Terapia Gestalt – czym się charakteryzuje? Dla kogo jest odpowiednia?

We współczesnych czasach funkcjonują różnorodne nurty psychoterapii, a terapia Gestalt jest jednym z nich. Czym charakteryzuje się ta metoda? Kto powinien z niej skorzystać i w jakich sytuacjach jest wskazana?

Terapia Gestalt – historia 

Terapia Gestalt została stworzona w okresie II wojny światowej jako alternatywna koncepcja  dotychczasowych metod psychoterapeutycznych, takich jak m.in. psychoanaliza freudowska. Ruch Gestalt rozwinął się dokładnie w latach czterdziestych XX wieku zarówno jako forma psychoterapii, nurt w psychologii, jak i filozofia życia. Twórcami tej koncepcji było małżeństwo Laury i Fitza Perlsów. To właśnie ta para stworzyła pierwszy Insytut Gestaltu w Nowym Jorku.

Na powstanie nurtu Gestalt miała wpływ historia rodzinna Perlsa, który wychował się w domu pełnym odrzucenia i niechęci. Jego ojciec był człowiekiem negatywnie ustosunkowanym do potomka i negował jego działania i osobę na każdej płaszczyźnie. Z kolei matka kochała syna, ale stawiając warunki związane z jej osobistą ambicją i chęcią odnoszenia sukcesów. 

Zdaniem twórców Gestalt takie dominujące podejście do wychowania w niewłaściwy sposób kształtuje osobowość dzieci. Potwierdzeniem tej tezy może być fakt, że w dorosłym życiu Perls wchodził w wiele krótkotrwałych związków z kobietami, był również uważany za buntownika.

W terapii Gestalt nie da się nie odczuć wpływu filozofów, szczególnie Heideggera oraz Husserla. Przyjęto również część założeń z psychoanalizy, natomiast inne zostały stworzone oddzielnie lub rozwinięte na potrzeby omawianej metody. W ten sposób Perlsowie stworzyli główną koncepcję nurtu.

Co ciekawe, aż do lat siedemdziesiątych XX wieku nurt Gestalt był uznawany za mało znaczący i nie wzbudzał zainteresowania. Współcześnie jednak psychoterapeuci korzystają z wielu technik Gestalt, a sama terapia jest nazywana psychologią postaci i koncentruje się na tezie, zgodnie z którą różne elementy życia ludzkiego łączą się ze sobą, tworząc określone figury, czy też przyjmując określone postacie. 

Najważniejsze założenia Szkoły Psychoterapii Gestalt 

Terapia Gestalt skoncentrowana jest na dialogu egzystencjalnym, czyli rozmowie między pacjentem i psychoterapeutą. W ten sposób pacjent uczy się rozpoznawania swoich myśli, emocji i procesów poznawczych. Do najważniejszych pojęć w terapii Gestalt można zakwalifikować: 

• świadomość – to podstawowy i kluczowy termin, który odnosi się do zdolności odczuwania rzeczywistości i rozumienia jej; 
• pole emocjonalne – to miejsce, w którym ze światem zewnętrznym stykają się emocje odczuwane przez jednostkę; 
• granice psychologiczne pola emocjonalnego. 

Jednym z założeń terapii Gestalt jest twierdzenie, że człowiek stanowi mechanizm – precyzyjny i spójny – w którym znajduje się wiele elementów. Te elementy nie działają w oderwaniu od siebie, tylko są ze sobą połączone, a gdy pojawią się jakieś „niedomknięte sytuacje”, wtedy ma się do czynienia z zaburzeniem psychicznym. W trakcie terapii szczególne znaczenie ma więc „domykanie całości”.

Dodatkowo zgodnie z nurtem Gestalt organizm ludzki sam wie, co dla niego najlepsze, dąży więc do równowagi i samoregulacji. Wszystkie niedostatki czy problemy sprawiają, że efektywność tego procesu wewnętrznego jest znacznie obniżona. Konsekwencją mogą być choroby psychiczne, somatyczne, psychosomatyczne. 

Jaki jest terapeuta Gestalt? 

Terapeuta Gestalt prowadzi dialog z pacjentem i koncentruje się na „tu i teraz”, a także podkreśla znaczenie pełnej świadomości i obecności. W ten sposób stara się dowiedzieć, jak przeszłe zdarzenia wpływają na teraźniejszość oraz obecne postawy czy zachowania. W psychoterapii Gestalt jednostka jest postrzegana jako całość, a terapeuta próbuje zrozumieć jej emocje i sposoby działania.

Terapeuta pomaga pacjentowi w zidentyfikowaniu emocji, nazwaniu przeżyć psychicznych, a także zachęca do podejmowania decyzji i prowadzenia świadomego dialogu egzystencjalnego. Dodatkowo powinien zwracać uwagę na powtarzające się, w życiu i opowieściach wzorce, jak również zadbać o autentyczność oraz brak uprzedzeń. 

Metody pracy w terapii Gestalt 

Do najważniejszych metod i technik w nurcie Gestalt można zakwalifikować następujące: 

• zasada „tu i teraz” – zgodnie z nią wszystko należy opowiadać w czasie teraźniejszym, zwracać uwagę na obecną sytuację, mówić o swoich obecnych pragnieniach; 
• zasada „ja i ty” – jej celem jest doprecyzowanie podmiotów, a więc, zamiast mówić „ludzie zawsze tak robią”, lepiej wskazać na konkretną osobę i jej działanie; 
• rozmowa z pustym krzesłem – wypowiedzenie różnych opinii i domknięcie spraw, a także przedstawienie swoich emocji w trakcie monologu do pustego krzesła. 

Takie procedury terapeutyczne sprawiają, że jednostka może zwiększyć samoświadomość, zrozumieć swoje emocje i bezpośrednio skonfrontować się z własnymi słabościami. Same metody nie są jednak skuteczne, jeśli są stosowane w oderwaniu od terapii i dialogu egzystencjalnego, czyli rozmów z terapeutą.

Dla kogo terapia Gestalt jest odpowiednia? 

Terapia z zakresu psychologii postaci, a więc Gestalt, jest przeznaczona dla osób, które chcą lepiej poznać siebie i zrozumieć mechanizmy swojego postępowania. Druga grupa to ludzie, którzy chcą „domknąć” pewne sprawy. Efektem terapii ma być zwiększenie samoświadomości jednostki, doświadczenie pełnego kontaktu z „tu i teraz” oraz rzeczywistością, a także zintegrowanie wszystkich elementów życia (tak zwanych figur) w harmonijną całość.

Kiedy terapia Gestalt nie jest odpowiednia? 

Terapia Gestalt może trwać naprawdę długo, nie da się jej zakończyć w ciągu kilku miesięcy. Spotkania odbywają się regularnie, zwykle raz w tygodniu, a całość trwa zwykle od roku do trzech lat, chociaż może się przeciągnąć. Taka perspektywa czasowa nie jest odpowiednia dla każdego i tym samym nie sprawdzi się u pacjentów, którzy potrzebują natychmiastowej pomocy. Terapia Gestalt jest bardziej rozwojowa, koncentruje się na zdobywaniu kompetencji miękkich, dotyczących tak naprawdę nauki samego siebie. Do tego potrzeba czasu.

Ten rodzaj psychoterapii może nie być odpowiedni również w przypadku, gdy pacjent jest zagubiony, nie potrafi znaleźć swojego miejsca w życiu i na świecie, nie umie mówić świadomie o sobie czy własnych potrzebach. Metody oparte o Gestalt nie są polecane osobom z zaburzeniami psychotycznymi, poważnymi problemami psychicznymi lub behawioralnymi oraz uzależnieniami od substancji psychotropowych.

Dobrze zdawać sobie sprawę z tego, że metody terapii Gestalt bazują w dużej mierze na filozofii, a także prawidłowej relacji z psychoterapeutą, którą nie zawsze łatwo jest nawiązać. W przypadku poważnych schorzeń związanych z psychiką takich jak schizofrenia, depresja, czy fobie, zwykle lepsze efekty terapeutyczne dadzą inne nurty psychoterapii.

Bibliografia

1. https://rebus.us.edu.pl/handle/20.500.12128/15667 [dostęp 07.03.2023].
2. http://patrzacwslonce.pl/index.php/artykuly/ [dostęp 07.03.2023].
3. https://pressto.amu.edu.pl/index.php/fc/article/view/30559 [dostęp 07.03.2023].
4. https://rebus.us.edu.pl/handle/20.500.12128/15533 [dostęp 07.03.2023].