Ucho środkowe – budowa, funkcje, zapalenie ucha

Ucho środkowe zlokalizowane jest między uchem zewnętrznym a wewnętrznym. Do jego najważniejszych zadań należy przewodzenie dźwięku. Jednocześnie jest to jedna z najbardziej złożonych struktur mechanicznych w organizmie, a gdy jeden z jego elementów nieprawidłowo funkcjonuje, pojawia się zapalenie ucha środkowego.

Budowa ucha środkowego

Ucho środkowe składa się z kilku elementów: jamy bębenkowej, trzech kosteczek słuchowych, trąbki słuchowej (trąbki Eustachiusza) oraz powierzchni zewnętrznej okienka owalnego. Całkowita objętość ucha środkowego wynosi około 2 cm³.

Jama bębenkowa

Jama bębenkowa to wąska przestrzeń wypełniona powietrzem. Położona jest tuż za błoną bębenkową, natomiast od wewnątrz odgraniczona jest ścianą kostną ucha wewnętrznego. Łączy się z gardłem poprzez trąbkę Eustachiusza. W jamie bębenkowej znajdują się:

• kosteczki słuchowe,
• żyły i tętnice bębenkowe,
• ścięgno mięśnia strzemiączkowego,
• ścięgno mięśnia napinacza błony bębenkowej (mięśnia bębenkowego),
• splot bębenkowy (i nerwy, które od niego odchodzą),
• gałąź szyjno-bębenkowa tętnicy szyjnej wewnętrznej,
• struna bębenkowa,
• nerw skalisty mniejszy.

Jama bębenkowa wysłana jest błoną śluzową. Dwa mięśnie, które w niej występują, mają duże znaczenie w kontekście ochrony przed hałasem. Mięsień bębenkowy, który oddziela ucho zewnętrzne od środkowego, odpowiada za regulację napięcia błony. To ważne zwłaszcza przy dźwiękach o dużym natężeniu, które mogłyby spowodować uszkodzenie słuchu. Mięsień strzemiączkowy reguluje natomiast ruch oraz amplitudę wychylenia układu kosteczek.

Trzy kosteczki słuchowe

W uchu środkowym znajdują się trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko oraz strzemiączko. Ich zadaniem jest wzmacnianie drgań błony bębenkowej i doprowadzanie ich do ucha wewnętrznego poprzez okienko owalne. Niektóre drgania przechodzą również na okienko okrągłe.

Kosteczki słuchowe to jedne z nielicznych kości, które swój ostateczny kształt uzyskują wtedy, gdy człowiek jest noworodkiem. Łączna ich długość wynosi jeden centymetr, dlatego też są to najmniejsze kości w organizmie.

• Młoteczek to jedna z kostek zlokalizowanych w jamie bębenkowej. Od strony zewnętrznej połączony jest on z błoną bębenkową, natomiast z drugiej strony łączy się z kowadełkiem.
• Kowadełko również umieszczone jest w jamie bębenkowej. Połączone jest ono z główką młoteczka oraz główką strzemiączka.
• Strzemiączko to najmniejsza kosteczka słuchowa, która składa się z trzech głównych części: głowy strzemiączka, odnogi donosowej oraz odnogi doogonowej. Łączy się ono nie tylko z kowadełkiem, ale również z okienkiem owalnym, które pokryte jest błoną. Doprowadza ono do przedsionka w uchu wewnętrznym, dzięki niemu łatwiej jest też przenieść drgania do wnętrza ślimaka.

Działanie kosteczek bazuje na zasadzie dźwigni, dźwięk przenosi się ze środowiska gazowego (które panuje w uchu zewnętrznym i środkowym) do środowiska płynnego (które panuje w uchu wewnętrznym).

Trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza)

Trąbka to kanał, który łączy jamę bębenkową z górną częścią gardła. Wyrównuje ciśnienie po obu stronach błony bębenkowej (dotyczy to takich sytuacji jak np. ziewanie, przełykanie śliny), dzięki temu nie dochodzi natomiast do wychylenia błony bębenkowej. Trąbka zabezpiecza ucho środkowe przed przedostaniem się bakterii z nosogardła. Odprowadza też do gardła wydzieliny z ucha środkowego. Zwykle trąbka jest zamknięta, jednak czasem otwiera się, aby wyrównać poziom powietrza.

Od wewnątrz trąbka wyścielona jest nabłonkiem jednowarstwowym migawkowym, w którym znajdują się gruczoły śluzowe oraz komórki kubkowe. U dorosłego długość trąbki Eustachiusza wynosi 3,5–4,5 cm. Mniejsza część trąbki zbudowana jest z kości, większa natomiast – z chrząstki sprężystej. Nieco inaczej wygląda to u dziecka, gdzie większa część trąbki składa się z chrząstki sprężystej, mniejsza z kolei – z części kostnej. Obie te części łączą się w miejscu, które określa się mianem „cieśni trąbki słuchowej”.

Zapalenie ucha środkowego

Kiedy trąbka słuchowa zostaje upośledzona, dochodzi często do zapalenia ucha środkowego. Następuje wówczas zamknięcie gardłowej części trąbki, w wyniku czego często gorzej słyszymy podczas choroby. Ciśnienie w jamie bębenkowej nie jest wówczas również wyrównywane.

Zapalenie ucha środkowego – objawy

Główne objawy zapalenia ucha środkowego to:

• ból ucha,
• szumy w uchu,
• problemy ze słuchem,
• uczucie pełności w uchu,
• brak apetytu,
• niepokój,
• gorączka.

Objawy zapalenia ucha środkowego u dorosłych są podobne jak u dzieci, jednak zwykle występują z mniejszym nasileniem. Zapalenie ucha środkowego u dziecka często objawia się u maluchów również poprzez płacz, w wyniku niepokoju nie są one w stanie skupić się na żadnej czynności. Do zmniejszenia bólu dochodzi w wyniku wycieku z ucha, dzięki któremu zmniejsza się ciśnienie w jamie bębenkowej.

Ostre zapalenie ucha środkowego

Można wyróżnić kilka rodzajów omawianej choroby. Jednym z nich jest ostre zapalenie ucha środkowego. Oprócz wymienionych wyżej objawów, charakterystycznym jego symptomem jest silny, pulsujący ból ucha środkowego. Choroba ta szczególnie ciężko przebiega u najmłodszych. Objawy zapalenia ucha u niemowlaka są takie, jak opisaliśmy wyżej, z tym że są jeszcze bardziej nasilone – temperatura może podnieść się nawet do 40°C, czasem pojawia się również biegunka.

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego to choroba, która przebiega bez szczególnie nasilonych objawów (jak ból czy podwyższona temperatura ciał). Głównym jego symptomem jest jednak coraz większy niedosłuch, który jest efektem upośledzenie przewodzenia bodźców dźwiękowych.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego

Ten rodzaj zapalenia ucha środkowego (określanego też jako „ropne zapalenie ucha środkowego”) najłatwiej rozpoznać po wycieku treści ropnej, ropno-śluzowej lub śluzowej z ucha. Widoczne jest wówczas również upośledzenie słuchu. U chorych osób pojawia się często alergiczny nieżyt nosa, dochodzi też do zatkania ucha oraz wyraźnych szumów. O tej odmianie choroby można mówić, gdy utrzymuje się ona bez przerwy ponad 3 miesiące.

Leczenie zapalenia ucha środkowego

W przypadku zapalenia ucha środkowego u dzieci poniżej 2. roku życia najczęściej stosuje się antybiotyk – dotyczy to przede wszystkim ostrej postaci choroby. Jeśli przebiega ona łagodnie, dzieci i osoby dorosłe powinny przyjmować leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, a jeśli stan nie poprawi się przez dwa dni, również należy wziąć antybiotyk. Czasem konieczne jest również nacięcie błony bębenkowej – dzięki temu płyn w uchu środkowym odpłynie, a ból ustąpi.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK11076/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279191/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK540992/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551658/