Odra (choroba) – ryzyko zakażenia, objawy, szczepienie, leczenie

Odra to choroba zakaźna o wysokim stopniu zaraźliwości. Dotyka najczęściej osoby niezaszczepione. Podatność na tę chorobę wynosi blisko 97 proc., a wraz ze wzrostem popularności ruchów antyszczepionkowych, coraz mniej osób decyduje się na profilaktykę. Najczęściej choroba ta pojawia się zimą i wczesną wiosną.

Spis treści

Czym jest odra (choroba)?
Odra – jak bardzo jest zaraźliwa?
Odra – przyczyny. Jak dochodzi do zakażenia odrą?
Odra – objawy
Objawy odry u dorosłych
Diagnostyka odry
Odra – powikłania
Odra – szczepionka
Leczenie odry
Odra w ciąży

Czym jest odra (choroba)?

Odra jest chorobą zakaźną wieku dziecięcego o wysokim stopniu zaraźliwości. Podobnie jak ospa wietrzna pojawia się u dzieci najczęściej między drugim a piątym rokiem życia. Do Europy dotarła prawdopodobnie już w VII wieku przeniesiona z Afryki przez Saracenów wraz z czarną ospą. Zakażenie szerzy się drogą kropelkową.

Wirus odry jest jednym z najbardziej zakaźnych wirusów znanych lekarzom. Z powodzeniem atakuje około 90 proc. osób, które nie były szczepione. Jedna zakażona osoba potrafi zarazić 15-20 osób, i to przed wystąpieniem u niej jakichkolwiek objawów. Może ona też zarażać aż do czwartego dnia utrzymywania się wysypki. Ważne jest to, że po przejściu tej choroby, odra już nigdy nie powraca.

Odra – jak bardzo jest zaraźliwa?

Pomimo istnienia bardzo skutecznej szczepionki, w krajach rozwijających się odra jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów. Należy jednak zaznaczyć, że coraz więcej osób na całym świecie zaraża się odrą – w 2018 r. odnotowano 10 mln przypadków. Jak twierdzi Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), problem rozprzestrzeniającej się odry jest efektem niedostatecznego stanu zaszczepienia oraz wzrostu popularności ruchów antyszczepionkowych.

W 2017 r. aż 87 proc. osób chorych na odrę nie poddało się wcześniej szczepieniu. W Stanach Zjednoczonych ogłoszono największą liczbę przypadków odry od ponad 25 lat. Z kolei tylko w 2018 r. Ukrainę, Liberię, Madagaskar, Demokratyczną Republikę Konga oraz Somalię dotknęła epidemia odry – liczba zachorowań w tych państwach stanowiła wówczas połowę wszystkich przypadków na świecie. W Polsce, tylko od 1 stycznia do 30 listopada 2019 roku odnotowano rekordową liczbę zachorowań na odrę, ponieważ aż 1488, podczas gdy w tym samym okresie, rok wcześniej, było ich 187.

Coraz częściej organizuje się również w naszym kraju również tzw. odra party. To aranżowane przez rodziców spotkania, podczas których dzieci chore na odrę konfrontuje się ze zdrowymi, aby celowo je zarazić i w ten „naturalny” sposób móc je uodpornić. Dorośli często zapominają jednak, że odra nie zawsze ma przebieg łagodny i często może prowadzić do groźnych powikłań, a czasem nawet do śmierci.

Zdaniem specjalistów szczepionka przeciwko odrze jest bardzo skuteczna. Po podaniu dwóch jej dawek, odporność na chorobę uzyskuje się niemal w 100 proc. Jednocześnie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) bije na alarm, twierdząc, iż odra jest jedną z głównych przyczyn zgonów wśród dzieci.

Odra – przyczyny. Jak dochodzi do zakażenia odrą?

Za pojawienie się choroby odpowiedzialny jest wirus RNA, czyli wirus odry. Zalicza się go do rodziny paramyksowirusów. Zakażenie szerzy się drogą kropelkową, poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną. Sporadycznie dochodzi do zarażenia wtedy, gdy osoba zaraża się na skutek kontaktu z przedmiotami, używanymi przez nosiciela wirusa. Do zakażenia może dojść również na skutek styczności z ubraniem chorego.

Wirus odry dostaje się do organizmu przez jamę nosowo-gardłową oraz powoduje zakażenie komórek nabłonka oddechowego. Stamtąd trafia do krwi, a następnie – do układu siateczkowo-śródbłonkowego i innych narządów, gdzie po raz kolejny się replikuje. W wyniku tego ponownie trafia do błon śluzowych górnych dróg oddechowych, spojówek oraz skóry. Odra należy do ciężkich chorób, a czas wystąpienia typowych symptomów od momentu zakażenia wynosi około 9-14 dni. Warto dodać, że wirus jest wrażliwy na działanie światła, temperatury, jak również na wysychanie.

Odra – objawy

Jak wygląda odra u dzieci, czyli w grupie, której najczęściej dotyka to schorzenie? W przebiegu choroby można wyróżnić kilka okresów, podczas których występują różne objawy.

1) Okres wylęgania: jest to okres bezobjawowy, który trwa od 9 do 14 dni. Osoba chora może narzekać w tym czasie na złe samopoczucie oraz ogólne osłabienie.

2) Okres nieżytowy: trwa zwykle 3-4 dni. Typowe objawy odry w tym okresie to:

wysoka gorączka poprzedzona często dreszczami,
zaczerwienienie na twarzy,
nadwrażliwość na światło,
przekrwienie i łzawienie oczu,
silny nieżyt górnych dróg oddechowych (krtani, tchawicy i oskrzeli),
suchy i uporczywy kaszel.

Objawy te często przypominają grypę lub przeziębienie. Już na tym etapie chory powinien przyjmować dużą liczbę płynów oraz odpoczywać. Co więcej, powinien również zostać w domu, aby nie doszło do dalszego przenoszenia choroby.

3) Okres wysypkowy: kolejny etap rozwoju choroby przejawia się małymi, białymi plamkami z czerwoną obwódką (plamkami Koplika), które znajdują w jamie ustnej: na języku oraz po wewnętrznej stronie policzków. Objaw ten występuje tylko przy odrze i utrzymuje się przez 2–3 dni.

W pewnym momencie dochodzi do krótkotrwałego obniżenia temperatury, a w następnej kolejności – do jej wzrostu: temperatura jest wówczas wyższa niż w fazie początkowej.

Później zaczyna się właściwy okres wysypki – początkowo pojawia się ona za płatkami usznymi, na szyi, twarzy, a nieco później na tułowiu, rękach i nogach. Wysypka ma postać drobnych grudek i plamek, powiększających się szybko i przybierających z czasem ciemnoczerwoną barwę. Osoby z odrą odczuwają w tym okresie silne swędzenie skóry.

4) Okres zdrowienia: następuje po 8-10 dniach, może potrwać kilka dni. Chora osoba już mniej kaszle, a wysypka staje się coraz bledsza i ustępuje w takiej kolejności, w jakiej się pojawiła. W tym czasie mija również gorączka i katar. Po wysypce mogą pozostać przebarwienia oraz może się łuszczyć naskórek.

Objawy odry u dorosłych

Odra u dorosłych pojawia się coraz częściej, a jej oznaki są podobne do objawów odry u dzieci. Przebieg choroby jest jednak znacznie cięższy i o wiele bardziej groźny dla zdrowia – szczególnie wtedy, gdy pacjent cierpi na choroby krążenia. Odra może się wówczas zakończyć hospitalizacją. Jest ona również bardzo groźna dla osób z zaburzeniami odporności. U takich pacjentów choroba może przebiegać wraz z wysypką krwotoczną oraz drgawkami.

Diagnostyka odry

Odrę najczęściej rozpoznaje się w oparciu o ocenę zmian skórnych. Należy ją różnicować z innymi chorobami o podobnych objawach, takimi jak bostonka (inaczej choroba bostońska, choroba dłoni, stóp i jamy ustnej), różyczka, czy płonica. W przypadku wątpliwości diagnozę można potwierdzić wykonując badania serologiczne (z próbki krwi) lub badania wirusologiczne (na podstawie wymazu z gardła, próbki krwi lub moczu).

Polecamy

Czym są wybroczyny, jak powstają i jak sobie z nimi radzić?

Angelika Janowicz

20.03.2020

Odra – powikłania

Odra zaliczana jest do groźnych chorób ze względu na to, że aż w 30 proc. przypadków dochodzi do powikłań. Należą do nich:

zapalenie płuc,
zapalenie ucha środkowego (może prowadzić do utraty słuchu),
ostre zapalenie mózgu (może prowadzić do obrzęków mózgu),
podostre stwardniające zapalenie mózgu (jego symptomy mogą ujawniać się nawet kilka lat po chorobie),
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
nieżyt żołądkowo-jelitowy (wraz z ostrą biegunką i dużym odwodnieniem),
drgawki,
problemy ze wzrokiem,
śmierć.

Powikłania najczęściej pojawiają się u dzieci do 5. roku życia oraz u osób dorosłych, po 20. roku życia. Ryzyko powikłań neurologicznych wzrasta wraz z wiekiem.

Odra – szczepionka

Skuteczna profilaktyka odry możliwa jest tylko i wyłącznie poprzez szczepienia ochronne. W Polsce wykorzystuje się w tym celu skojarzoną szczepionkę MMR (z ang. Measles, Mumps, Rubella – czyli odra, świnka, różyczka). Preparat ukierunkowany tylko na zapobieganie odrze nie jest dostępny.

MMR – szczepienie obowiązkowe u dzieci

Szczepienie na odrę jest u dzieci obowiązkowe i finansowane z budżetu Ministerstwa Zdrowia. Podanie preparatu jest zalecane, ale nie obowiązkowe dla osób dorosłych, które nie przyjęły szczepionki MMR w dzieciństwie. Dorośli, którzy zamierzają przyjąć szczepionkę na odrę, świnkę i różyczkę muszą zapłacić za nią z własnych środków.

Kiedy wykonać szczepienie MMR?

Kiedy należy zatem szczepić się na odrę, świnkę i różyczkę? Zgodnie z kalendarzem szczepień dziecka, w Polsce powinno się przyjmować szczepionki MMR w dwóch dawkach:

I dawka – należy ją podać pomiędzy 13. a 15. miesiącem życia,
II dawka – należy ją podać w wieku 6 lat.

Szczepionka MMR rekomendowana jest również:

osobom, które dotychczas nie były szczepione,
osobom, u których zastosowano tylko jedną dawkę szczepionki,
młodym kobietom, a zwłaszcza tym pracującym z dziećmi,
młodym mężczyznom, aby zapobiec różyczce wrodzonej.

Gdzie możemy sprawdzić swoje przebyte szczepienia, jeśli nie jesteśmy pewni, czy przyjęliśmy preparat? Karta uodpornienia zawierająca dane dotyczące rodzaju przyjętych szczepionek ochronnych przechowywana jest w placówce podstawowej opieki zdrowotnej, do której jesteśmy zapisani. Informacje te powinny znajdować się również w książeczce zdrowia dziecka.

Szczepionka MMR – objawy poszczepienne

Objawy po przyjęciu szczepionki MMR najczęściej mają charakter łagodny, miejscowy. Należą do nich:

lokalne zaczerwienienie, ból, obrzęk w miejscu wkłucia
krótkotrwałe uczucie palenia i/lub kłucia w obszarze podania szczepionki.

Do możliwych (choć rzadkich) ogólnoustrojowych objawów poszczepiennych zalicza się przede wszystkim wysypkę oraz stan podgorączkowy lub gorączkę. Mogą pojawić się one po 5-11 dniach od przyjęcia szczepionki. Trwają około dwóch dni.

Ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne (w tym reakcje alergiczne) występują bardzo rzadko i ustępują, nie pozostawiając trwałych następstw w rozwoju dziecka. Szeroko prowadzone badania wykazały, że nie ma związku między podaniem szczepionki MMR a rozwojem autyzmu.

Leczenie odry

W przypadku pojawienia się objawów choroby, konieczna jest wizyta u lekarza rodzinnego. Leczenie odry polega na leczeniu objawowym, a więc – przede wszystkim – na podawaniu leków przeciwgorączkowych (na bazie paracetamolu) i przeciwkaszlowych. Czasem wykorzystuje się również leki przeciwzapalne, zawierające ibuprofen. Ważne, aby nie podawać pacjentowi aspiryny. Chory wymaga również odpoczynku i powinien zostać w łóżku podczas gorączki oraz przez około siedem dni po jej opadnięciu. Powinien również uzupełniać płyny oraz spożywać odpowiednio zbilansowane posiłki – to mu pomoże szybciej wrócić do zdrowia.

Ze względu na światłowstręt, chory powinien przebywać również w zaciemnionym pomieszczeniu, które należy często wietrzyć. W przypadku, gdy oczy chorej osoby są bardzo czerwone, można je przemywać roztworem soli fizjologicznej. Jeżeli pacjent odczuwa duże swędzenie, warto zastosować preparaty, które je złagodzą.

Chorzy na odrę często skarżą się na uciążliwy katar, który mogą złagodzić krople na bazie ksylometazoliny i oksymetazoliny. Ułatwiają one oddychanie oraz działają obkurczająco na śluzówkę nosa. Jeśli chora osoba skarży się również na ból gardła, pomogą jej preparaty na bazie wyciągów ziołowych.

Odra w ciąży

Na większą uwagę zasługuje również temat odry w ciąży. Kobiety, które planują urodzenie dziecka, powinny bowiem sprawdzić, czy zastosowano u nich podwójną dawkę szczepionki MMR. Jeśli nie, jak najszybciej powinny poddać się szczepieniu i, co więcej, nie powinny przynajmniej przez miesiąc po jej wykonaniu zachodzić w ciążę. Dwie dawki szczepionki należy podawać u nich w odstępie wynoszącym przynajmniej 4 tygodnie.

Warto też zaznaczyć, że jeżeli kobieta ciężarna zachoruje na odrę, to im młodsza ciąża, tym groźniejsza jest ona dla płodu. Odra w ciąży grozi poronieniem i wczesnym porodem, może także spowodować szereg komplikacji zdrowotnych u dziecka: zaburzenia mowy, niedobór somatotropiny (czyli hormonu wzrostu), a nawet zapalenie mózgu.

Należy zaznaczyć, że podwójna dawka MMR podawana jest dopiero od 2004 r., wcześniej podawano jedynie dawkę pojedynczą. Kobiety, które nie były szczepione (lub nie są pewne, czy były) bądź – po prostu – nie chorowały na odrę, powinny wykonać również badanie krwi na ilość przeciwciał.

Źródła: