Ozena – przewlekły nieżyt nosa. Objawy, przyczyny i leczenie tej rzadkiej kobiecej choroby

Ozena to rzadka choroba, której głównym objawem jest nieprzyjemny zapach z nosa. Oprócz tego tworzą się w nim strupy i pojawiają krwawienia. Choroba polega na tym, że zanika błona śluzowa wraz z kostnym rusztowaniem nosa. Jej przyczyna nie jest do końca znana, a choroba pojawia się głównie u kobiet. Jak leczyć ozenę i jakie są jej pozostałe objawy? 

Co to jest ozena?

Ozena to przewlekły zanikowy cuchnący nieżyt nosa. Jest to choroba stosunkowo rzadka, najczęściej dotyczy ona mieszkańców Bliskiego Wschodu, sporadycznie występuje w krajach rozwiniętych. Zdecydowanie częściej atakuje kobiety, z reguły jeszcze przed 20. rokiem życia, a najczęściej między 8. a 12. rokiem. Podczas pokwitania zdarza się, że symptomy zmniejszają się lub zanikają całkowicie. 

Przewlekły zanikowy cuchnący nieżyt nosa – objawy 

Pierwsze objawy ozeny to: 

• uczucie suchości w jamie ustnej, 
• wysuszona śluzówka nosa, 
• postępujący zanik błony śluzowej, 
• postępujący zanik kostnego rusztowania nosa z poszerzeniem przewodów nosowych. 

W związku z powyższymi objawami pojawiają się kolejne: 

• upośledzenie węchu, 
• anosmia (tymczasowa lub stała utrata węchu), 
• mniejsza drożność nosa, 
• bóle przy oddychaniu, 
• bóle gardła i głowy, 
• łzawiące oczy, 
• częste infekcje dróg oddechowych, 
• uczucie przykrego smaku w ustach, 
• uczucie zatkanego nosa, 
• cuchnienie z nosa, 
• zielonkawa, ropna wydzielina z nosa, 
• krwawienie z nosa, 
• poszerzenie jamy nosa, 
• ciemne strupy w nosie. 

Dodajmy, że strupy te są duże i czarne lub ciemnozielone. To właśnie one sprawiają, że oddychanie jest bolesne. Za cuchnienie z nosa, jak również i strupy, odpowiadają rozwijające się bakterie. Ważne jest to, że osoba chorująca na przewlekły zanikowy nieżyt nosa może w ogóle nie czuć tego zapachu, ponieważ kiedy zanika błona śluzowa, atrofii ulegają także znajdujące się w niej włókna nerwowe. W krajach tropikalnych, gdzie cuchnący nieżyt nosa spotykany jest częściej, chorzy miewają nawet robaki w nosie – jest to efekt bytowania w nim much, które są wabione silnym zapachem. 

U niektórych pacjentów zauważyć można również takie objawy cuchnącego nieżytu z nosa, jak: 

• przedziurawienie przegrody, 
• zapalenie skóry przedsionka nosa. 

Ten ostatni symptom może prowadzić do zmiany kształtu nosa. 

Przyczyny ozeny

Nie wiadomo, co dokładnie przyczynia się do powstawania ozeny. Niektórzy są zdania, że powodują ją bakterie Klebsiella ozenae. Związana może być ona również z czynnikami genetycznymi i środowiskowymi, takimi jak: 

• kurz, 
• zanieczyszczenie powietrza, 
• szkodliwe promieniowanie, 
• wysokie temperatury. 

Mówi się również, że choroba spowodowana jest problemami endokrynologicznymi i brakiem równowagi hormonów estrogenowych. Niektórzy wskazują także na niedobór witamin i minerałów. Jeszcze inni twierdzą, że przewlekły zanikowy cuchnący nieżyt nosa ma podłoże autoimmunologiczne. Niewykluczone również, że choroba powstaje samoistnie. 

Pewna grupa lekarzy wskazuje z kolei, że odpowiedzialne mogą być za nią chemikalia oraz zbyt częste przyjmowanie leków, które obkurczają śluzówkę i zmniejszają przekrwienie błony śluzowej nosa – może tak się stać po zażywaniu oksymetazoliny i fenylefryny. Najczęściej przyjmowane są one w areozolach, jednak nie jest wskazanie stosowanie ich przez 3 kolejne dni. Istnieje możliwość, że przyczyna tkwi jeszcze gdzie indziej i choroba stanowi powikłanie zabiegów chirurgicznych przeprowadzanych w jamie nosowej oraz zatokach. Przykładowo, zanikowy nieżyt nosa może powstawać po redukcji małżowin nosowych, podczas której usuwane są tylko części lub całe małżowiny, co prowadzi do zmniejszenia błony śluzowej. 

Zwolennicy tych teorii dzielą ozenę na główne jej rodzaje, takie jak: 

• ozena pierwotna – występuje samoistnie, bez żadnych przyczyn zewnętrznych, może być związana z wrodzonymi zmianami strukturalnymi w przewodach nosowych, 
• ozena wtórna – jest wynikiem przeprowadzonych zabiegów lub urazów nosa, szanse jej pojawienia się zwiększają takie choroby, jak: gruźlica, toczeń oraz syfilis, sprzyja jej wystąpieniu również zażywanie kokainy oraz posiadanie krzywej przegrody nosowej. 

Dawniej mówiono, że ozena jest efektem niewykształcenia małżowiny nosowej dolnej. Istnieje również teoria według której choroba ta jest finalnym stadium przewlekłego przerostowego nieżytu nosa lub jedną z postaci ogniskowego zakażenia zatok przynosowych, odcinka nosowego gardła oraz migdałka gardłowego. Wpływ na pojawienie się zanikowego nieżytu nosa mogą mieć również geny, brak żelaza oraz witaminy A i D. 

Diagnostyka ozeny

W jaki sposób rozpoznaje się przewlekły zanikowy nieżyt z nosa? W przypadku podejrzenia choroby lekarz zleca takie badania, jak: 

• tomografia komputerowa nosa i zatok, 
• wymaz z nosa, 
• rynoskopia (wziernikowanie nosa i zatok), 
• biopsja (pobranie wycinka błony śluzowej do badania mikroskopowego). 

Ozena – jak ją leczyć?

Jak leczyć przewlekły nieżyt nosa typu zanikowego? To zależy od rodzaju objawów oraz ich nasilenia. Ważne jest ciągłe oczyszczanie i nawilżanie jamy nosowej przy pomocy roztworów z soli fizjologicznej – wskazane są tutaj inhalacje oraz przepłukiwanie. Zaleca się także stosowanie natłuszczających maści i krople z witaminą A, które powodują szybszą regenerację błony śluzowej. Zalecane są również preparaty, które odbudowują naczynia krwionośne – zwykle zawierają one pentoksyfilinę, witaminy, wapń, żelazo, ekstrakty z ziół bądź bezbiałkowy dializat z krwi cielęcej. 

Czasem rekomendowana jest także cyprofloksacyna, czyli lek przeciwbakteryjny z grupy fluorochinolonów. Pomaga ona zwalczać nieprzyjemny zapach z nosa. Niektórzy lekarze przepisują również leki rozszerzające naczynia krwionośne oraz antybiotyki, przyjmowane doustnie lub miejscowo – mogą one lekko poprawiać stan chorych. Ważne też, aby unikać środków z oksymetazoliną w składzie, która doprowadza do przesuszenia śluzówki. 

Ozenę można również operować. W tym przypadku wykorzystuje się kilka metod, np. Willama (polegająca na zwężeniu jam nosowych) czy Wittmacka (polegającą na transpozycji przewodu przyusznego do zatoki szczękowej lub błony śluzowej nosa). Opracowano również metodę, która polega na nawilżaniu błony śluzowej. Aby było to możliwe, wszywa się przewód Stenona do zatoki szczękowej. 

Skutki ozeny 

U niektórych pacjentów ozena może powodować uczucie ciągłej zadyszki. Zdarza się, że choroba się rozprzestrzenia na gardło i krtań, i doprowadza do zaniku błony śluzowej oraz innych tkanek. Może powodować również destrukcję słuchu na skutek zablokowania trąbki Eustachiusza. Ta z kolei czasem powstaje w wyniku wysięku w uchu środkowym.