworzące śródmózgowie pełnią funkcje związane ze zmysłem wzroku i słuchu, kontrolą ruchów i regulacją rytmu dobowego. Do uszkodzenia śródmózgowia może dojść m.in. w przebiegu choroby Parkinsona, stwardnienia rozsianego oraz na skutek udaru mózgu.

Co to jest śródmózgowie?

Śródmózgowie jest częścią mózgu łączącą przodomózgowie z tyłomózgowiem. Razem z mostem i rdzeniem przedłużonym tworzy pień mózgu. Śródmózgowie leży we wcięciu namiotu. Od strony tylnej przykryte jest półkulami mózgowymi i móżdżkiem.

Budowa śródmózgowia

Śródmózgowie jest najmniejszą z głównych części pnia mózgu – ma długość zaledwie dwóch cm. W przekroju poprzecznym możemy wyróżnić trzy poziomy śródmózgowia utworzone przez:

• konary mózgu,
• nakrywkę śródmózgowia,
• pokrywę śródmózgowia.

Konary mózgu umiejscowione są po stronie brzusznej. Leżą powyżej mostu i tworzą jego przedłużenie ku górze. Parzyste odnogi mózgu stanowiące część konarów uwypuklają się ku przodowi. Pomiędzy nimi znajduje się dół międzykonarowy. W tym zagłębieniu z pnia mózgu wychodzą korzenie nerwu okoruchowego (III nerwu czaszkowego).

W środkowej części śródmózgowia znajduje się nakrywka, w której przebiega wodociąg mózgu otoczony przez istotę szarą okołowodociągowa. W przedniej części nakrywki leżą struktury, takie jak: jądra nerwu okoruchowego, jądro czerwienne oraz istota czarna.

Pokrywa śródmózgowia znajduje się po stronie grzbietowej. Przykrywają ją móżdżek i półkule mózgu. W tej części śródmózgowia wyróżnia się dwie pary wzgórków – górne (odpowiadające za funkcje wzrokowe) i dolne (związane z drogami słuchowymi). W miejscu powyżej wzgórków biegnie nerw bloczkowy (IV nerw czaszkowy).

Funkcje śródmózgowia

Struktury tworzące śródmózgowie warunkują prawidłowy przebieg wielu istotnych czynności codziennego życia. Pełnią funkcje związane z:

• kontrolą i wykonywaniem ruchów,
• wzrokiem – uczestniczą m.in. w kontrolowaniu ruchów oczu i zwężaniu/rozszerzaniu źrenic,
• słuchem,
• hamowaniem odczuwania bólu,
• regulacją rytmu okołodobowego,
• układem nagrody – wpływającym znacząco na odczuwanie przyjemności, motywację, kontrolę zachowania.

Uszkodzenia śródmózgowia

Uszkodzenia śródmózgowia mają wiele możliwych przyczyn i dają bardzo różnorodne objawy. Udary mózgu i inne zaburzenia naczyniowe, procesy neurodegeneracyjne, zmiany demielinizacyjne, guzy mózgu, infekcje – wszystkie te nieprawidłowości mogą obejmować struktury śródmózgowia i manifestować się problemami wynikającymi z występowania zaburzeń funkcji tej części mózgu.

Choroba Parkinsona

W przebiegu choroby Parkinsona dochodzi do obumierania produkujących dopaminę komórek nerwowych, które znajdują się w istocie czarnej śródmózgowia. To schorzenie neurodegeneracyjne o charakterze progresywnym – początkowo objawy są często niezauważalne, w ciągu kolejnych miesięcy i lat dochodzi jednak do stopniowego pogarszania się stanu pacjenta. Choroba Parkinsona najczęściej dotyka osób po 60 r.ż., jednak wyróżnia się także postaci schorzenia, które występują u osób w bardzo młodym wieku (około 20-30 lat).

Do objawów choroby Parkinsona zalicza się m.in.:

• zaburzenia ruchowe – sztywność, drżenie, spowolnienie ruchów,
• zaburzenia poznawcze,
• trudności w połykaniu,
• zaburzenia mowy,
• chudnięcie.

Stwardnienie rozsiane

Przyczyną stwardnienia rozsianego jest uszkadzanie mieliny – osłonki włókien nerwowych mózgu, rdzenia kręgowego i/lub oczu. Proces zachodzi przy udziale własnego układu immunologicznego pacjenta, który rozpoznaje mielinę jako substancję obcą i ją niszczy.

W przypadku, gdy u osoby chorej na stwardnienie rozsiane dochodzi do demielinizacji w obrębie pnia mózgu (w którego skład wchodzi śródmózgowie) mogą wystąpić objawy, takie jak:

• zaburzenia widzenia (często widzenie podwójne),
• trudności w mówieniu,
• zaburzenia koordynacji ruchowej,
• problemy z połykaniem,
• ból głowy.

Choroba ta częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Zapadają na nią przede wszystkim osoby w wieku 20-40 lat.

Porażenie nerwu okoruchowego

Do porażenia nerwu okoruchowego może dojść na skutek zmian w naczyniach krwionośnych w obszarze śródmózgowia w przebiegu chorób, takich jak cukrzyca i nadciśnienie. Innymi przyczynami tej nieprawidłowości są udar mózgu oraz ucisk nerwu wywołany obecnością guza albo tętniaka mózgu.

Porażenie nerwu okoruchowego objawia się:

• rozszerzeniem źrenicy, brakiem reakcji źrenicy na światło,
• upośledzeniem ruchów gałki ocznej,
• ustawieniem gałki ocznej na zewnątrz i w dół,
• opadaniem powieki,
• podwójnym widzeniem.

Porażenie nerwu bloczkowego

Zaburzenia w obrębie śródmózgowia mogą być związane także z porażeniem nerwu bloczkowego. Do objawów tej nieprawidłowości zalicza się:

• odchylenie gałki ocznej do góry,
• niewyraźne widzenie,
• podwójne widzenie,
• przechylanie głowy na stronę przeciwną do porażenia.

Porażenie nerwu bloczkowego – szczególnie izolowane, niezwiązane z uszkodzeniami innych nerwów czaszkowych – w wielu przypadkach jest problemem wrodzonym. W przypadku pacjentów, u których nieprawidłowość ma charakter nabyty, przyczynami są najczęściej choroby naczyń krwionośnych lub urazy.

Bibliografia:

1. Sokołowska-Pituchowa J. (red.; 2011) Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. Jaracz K., Kozubski W. (red.; 2012) Pielęgniarstwo neurologiczne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
3. Federico P. (2017) The clinical variability of midbrain lesions, Journal of Neurosciences in Rural Practice, 8: 5-6.
4. Caminero F., Cascella M. (2020) Neuroanatomy, Mesencephalon Midbrain, StatPearls.