Karboksyhemoglobina – badanie i interpretacja wyniku, objawy zatrucia tlenkiem węgla

Karboksyhemoglobina to połączenie hemoglobiny z tlenkiem węgla. Fizjologicznie zawartość karboksyhemoglobiny we krwi jest znikoma. Niewielki wzrost stwierdzany jest u palaczy, a znaczny wzrost występuje po zatruciu czadem – objawy zatrucia tlenkiem węgla wynikają właśnie z upośledzenia transportu tlenu do komórek. Badanie poziomu karboksyhemoglobiny pozwala ocenić stopień zatrucia czadem.

Karboksyhemoglobina – co to?

Karboksyhemoglobina to połączenie hemoglobiny z tlenkiem węgla, jakie powstaje podczas oddychania powietrzem, w którym znajduje się czad, czyli związek powstały w efekcie niepełnego spalania związków węglowych. Połączenie tlenku węgla z hemoglobiną może być nawet 300 razy silniejsze niż tlenu, a reakcja czadu z hemoglobiną jest bardzo szybka. Oznacza to, że już niewielka zawartość czadu we wdychanym powietrzu przyczynia się do natychmiastowego powstania bardzo dużych ilości karboksyhemoglobiny. Zastępuje ona prawidłową hemoglobinę, co prowadzi do upośledzenia transportu tlenu do komórek i ich niedotlenienia.

Hemoglobina to białko występujące w erytrocytach, odpowiedzialne za wiązanie cząsteczki tlenu. To właśnie dzięki hemoglobinie krwinki czerwone mogą wiązać tlen w płucach i transportować go do komórek ciała. Jednocześnie – dwutlenek węgla jest transportowany w odwrotnym kierunku, czyli z komórek do płuc. Połączenie tlenu z hemoglobiną nie jest trwałe – jest to warunek efektywnej wymiany gazowej.

U osób niepalących karboksyhemoglobina stanowi mniej niż 2,3 proc. całkowitej puli hemoglobiny. Z kolei u osób palących papierosy karboksyhemoglobina mieści się w przedziale 2,1-4,2 proc. Podwyższone wartości karboksyhemoglobiny stwierdzane są po zatruciu czadem. Oznaczanie poziomu karboksyhemoglobiny umożliwia ocenę stopnia zatrucia tlenkiem węgla.

Badanie poziomu karboksyhemoglobiny

Oznaczanie poziomu karboksyhemoglobiny wykonywane jest w próbce krwi żylnej. Niezwykle ważne jest, aby oznaczenie nie zostało wykonane później niż cztery godziny od momentu pobrania próbki. Wynika to ze zmian w poziomie karboksyhemoglobinie w przechowywanym materiale. Badanie wykonywane jest wówczas, gdy podejrzewane jest zatrucie czadem i pozwala określić ciężkość zatrucia:

• karboksyhemoglobina 10-20 proc. to zatrucie lekkie,
• karboksyhemoglobina 20 do 30 proc. to zatrucie średnie,
• karboksyhemoglobina 30 do 40 proc. to zatrucie ostre,
• karboksyhemoglobina 40 do 60 proc. to zatrucie ciężkie,
• karboksyhemoglobina powyżej 60 proc. to zatrucie śmiertelne.

Jakie są objawy zatrucia tlenkiem węgla?

Tlenek węgla, czyli czad (CO) to bezwonny gaz powstający w reakcji niepełnego spalania związków zawierających węgiel. Do zatrucia czadem dochodzi najczęściej w zamkniętych pomieszczeniach, gdy ograniczony zostaje dostęp tlenu. Zazwyczaj czad powstaje podczas pożaru lub pracy piecyków gazowych czy silników spalinowych. Ponieważ tlenek węgla jest gazem bezbarwnym, pozbawionym zapachu, osoba wdychająca ten gaz nie jest świadoma narażenia na działanie czadu. Dlaczego tlenek węgla jest niebezpieczny? Wiążąc się trwale z hemoglobiną, gaz ten uniemożliwia transport tlenu do komórek. W konsekwencji dochodzi do niedotlenienia komórek. Gdy dojdzie do niedotlenienia mózgu, mięśnia sercowego lub niewydolności układu oddechowego – zatrucie czadem może okazać się śmiertelne.

Pierwsze objawy zatrucia tlenkiem węgla pojawiają się wówczas, gdy stężenie czadu w powietrzu wynosi zaledwie 0,01-0,04 proc. Wówczas objawy zatrucia CO są mało charakterystyczne – pojawia się ból głowy, duszności kołatanie serca. Gdy stężenie tlenku węgla we wdychanym powietrzu wzrasta do 0,08 proc., mogą pojawić się nudności i wymioty. Dalsze przebywanie w takich warunkach może prowadzić do wystąpienia śpiączki, a ostatecznie – śmierci. Zgon następuje przy stężeniach czadu wynoszących około 0,15 proc. Objawy zatrucia czadem u niemowląt są bardzo niespecyficzne i zazwyczaj występuje senność i ospałość malucha.

Późne objawy zatrucia tlenkiem węgla występują po utajonym, umiarkowanym zatruciu czadem. Zaobserwować można zaburzenia funkcji poznawczych – problemy z pamięcią i koncentracją. Inne symptomy to niekontrolowane drżenie mięśni. Z kolei w przypadku dłuższej ekspozycji na bardzo niskie stężenia tlenku węgla, objawy podtrucia czadem to jasnoczerwone zabarwienie spojówek i płytki paznokciowej.

Objawy zatrucia czadem – co robić?

Pierwsza pomoc w przypadku podejrzenia zatrucia czadem sprowadza się do wyprowadzenia zatrutej osoby z zaczadzonego pomieszczenia. Bardzo ważne jest zachowanie bezpieczeństwa przez osobę udzielającą pomocy – powinna mieć ona maskę tlenową. Jeśli osoba poszkodowana jest przytomna, należy ją ułożyć w pozycji półsiedzącej lub leżącej, zapewniając stały dostęp świeżego powietrza. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny – należy sprawdzić oddech i tętno. Gdy są obecne – poszkodowanego układa się w pozycji bocznej, po czym należy wezwać pogotowie. W przypadku braku funkcji życiowych należy prowadzić resuscytację krążeniowo-oddechową do momentu przybycia służb ratunkowych.

Wiele osób uważa, że w ocenie stanu osoby poszkodowanej może pomóc pulsoksymetr. Co bada to urządzenie? Pulsoksymetr dostarcza informacji o saturacji krwi, czyli wysycenia hemoglobiny tlenem. Jednak urządzenie nie odróżnia prawidłowej hemoglobiny od karboksyhemoglobiny, dlatego może wskazywać prawidłową saturację pomimo zatrucia czadem.

Bibliografia:

1. Nieścior M., Jackowska T., Zatrucie tlenkiem węgla,Postępy Nauk Medycznych, 2013, XXVI(7)
2. Jakubowski M., Tlenek węgla, Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 2006, nr 4(50)