Stopa cukrzycowa – jak wygląda, przyczyny, objawy i leczenie

Stopa cukrzycowa to jedno z groźnych powikłań występujących u diabetyków. W początkowej fazie objawia się mrowieniem i drętwieniem kończyny, później na stopie pojawiają się owrzodzenia. Nieleczony zespół stopy cukrzycowej może prowadzić do martwicy palca lub większej powierzchni stopy, co niekiedy wiąże się z koniecznością amputacji. Jakie są przyczyny stopy cukrzycowej i na czym polega leczenie tego schorzenia?

Co to jest stopa cukrzycowa?

Stopa cukrzycowa, nazywana też zespołem stopy cukrzycowej, jest częstym powikłaniem występującym u osób z cukrzycą typu 1 i 2. Jak mówi definicja, stopa cukrzycowa to infekcja, owrzodzenie i/lub destrukcja tkanek głębokich wraz z zaburzeniami neurologicznymi i chorobami naczyń obwodowych o różnym stopniu zaawansowania dotyczącymi kończyn dolnych. Do potocznych określeń stopy cukrzycowej należą palec cukrzycowy i noga cukrzycowa. Nie są to medyczne terminy, ale często pacjenci tak właśnie nazywają zmiany będące zespołem stopy cukrzycowej.

Szacuje się, że stopa cukrzycowa pojawia się aż u 15% chorych i jest główną przyczyną nieurazowej utraty kończyny. Ze względu na utrudnione gojenie się ran u pacjentów z cukrzycą i wyższe ryzyko rozwoju zakażeń, nawrót owrzodzeń na stopie w ciągu 5 lat występuje u blisko 70% pacjentów. Przeprowadzona amputacja, jako jedyny możliwy sposób leczenia zwiększa ryzyko śmiertelności aż o 50%.

Zespół stopy cukrzycowej – przyczyny

Występowanie owrzodzeń na stopach cukrzyka ma podłoże wieloczynnikowe. Za główne przyczyny uznaje się neuropatię obwodową oraz niedokrwienie. Neuropatyczna stopa cukrzycowa powstaje w wyniku uszkodzenia czuciowych włókien nerwowych. Upośledzenie unerwienia sprawia, że chory nie odczuwa bólu i temperatury, ma także zaburzone napięcie mięśniowe.

Jeśli do buta wpadnie np. kamyk, który powoduje długotrwały ucisk albo chory dozna na stopie drobnego skaleczenia, nie prowadzi to do żadnych dolegliwości bólowych, przez co uraz pozostaje przez długi czas niezauważony. Ponadto neuropatia motoryczna skutkuje zniekształceniem stopy i powstaniem palców młoteczkowatych, modzeli lub artropatii Charcota. W wyniku neuropatii autonomicznej dochodzi do zaburzenia funkcji gruczołów łojowych i potowych. Skóra jest przesuszona, a przez to łatwiej o jej pęknięcia i powstawanie zakażeń.

Stopa cukrzycowa niedokrwienna jest spowodowana zmianami miażdżycowymi w kończynach dolnych. Uszkodzenie naczyń krwionośnych i niedokrwienie przyczyniają się do upośledzenia gojenia się ran, ponieważ słabsze krążenie powoduje wolniejsze dostarczanie substancji odżywczych do tkanek.

Objawy stopy cukrzycowej

Do pierwszych objawów stopy cukrzycowej należą drętwienie i mrowienie kończyn oraz zaburzenia czucia. Chory może odczuwać pieczenie, ból lub przeczulicę. Pacjenci narażeni są na oparzenia, ponieważ nie rozpoznają prawidłowo temperatury wody. Łatwo też o uraz mechaniczny i otarcia podczas noszenia zbyt ciasnych butów.

Jak wygląda stopa cukrzycowa? Charakterystyczna dla tego schorzenia jest:

• sucha, cienka, błyszcząca, szorstka skóra;
• tworzenie się nagniotków, odcisków i modzeli;
• skłonność do pękania skóry;
• zniekształcenia palców i paznokci; w stopie cukrzycowej paznokcie stają się pogrubione;
• ochłodzenie stóp, utrata owłosienia;
• owrzodzenia, które w krytycznym momencie mają żółte, ciemnobrązowe lub czarne zabarwienie; owrzodzenia pojawiają się w różnych rejonach stopy, także na pięcie i w okolicy ścięgna Achillesa;
• skłonność do zakażeń owrzodzeń, którym towarzyszy zaczerwienie skóry, wysięk ropnej wydzieliny, nasilony ból i nieprzyjemny zapach.

Jak wyglądają rany na nogach przy cukrzycy? Owrzodzenia mogą zajmować zarówno niewielką, jak i znaczną powierzchnię stopy, a ranę otacza zrogowaciała tkanka. Istnieje wiele metod klasyfikacji ran cukrzycowych. Jedną z nich jest klasyfikacja Wagnera, w której wyróżnia się 6 stopni:

• stopień 0 – skóra nienaruszona;
• stopień 1 – owrzodzenie powierzchowne;
• stopień 2 – owrzodzenie głębokie penetrujące do ścięgna, kości lub stawu;
• stopień 3 – owrzodzenie głębokie z ropniem lub zapaleniem kości;
• stopień 4 – martwica przodostopia;
• stopień 5 – martwica całej stopy.

Jak rozpoznać stopę cukrzycową?

Osoby z cukrzycą powinny regularnie obserwować wygląd swoich stóp. Jeśli coś ich zaniepokoi, warto jak najszybciej udać się do lekarza, gdyż zazwyczaj owrzodzeniom stopy można zapobiec. W czasie wizyty lekarz przeprowadza wywiad, w którym uwzględnia pytania dotyczące historii choroby, występujących objawów, możliwych powikłań cukrzycowych oraz stylu życia pacjenta, w tym stosowanej diety i obecności lub braku używek.

Następnie badana jest stopa wraz z przestrzeniami między palcami (pomiędzy którymi mogą występować owrzodzenia) oraz podeszwą, na której często pojawiają się modzele. Ocenie podlega również temperatura stóp, napięcie mięśniowe oraz budowa stopy. Aby wykryć zaburzenia naczyniowe lekarz sprawdza tętno na tętnicy piszczelowej tylnej bądź grzbietowej stopy. Do zbadania zaburzeń czucia ucisku wykorzystuje się test monofilamentowy. Ważne jest również, aby lekarz ocenił noszone przez chorego obuwie.

Jak leczyć stopę cukrzycową?

Leczenie stopy cukrzycowej powinno być wielodyscyplinarne i obejmować dostęp do takich lekarzy jak diabetolog, chirurg czy ortopeda. Istnieją również poradnie stopy cukrzycowej, które oferują kompleksową terapię owrzodzeń i trudno gojących się ran. Jak uratować stopę cukrzycową? U wszystkich diabetyków, zarówno tych z wysokim ryzykiem stopy cukrzycowej bez obecności owrzodzeń, jak i pacjentów ze zmianami na stopach, zaleca się wyrównanie metaboliczne cukrzycy oraz modyfikację diety, która pozwoli na osiągnięcie pożądanych poziomów glikemii.

Na czym polega dieta cukrzycowa? W jadłospisie diabetyka powinny znaleźć się produkty o niskim indeksie glikemicznym, w tym pełnoziarniste produkty zbożowe, surowe warzywa i owoce, przetwory mleczne oraz zdrowe tłuszcze.

Jak wyleczyć rany na stopach? Aby owrzodzenie mogło się wygoić, konieczne jest odciążenie stopy wskazaną przez specjalistę metodą: poprzez założenie opatrunku gipsowego, noszenie obuwia ortopedycznego, poruszanie się na kulach czy korzystanie z wózka inwalidzkiego. W uzasadnionych przypadkach usuwa się chirurgicznie uszkodzoną tkankę i podaje antybiotyki, aby zapobiec rozwojowi infekcji.

Stopa cukrzyka – jak o nią dbać?

Osoby z cukrzycą nie mogą zapominać o prawidłowej pielęgnacji stóp. Ze względu na zaburzenia czucia, stopy należy moczyć w temp. 37 st. C i dokładnie osuszać wszystkie przestrzenie, także te między palcami. Stopa cukrzycowa ma skłonność do rogowacenia, dlatego ważne jest natłuszczanie skóry i smarowanie jej kremami z mocznikiem, witaminą A i E oraz srebrem o działaniu antybakteryjnym. Warto pamiętać o wyborze odpowiednich butów dla cukrzyków. Dobre buty na stopę cukrzycową są miękkie, szerokie i na tyle elastyczne, by idealnie dopasowywać się do kształtu stopy. Wewnątrz butów nie mogą znajdować się żadne przeszycia. Stopy cukrzycowej nie da się leczyć domowymi sposobami, ale dzięki odpowiedniej pielęgnacji i regularnych wizytach u lekarza można zapobiec groźnym powikłaniom.

Bibliografia:

1. A. Korzon-Burakowska, Zespół stopy cukrzycowej — patogeneza i praktyczne aspekty postępowania, Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 3, 234–241
2. W. Clayton, T. A. Elasy, Patofizjologia, klasyfikacja i leczenie owrzodzeń stopy u chorych na cukrzycę, Diabetologia po Dyplomie Tom 6 Nr 3, 2009
3. „Pielęgnacja stóp u chorego na cukrzycę”, Akademia Paznokcia, 53, 3, 2015