Hiperandrogenizm, czyli schorzenie związane z androgenami 

Czy wiesz, co łączy trądzik, nadmierne owłosienie i problemy z miesiączką? Odpowiedzią może być hiperandrogenizm – stan, w którym organizm produkuje zbyt wiele męskich hormonów płciowych. Poznaj objawy, diagnostykę i sposoby leczenia tego niezwykle ważnego, lecz często bagatelizowanego problemu zdrowotnego, który dotyka wielu kobiet. Zapraszam do lektury!

Czym jest hiperandrogenizm? 

Hiperandrogenizm to stan, w którym w organizmie produkowana jest nadmierna ilość „męskich” hormonów, znanych jako androgeny. I chociaż te związki są naturalnie obecne w ciele kobiety w niskich stężeniach, ich nadprodukcja może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych. 

Testosteron jest najbardziej znaczącym hormonem w kontekście hiperandrogenizmu. Może on być przekształcany na obwodach ciała w dihydrotestosteron (DHT), który jest jego biologicznie aktywną formą. To właśnie ten proces odpowiada za wiele objawów związanych z nadmierną ilością androgenów w organizmie. Najczęstszą przyczyną hiperandrogenizmu jest zespół policystycznych jajników (PCOS).

Jakie objawy wywołuje hiperandrogenizm? 

Nadmiar męskich hormonów w ustroju może objawiać się przez nagłe zmiany w wyglądzie owłosienia, wypadanie włosów, problemy z cerą czy zaburzenia miesiączkowania. Bywa też tak, że ciało zaczyna przypominać kształtem męskie, podobnie jak głos. Poniżej dokładniej opisano wszystkie wymienione patologie. 

Nagłe zmiany w wyglądzie owłosienia, czyli hirsutyzm 

Najczęstszym symptomem hiperandrogenizmu u kobiet jest hirsutyzm, czyli wzrost włosów w miejscach typowych dla mężczyzn, takich jak twarz, klatka piersiowa czy plecy. Jest to nie tylko problem estetyczny, ale może również wpływać na samopoczucie i jakość życia kobiet. 

Wypadanie włosów a hiperandrogenizm 

Kobiety z hiperandrogenizmem mogą doświadczać łysienia typu męskiego, co oznacza utratę włosów na szczycie głowy lub przerzedzenie w tej okolicy.

Problemy z cerą a testosteron 

Nadmiar męskich hormonów może nasilać trądzik. Jest to spowodowane tym, że gruczoły łojowe stają się bardziej aktywne i produkują więcej sebum, które zatykając pory, powoduje powstawanie wyprysków. 

Zmiany w cyklu miesiączkowym 

Okres kobiety dotkniętej hiperandrogenizmem pojawia się nieregularnie lub w niektórych przypadkach może całkowicie ustąpić.  

Zmiany w głosie i budowie ciała spowodowane androgenami 

Niektóre kobiety mogą zauważyć, że ton ich głosu się obniżył. U części pacjentek powiększa się łechtaczka oraz rośnie masa mięśniowa – to wszystko są oznaki wirylizacji, czyli nadmiernego maskulinizowania się ciała.

Hiperandrogenizm w ciąży 

Wzrost poziomu androgenów w ciąży odgrywa kluczową rolę w procesach fizjologicznych, takich jak dojrzewanie szyjki macicy czy relaksacja mięśniówki. Istnieją jednak sytuacje, gdy ich poziom staje się niebezpiecznie wysoki. Jednym z przykładów jest tzw. luteoma ciążowa, fizjologiczna pozostałość po ciałku żółtym, która może produkować testosteron na wysokim poziomie, prowadząc do hiperandrogenizmu.  

Na szczęście łożysko ma zdolność przekształcania androgenów w estradiol, co wraz z metabolizmem do estriolu przez wątrobę płodu, chroni go przed nadmiernym wpływem androgenów. Jednak w bardzo rzadkich przypadkach, gdy rozwija się deficyt aromatazy łożyskowej i proces nie zachodzi poprawnie, zarówno matka, jak i płód mogą doświadczać wirylizacji. Taka ekspozycja na nadmiar androgenów, szczególnie między 7. a 12. tygodniem ciąży, może prowadzić do zlewania się warg sromowych i powiększenia łechtaczki u płodu żeńskiego. 

Hiperandrogenizm w ciąży może mieć długotrwałe konsekwencje dla rozwoju płodu, potencjalnie wpływając na jego wzrost, metabolizm, funkcje sercowo-naczyniowe, funkcję rozrodczą i zachowanie. Najczęstszą przyczyną wirylizacji płodu jest wrodzony przerost nadnerczy (CAH).

Diagnostyka hiperandrogenizmu 

Diagnostyka hiperandrogenizmu koncentruje się przede wszystkim na badaniach laboratoryjnych i obrazowych, aby zidentyfikować przyczynę nadmiaru androgenów. Poniżej znajdziesz dokładniejsze informacje na ten temat.

Badania krwi w diagnostyce hiperandrogenizmu

Podstawowym testem w diagnostyce hiperandrogenizmu jest oznaczenie całkowitego stężenia testosteronu, gdzie najwiarygodniejszą metodą będzie chromatografia cieczowa połączona ze spektrometrią mas (LC-MS/MS). Pomiar wolnego testosteronu jest trudny i obarczony nieścisłościami, chociaż niski poziom globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG) może służyć jako pośredni marker jego podwyższonego poziomu.
Dodatkowo zaleca się oznaczenie poziomu hormonu DHEAS (siarczanu dehydroepiandrosteronu). Ważne jest także, aby badania laboratoryjne przeprowadzać nie wcześniej niż 3 miesiące po zaprzestaniu stosowania antykoncepcji hormonalnej. Wcześniej wynik będzie niemiarodajny. 

Obrazowanie hiperandrogenizmu 

Jeżeli badania fizykalne lub laboratoryjne wskazują na ciężki nadmiar androgenów, kolejnym krokiem jest obrazowanie miednicy. Około 80% przypadków nadmiaru androgenów ma źródło w jajnikach. Najczęściej wykorzystuje się tutaj USG TV (badanie ultrasonograficzne transwaginalne). 

Kiedy badać nadnercza przy hiperandrogenizmie? 

Jeśli poziom DHEA-S przekracza 700 μg/dL, sugerując nadnerczowe pochodzenie hiperandrogenizmu, TK nadnerczy z i bez kontrastu jest następnym etapem diagnostyki. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy podejrzeniu guza nadnerczy, może być konieczne przeprowadzenie bardziej szczegółowych badań, takich jak MRI czy PET/CT.

Jak leczyć hiperandrogenizm? 

Leczenie hiperandrogenizmu obejmuje zarówno zmiany stylu życia, jak i terapię farmakologiczną. U kobiet z PCOS redukcja wagi może nieznacznie obniżyć poziom testosteronu, jednak kluczem jest farmakoterapia. Doustne środki antykoncepcyjne zawierające etynyloestradiol zmniejszają produkcję androgenów i są zalecane jako pierwsza linia leczenia hirsutyzmu, jeśli nie planuje się ciąży.  

W przypadku niewystarczającej odpowiedzi, można dodać antyandrogeny, takie jak spironolakton czy finasteryd. Lokalne metody depilacji są ważnym uzupełnieniem terapii. W specyficznych przypadkach, jak klasyczny przerost nadnerczy, skuteczne mogą być glikokortykosteroidy. 

Bibliografia:

1. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24639-hyperandrogenism [dostęp 13.03.2024]. 
2. Sharma A., Welt C. K., Practical Approach to Hyperandrogenism in Women, Medical Clinics of North America 2021, 105(6): 1099-1116. 
3. Walters K. A., Handelsman D. J., Role of androgens in the ovary, Molecular and Cellular Endocrinology 2018;465:36-47.