Tyłomózgowie – budowa, funkcje i choroby

Tyłomózgowie jest częścią mózgu, w której skład wchodzą rdzeń przedłużony, most i móżdżek. Każda z tych struktur pełni funkcje kluczowe w codziennym życiu. Ośrodki w tyłomózgowiu odpowiadają m.in. za regulację oddychania, trawienia i snu. Warunkują także zachowanie koordynacji ruchowej. Przyjrzyjmy się bliżej budowie tyłomózgowia i roli tej struktury w funkcjonowaniu organizmu człowieka.

Co to jest tyłomózgowie?

Tyłomózgowie jest, obok przodomózgowia i śródmózgowia,  jednym z trzech głównych obszarów mózgu wyodrębnionych zgodnie z pochodzeniem rozwojowym. Leży w tylnym dole czaszki. Struktury tyłomózgowia pełnią liczne funkcje związane bezpośrednio ze zdolnością do przeżycia, włącznie z kontrolowaniem rytmu oddechowego i snu.

Budowa tyłomózgowia

W budowie tyłomózgowia wyróżnia się trzy zasadnicze części:

• rdzeń przedłużony – najniżej położony odcinek mózgowia, przechodzący (bez wyraźnie zaznaczonej granicy) w rdzeń kręgowy; ma długość około trzech cm, kształtem przypomina ścięty stożek, który rozszerza się ku górze; w rdzeniu przedłużonym swój początek biorą cztery z dwunastu par nerwów czaszkowych,
• most – znajduje się nad rdzeniem przedłużonym i poniżej śródmózgowia; tworzy uwypuklenie, które wyraźnie oddzielone jest na powierzchni brzusznej od rdzenia przedłużonego; w obszarze mostu znajdują się jądra licznych nerwów czaszkowych (od V do XII),
• móżdżek – struktura umiejscowiona za rdzeniem przedłużonym i mostem; posiada dwie półkule, między którymi znajduje się część środkowa nazywana robakiem; na powierzchni móżdżku zaobserwować można liczne, przebiegające poprzecznie szczeliny; do połączenia tej struktury z innymi częściami mózgowia służą trzy pary konarów móżdżku – konary dolne (łączą móżdżek z rdzeniem przedłużonym), konary środkowe (łączące go z mostem) oraz konary górne (dające połączenie móżdżku ze śródmózgowiem).

Funkcje tyłomózgowia

Podstawowe części tyłomózgowia – rdzeń przedłużony, most i móżdżek – pełnią w organizmie człowieka odrębne funkcje.

Rdzeń przedłużony

Rdzeń przedłużony umożliwia przesyłanie impulsów nerwowych między półkulami mózgu i rdzeniem kręgowym. Stanowi obszar odpowiedzialny za kontrolę funkcji życiowych – w tym regulację tętna, ciśnienia krwi, oddychania oraz procesów związanych z trawieniem pokarmów. Znajdują się w nim ośrodki nerwowe odpowiedzialne za czynności odruchowe, takie jak kaszel i wymioty. Neurony tej części tyłomózgowia biorą również udział w wykonywaniu ruchów oraz percepcji związanej m.in. z dotykiem, równowagą i bólem. Odpowiadają także za kontrolę snu.

Most

Kolejna część tyłomózgowia, most, razem z rdzeniem przedłużonym pełni zasadniczą rolę w regulacji oddychania i innych „automatycznych” funkcji życiowych, takich jak trawienie pokarmów. Jego prawidłowe działanie umożliwia także wejście w fazę REM snu.

Móżdżek

Ostatnia z trzech głównych części tyłomózgowia, móżdżek, odpowiada za:

• koordynację ruchową,
• zachowywanie równowagi,
• utrzymywanie prawidłowej postawy ciała,
• naukę wykonywania czynności związanych z ruchem (takich jak np. jazda na rowerze).

Choroby tyłomózgowia

Biorąc pod uwagę jakie funkcje pełni tyłomózgowie w organizmie człowieka, nietrudno domyślić się, że choroby i urazy w jego obrębie w wielu przypadkach mają bardzo poważne konsekwencje. Co może stanowić przyczynę uszkodzenia rdzenia przedłużonego, mostu lub móżdżku i jak objawiają się te nieprawidłowości?

Uszkodzenie rdzenia przedłużonego

Do uszkodzenia rdzenia przedłużonego może dojść m.in. na skutek udaru mózgu lub urazu głowy. Neurony tej części tyłomózgowia zanikają także u części pacjentów w przebiegu chorób neurodegeneracyjnych, takich jak np. choroba Parkinsona.

Do głównych skutków uszkodzenia rdzenia kręgowego należą:

• zaburzenia odczuwania bólu i temperatury,
• częściowe porażenie strony ciała przeciwnej do miejsca uszkodzenia,
• trudności w połykaniu,
• zawroty głowy,
• wymioty,
• problemy z koordynacją ruchową.

Ze względu na obecność ośrodka odpowiedzialnego za oddychanie i pracę serca, uszkodzenie rdzenia kręgowego wiąże się również z bezpośrednim zagrożeniem życia.

Uszkodzenie mostu

Uraz tyłomózgowia może spowodować zaburzenie funkcji nerwów czaszkowych rozpoczynających swój bieg w moście. Do skutków takiego uszkodzenia zalicza się m.in. zaburzenia czucia w obrębie twarzy, problemy z ruchem gałek ocznych i słyszeniem, zaburzone odczuwanie smaku.

Udar mózgu, który dotyka mostu może doprowadzić natomiast do:

• zaburzeń równowagi i koordynacji ruchowej,
• podwójnego widzenia,
• problemów z połykaniem,
• zawrotów głowy,
• zaburzeń czucia,
• trudności w artykułowaniu mowy.

Uszkodzenie móżdżku

Uszkodzenie móżdżku zazwyczaj prowadzi do problemów związanych z układem nerwowo-mięśniowym. Może się to objawiać:

• ataksją, czyli utratą zdolności do wykonywania ruchów dowolnych,
• drżeniem,
• zaburzeniem koordynacji ruchów (pacjent może chodzić niestabilnie, niezdarnie – w sposób, który przypomina poruszanie się osób będących pod wpływem dużej dawki alkoholu),
• zaburzeniami mowy,
• występowaniem zaburzeń postawy oraz trudności w utrzymaniu pozycji stojącej.

Do dysfunkcji związanych z tą częścią układu nerwowego najczęściej dochodzi na skutek zatrucia alkoholem. Inne możliwe przyczyny uszkodzenia móżdżku to m.in. uraz, stwardnienie rozsiane, guz mózgu oraz zakrzepica.

Bibliografia:

1. Sokołowska-Pituchowa J. (2011) Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. Britannica (2020) Medulla oblongata.
3. Britannica (2020) Pons.
4. Jimsheleishvili S., Dididze M. (2020) Neuroanatomy, Cerebellum, StatPearls.