Hiperkortyzolemia – co to jest, przyczyny, objawy, leczenie

Hiperkortyzolemia to stan podwyższonego stężenia hormonu stresu (kortyzolu) we krwi. Ze względu na szeroki zakres działania tej substancji, pacjenci z hiperkortyzolemią borykają się często z szeregiem zaburzeń dotyczących różnych układów organizmu. Co może stanowić przyczynę hiperkortyzolemii i jakie objawy obserwuje się u osób z nadmiarem tego hormonu we krwi?

Co to jest hiperkortyzolemia?

Hiperkortyzolemia jest stanem, w którym stężenie kortyzolu we krwi przekracza górną granicę normy. Kortyzol, nazywany hormonem stresu, jest substancją produkowaną przez nadnercza, wydzielaną do krwiobiegu przede wszystkim w odpowiedzi na poczucie zagrożenia. Jego rola polega na fizjologicznym przygotowaniu ciała do reakcji typu „walcz lub uciekaj” poprzez:

• podwyższenie stężenia glukozy (podstawowego źródła energii) we krwi,
• zwiększenie tętna i ciśnienia tętniczego krwi,
• przyspieszenie oddechu,
• zwiększenie napięcia mięśniowego,
• ograniczenie funkcji układów organizmu, których praca nie jest wymagana w (krótkotrwałych) sytuacjach zagrożenia, w tym układu pokarmowego i rozrodczego.

Nadmiar kortyzolu we krwi często wiąże się z występowaniem zespółu Cushinga i choroby Cushinga.

Co to jest zespół Cushinga i choroba Cushinga?

Zespół Cushinga jest grupą objawów rozwijających się w sytuacji, gdy w organizmie długotrwale znajduje się zbyt dużo kortyzolu. Choroba Cushinga to jeden ze specyficznych rodzajów zespołu Cushinga. Przyczyną schorzenia jest obecność łagodnego guza zlokalizowanego w przysadce mózgowej. Guz wydziela nadmiar hormonu ACTH, który z kolei powoduje zwiększenie uwalniania kortyzolu. Szacuje się, że choroba Cushinga odpowiada za około 70 proc. przypadków zespołu Cushinga.

Przyczyny hiperkortyzolemii

Do głównych przyczyn hiperkortyzolemii zalicza się:

• stosowanie sterydów jako sposobu leczenia (wykorzystuje się je m.in. w terapii wielu chorób autoimmunologicznych),
• guzy przysadki mózgowej (chorobę Cushinga),
• guzy kory nadnerczy,
• guzy innych narządów (np. płuc, trzustki, tarczycy) ektopowo wydzielające ACTH.

Hiperkortyzolemia – objawy

Utrzymująca się przewlekle hiperkortyzolemia prowadzi do pojawiania się charakterystycznych objawów ze strony wielu układów organizmu (które łącznie można określić jako zespół Cushinga). U pacjentów z podwyższonym stężeniem kortyzolu obserwuje się:

• nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicy jamy brzusznej, twarzy i karku; ręce i nogi osób z hiperkortyzolemią z reguły są szczupłe, nawet jeśli występuje u nich nadwaga lub otyłość,
• osłabienie mięśni kończyn dolnych i górnych,
• cienką, podatną na uszkodzenia skórę,
• różowe lub fioletowe rozstępy (m.in. skórze brzucha, ud, rąk),
• spowolnione gojenie się ran,
• nadmierne owłosienie w okolicy twarzy, szyi, klatki piersiowej, brzucha, piersi, ud, lub przeciwnie – łysienie,
• utratę libido,
• u mężczyzn: problemy z erekcją,
• u kobiet: nieregularne miesiączkowanie lub całkowity brak menstruacji.

Hiperkortyzolemia prowadzi również do nadciśnienia tętniczego i problemów z regulacją gospodarki węglowodanowej organizmu, które mogą objawiać się insulinoopornością lub cukrzycą. Chroniczny nadmiar kortyzolu skutkuje również osłabieniem kości, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem złamań.

Hiperkortyzolemia – jakie badania wykonać?

Do stwierdzenia hiperkortyzolemii wykorzystuje się badanie próbki krwi z żyły łokciowej. U dużej części pacjentów test wykonuje się dwukrotnie – rano oraz w godzinach nocnych. Pozwala to lepiej poznać dobowe wahania intensywności wydzielania tego hormonu.

Nadmiar kortyzolu można rozpoznać również na podstawie oznaczenia poziomu hormonu w próbce pochodzącej z całodobowej zbiórki moczu.

Leczenie hiperkortyzolemii

Leczenie hiperkortyzolemii ukierunkowane jest najczęściej na przyczynę tego stanu. W przypadku stosowania sterydów lekarz może zalecić ostrożne i stopniowe zmniejszenie dawki leku. U pacjentów z guzem czasami wskazane jest operacyjne usunięcie nieprawidłowej tkanki wydzielającej kortyzol/ACTH lub radioterapia. Leczenie hiperkortyzolemii obejmuje również wprowadzenie leków blokujących efekt działania tego hormonu na tkanki.

Bibliografia:

1. Uwaifo G. I., Hura D. E., Hypercortisolism, StatPearls, dostęp z: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551526/.
2. NIH, Cushing’s Syndrome, dostęp z: https://www.niddk.nih.gov/health-information/endocrine-diseases/cushings-syndrome.