Choroby somatyczne – objawy, przyczyny i leczenie. Komu grozi somatyzacja?

Choroby somatyczne (psychosomatyczne) to schorzenia, u podłoża których leżą problemy psychiczne. W przebiegu wielu zaburzeń psychicznych, takich jak schizofrenia, depresja czy stany lękowe wykazano większą śmiertelność spowodowaną wieloma chorobami somatycznymi. Zależność ta jest dwukierunkowa – obecność chorób somatycznych może przyczynić się do pojawienia problemów psychicznych, takich jak depresja czy stany lękowe.

Choroby somatyczne – co to znaczy?

Dolegliwości somatyczne to objawy fizyczne towarzyszące rozmaitym zaburzeniom psychicznym. Te dolegliwości mają na tyle uciążliwy charakter, że mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie. Istotne jest to, że dla objawów tych nie można zdiagnozować przyczyny medycznej. Pomimo przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki, nie można określić schorzeń fizycznych, które mogłyby odpowiadać za występowanie objawów psychosomatycznych. Chory somatycznie odczuwa jedną lub wiele dolegliwości fizykalnych, które mogłyby sugerować występowanie chorób. Jednak żadne badania lekarskie nie potwierdzają występowania zaburzeń fizycznych, które mogłyby tłumaczyć występowanie tych objawów.

W przypadku objawów somatycznych wyróżnić można następujące aspekty:

• percepcyjny, czyli doświadczanie określonych objawów;
• poznawczy, czyli uznanie występujących objawów za odbiegające od normy;
• behawioralny, czyli poszukiwanie pomocy u specjalisty.

Pojęcie „somatyzacja” zostało użyte po raz pierwszy w 1920 roku przez niemieckiego psychoanalityka Steckela. Wówczas termin ten definiował somatyzację jako dolegliwości fizyczne o psychogennym podłożu, w łagodzeniu których istotne znaczenie ma psychoterapia. Obecnie wiadomo, że objawy somatyczne mogą towarzyszyć takim zaburzeniom zdrowia psychicznego jak depresja, nerwica, stany lękowe czy narażenie na przewlekły stres.

Rodzaje objawów somatycznych

Objawy somatyczne dzielą się na trzy podtypy:

• zaburzenia o wzorcu dysocjacyjnym,
• zaburzenia o wzorcu somatycznym lub czuciowym.
• zaburzenia o wzorcu obsesyjnym lub poznawczym.

W przypadku zaburzeń o wzorcu dysocjacyjnym (konwersyjnym) cechują się wystąpieniem objawów somatycznych i psychicznych w odpowiedzi na ciężkie przeżycia. Tego typu zaburzenia mogą przyjmować m. in. postać amnezji dysocjacyjnej, gdy osoba nie pamięta traumatycznego przeżycia, a także fugi dysocjacyjnej, stuporu, transu i opętania, drgawek dysocjacyjnych lub dysocjacji zaburzeń ruchu. W tym ostatnim przypadku może dojść do niedowładu lub paraliżu określonych części ciała, pojawienia się zaburzeń mowy czy występowania ruchów dysocjacyjnych.

Zaburzenia o wzorcu somatycznym lub czuciowym cechują się występowaniem dolegliwości bólowych o rozmaitej lokalizacji, a także dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Ponadto wystąpić mogą objawy związane z zaburzeniami sfery seksualnej.

Wśród zaburzeń o wzorcu obsesyjnym lub poznawczym wyróżnić można hipochondrię oraz zaburzenia dysmorfofobiczne. W przebiegu hipochondrii pojawia się strach przed poważną chorobą, wynikający z błędnej interpretacji objawów somatycznych. Obawy te utrzymują się pomimo przedstawienia pacjentowi prawidłowych wyników badań, wykluczających obecność problemów zdrowotnych. Z kolei zaburzenia dysmorfofobiczne dotyczą mylnego przekonania o własnym wyglądzie fizycznym.

Objawy somatyczne depresji

Depresja jest tym zaburzeniem psychicznym, w przebiegu którego bardzo często pojawiają się objawy somatyczne. Najbardziej charakterystyczną cechą depresji jest  oczywiście obniżenie nastroju, stan smutku, apatia i drażliwość, a także spadek zainteresowania czynnościami dnia codziennego. Gdy pojawia się depresja, objawy fizyczne także są obecne. Najczęściej występujące zaburzenia somatyczne występujące w przebiegu depresji to przewlekłe zmęczenie i spadek energii. Nawet po odpowiednio długim odpoczynku chory odczuwa zmęczenie i senność. Bardzo często osoby z depresją skarżą się na rozmaite zaburzenia snu – całkowitą bezsenność, problemy z zasypianiem, zbyt wczesne wybudzanie się. Charakterystyczną cechą jest brak apetytu, który może prowadzić do spadku masy ciała, ponadto zwiększa ryzyko wystąpienia niedoborów pokarmowych.

Kolejne fizyczne objawy depresji to problemy ze strony układu pokarmowego. Mogą pojawić się bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia lub biegunki. Dość często występuje ból głowy, który ma uciążliwy, nawracający charakter. Taki ból może utrudniać codzienne funkcjonowanie i wpływać negatywnie na koncentrację. W przebiegu depresji może pojawić się także ból mięśni i stawów.

U osób z depresją mogą pojawić się takie objawy somatyczne jak zaburzenia widzenia, kołatanie serca, zaburzenia erekcji. W przypadku, gdy objawy somatyczne depresji dominują nad zmianami w samopoczuciu psychicznym, rozpoznawana jest tzw. depresja maskowana. Wówczas objawy somatyczne nie są w żaden sposób kojarzone z depresją, w przebiegu której nie dominuje pogorszenie nastroju i apatia – i wówczas rozpoznanie depresji może być znacznie utrudnione.

Nerwica lękowa – objawy somatyczne

Podobnie jak w przypadku depresji, także nerwica bardzo często przebiega z rozmaitymi objawami psychosomatycznymi. Charakterystyczne objawy nerwicowe to stałe uczucie lęku i niepokoju, zmienność nastrojów, problemy z pamięcią czy odwrażliwienie. Jednak nerwica to nie tylko zaburzenia lękowe – objawy somatyczne także towarzyszą nerwicy. Zazwyczaj są to:

• bóle i zawroty głowy,
• bóle brzucha,
• wymioty,
• zaburzenia funkcji seksualnych,
• kołatanie serca,
• problemy z oddychaniem,
• ból i sztywność mięśni,
• podwyższone ciśnienie krwi.

Somatyczne objawy przewlekłego stresu

Stresu doświadcza dziś każdy z nas – a dłuższe narażenie na stres odbija się niekorzystnie na zdrowiu całego organizmu. Jakie są objawy stresu? W przebiegu stresu pojawiają się takie objawy jak bóle brzucha, bóle głowy, biegunki, kołatanie serca, zawroty głowy, uderzenia gorąca czy zaburzenia seksualne. Nierzadko pojawia się bezsenność.

W dłuższej perspektywie wzrasta ryzyko rozwoju chorób przewlekłych, określanych jako choroby cywilizacyjne. Może dojść do spadku odporności i częstszej zapadalności na infekcje, a także do rozwoju chorób autoimmunologicznych. Konsekwencją długotrwałego narażenia na stres może być rozwój chorób układu sercowo – naczyniowego, takich jak nadciśnienie, miażdżyca, zawał serca czy udar mózgu. Długotrwały stres może negatywnie oddziaływać na funkcjonowanie układy nerwowego, oddziałując negatywnie na pamięć i koncentrację. Ponadto osoby narażone na stres są bardziej dotknięte ryzykiem rozwoju otyłości, nowotworów czy depresji oraz zaburzeń lękowych.

Objawy somatyczne – leczenie

Rozpoznanie objawów somatycznych depresji czy nerwicy lękowej nie jest proste – konieczne jest przeprowadzenie dokładnej diagnostyki. Jest to jednak konieczne, aby wykluczyć inne niż psychiczne podłoże dolegliwości fizycznych. Jeśli potwierdzony zostanie charakter psychosomatyczny objawów, wówczas postępowanie terapeutyczne sprowadza się do łagodzenia objawów somatycznych oraz równoległego leczenia podstawowego zaburzenia o psychicznym charakterze. Stosowane mogą być leki przeciwdepresyjne, uspokajające, przeciwbólowe, bardzo często wskazana jest także psychoterapia.

Źródła:

1. Nitsch K., Jabłoński M.  i in., Zaburzenia pod postacią somatyczną: problematyczne zjawisko – problematyczna diagnoza; Psychiatry 2015, 12, 2: 77 – 84
2. Kraszewska – Orzechowska A., Problem somatyzacji w przebiegu depresji i jej wpływ na zachowania osób dorosłych; Annales, vol. XX, 2007