Skala Barthel – co to jest, do czego służy i jak ją interpretować?

Skala Barthel jest międzynarodowym narzędziem oceniającym samodzielność ruchową chorego. Im niższy wynik tym jest ona bardziej ograniczona. W Polsce obowiązuje zmodyfikowana wersja skali, którą wykorzystuje się przy kwalifikacji do objęcia długoterminową opieką w ośrodku lub w domu. Granica punktowa jest bardzo niska, co od lat budzi duży sprzeciw chorych i ich rodzin.

Co to jest skala Barthel?

Międzynarodowa skala Barthel została opracowana w 1965 r. przez pielęgniarkę Barthel w celu analizowania postępów leczenia pacjentów po przebytym udarze. Obecnie jest to narzędzie diagnostyczne w formie testu, które służy ocenie sprawności ruchowej chorego. Wszystko po to, aby stwierdzić, czy badany kwalifikuje się do opieki długoterminowej NFZ w ośrodku lub objęcia pielęgniarską opieką długoterminowa domową NFZ w miejscu zamieszkania. Należy przy tym podkreślić, że skala Barthel nie jest testem diagnozującym stan zdrowia. Służy wyłącznie określeniu stopnia samodzielności chorego.

Stosowana w Polsce skala Barthel ma postać formularza, wprowadzonego Rozporządzeniem Ministra Zdrowia dnia 22 listopada 2013 r. Formularz zawiera dziesięć punktowanych pytań ankietowych, które odnoszą się do podstawowych czynności dnia codziennego jak samodzielne korzystanie z toalety, kąpiel czy ubieranie się. Jego celem jest uzyskanie odpowiedzi, czy chory ubiegający się o opiekę ośrodka lub pielęgniarki (długoterminową) może wykonywać czynności samodzielnie, z czyjąś pomocą, czy może jest w pełni uzależniony od innych. To od liczby uzyskanych punktów uzależniona jest możliwość skorzystania z całodobowych świadczeń pielęgnacyjnych, opiekuńczych, ale też rehabilitacyjnych i kontynuujących już wcześniej podjęte leczenie.

Ocena pacjenta wg skali Barthel – jak przebiega

Zgodnie z Programem „Opieka wytchnieniowa” – edycja 2022, Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej – karta pomiaru wg zmodyfikowanej skali Barthel nie stanowi dokumentu obligatoryjnego przy ubieganiu się o skierowanie do opieki długoterminowej. Jednak te osoby, które zdecydują się ją wypełnić, mają pierwszeństwo do skorzystania z pomocy przed osobami, które nie skorzystały z formularza.

Ocenie podlegają następujące czynności życiowe, czyli ADL (ang. activities of daily living):

1. spożywanie posiłków,
2. przemieszczanie się z łóżka na krzesło i z powrotem/siadanie,
3. utrzymanie higieny osobistej,
4. korzystanie z toalety (WC)
5. mycie i kąpiel całego ciała,
6. poruszanie się po powierzchniach płaskich,
7. wchodzenie i schodzenie po schodach,
8. ubieranie się i rozbieranie,
9. kontrolowanie stolca/zwieracza odbytu,
10. kontrolowanie moczu/zwieracza pęcherza moczowego.

Na każde z pytań można udzielić odpowiedzi w trojaki sposób odnoszący się do stopnia samodzielności chorego. W zależności od udzielonej odpowiedzi przydzielona zostaje inna punktacja:

• samodzielnie wykonuje daną czynność – 10 pkt,
• potrzebuje pomocy przy wykonywaniu danej czynności – 5 pkt,
• nie jest w stanie w ogóle wykonywać danej czynności (jest w pełni uzależniony od innych) – 0 pkt.

Choć skala Barthel kojarzona jest przede wszystkim z procedurą ubiegania się o skierowanie do ZOL (Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego) lub długoterminową opiekę pielęgniarską w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, to jest też narzędziem powszechnie wykorzystywanym w prywatnych praktykach lekarskich.

Skala Barthel interpretacja

Skala Barthel będąca jednym z dokumentów przy ubieganiu się o skorzystanie z długoterminowej opieki w ośrodku lub z opieki pielęgniarskiej w domu (na NFZ). Jest nieskomplikowanym narzędziem, a jego interpretacja również nie powinna nastręczać trudności.

Liczba możliwych do uzyskania punktów wynosi 100. Im wyższy wynik, tym wyższa samodzielność pacjenta i tym samym mniej jest wskazań do objęcia opieką długoterminową pielęgniarską lub w ośrodku.

Do oceny stopnia samodzielności chorego przyjmuje się trzy przedziały punktowe:

• uzyskanie od 0 do 20 pkt sugeruje stan ciężki i całkowitą niezdolność do samodzielnego funkcjonowania;
• uzyskanie od 25 do 85 pkt sugeruje stan średnio-ciężki i częściową niesamodzielność, wymagającą pomocy przy wykonywaniu codziennych czynności;
• uzyskanie od 90 do 100 pkt sugeruje stan lekki, który czyni osobę chorą samodzielną.

Jest to punktacja wynikająca z międzynarodowej wersji Barthel index. W Polsce obowiązuje zmodyfikowana jego wersja. Zgodnie z nią przyjmuje się rozgraniczenie na poziomie 40 pkt. Ci chorzy, którzy otrzymali równo lub mniej niż 40 pkt kwalifikują się do skorzystania z długoterminowej opieki w ośrodku lub pomocy pielęgniarki domowej. Natomiast uzyskanie wyniku powyżej tej granicy wyklucza taką możliwość.

Pielęgniarska opieka długoterminowa a skala Barthel

Zgodnie z zapisami Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2013 r. do objęcia długoterminową opieką w ośrodku lub w domu kwalifikują się chorzy, którzy uzyskali

40 pkt lub mniej. Z kilkoma wyjątkami! Jeśli tak niski wynik, świadczący o niesamodzielności, uzyskał pacjent z zaawansowanym nowotworem, a także zmagający się z uzależnieniami i chorobami natury psychicznej – wówczas zostaje on wykluczony ze skorzystania ze świadczeń pielęgnacyjnych, opiekuńczych i rehabilitacyjnych, ponieważ w jego stanie konieczna jest zwykle hospitalizacja.

Ponadto chory, który zostanie objęty pomocą, poddawany jest cyklicznie ponownej ocenie skalą Barthel. Jeśli uzyska więcej niż 40 punktów, wówczas odebrane zostają mu świadczenia długoterminowej opieki w ośrodku lub pielęgniarki w domu.

Źródła:

1. Program „Opieka wytchnieniowa” – edycja 2022, Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, październik 2021, dostęp: 13.09.2022 r.
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej (Dz.U. 2013 poz. 1480), dostęp: 13.09.2022 r.
3. B. Janusz Sapilak, D. Pokorna-Kałwak, R. Roemer-Ślimak, Narzędzia geriatryczne w praktyce lekarza POZ – skala Barthel, „Lekarz POZ” 2017, nr 2, s. 134–139.