Hiperdoncja – gdy w szczęce lub żuchwie pojawiają się dodatkowe zęby

Wady uzębienia są dosyć często diagnozowane nawet w krajach wysokorozwiniętych. Mają one wpływ na prawidłowy rozwój zgryzu, artykulację głosek oraz żucie pokarmów. Jedną z tego typu wad jest nadliczbowość zębów, czyli hiperdoncja. Najbardziej znaną osobą, która zmagała się z tym problemem, był Freddie Mercury. Miał aż cztery dodatkowe siekacze, co wyraźnie wpłynęło na wygląd jego szczęki. Współcześnie nikt nie musi żyć z hiperdoncją –  wadę tę można skutecznie leczyć. 

Co to jest hiperdoncja? 

Hiperdoncja to nic innego jak występowanie w szczęce zębów nadliczbowych. Diagnozuje się ją u 1,3 proc. populacji. W prawidłowo zbudowanej szczęce i żuchwie dziecka występuje 20 zębów mlecznych: osiem siekaczy, cztery kły i osiem trzonowców. U dorosłych powinny znajdować się natomiast 32 zęby stałe: osiem siekaczy, cztery kły, osiem przedtrzonowych i 12 trzonowych (w tym zęby mądrości). 

Niestety niekiedy liczba zębów w jamie ustnej jest większa. Nie pozostaje to obojętne dla pozostałych zębów. Na skutek braku miejsce są one spychane, nieprawidłowo rosną, a w efekcie istotnie zaburzają wygląd całej szczęki. Im więcej zębów nadliczbowych, tym większe mogą wystąpić problemy z prawidłową artykulacją i przeżuwaniem pokarmów. Dodatkowy ząb zaburza również estetykę szczęki, a przez to i całej twarzy. Nic więc dziwnego, że osoby zmagające się z hiperdoncją mają liczne kompleksy, które wpływają na ich codzienne funkcjonowanie, w tym przede wszystkim zawieranie i utrzymywanie relacji międzyludzkich. 

Przyczyny hiperdoncji 

Najprawdopodobniejszą przyczyną hiperdoncji jest nadczynność listewek zębowych. Są one wytwarzane już na etapie życia płodowego i to z ich formy pierwotnej wytwarzane są zęby mleczne, a z formy wtórnej – zęby stałe. Inną często wskazywaną przyczyną rozwoju dodatkowych zębów u dzieci i dorosłych jest powstanie zakażenia zawiązka zębowego, czyli niewyrżniętego jeszcze zęba. Może być to efekt naprężeń w szczęce, zaburzeń krążenia, a nawet ucisku już istniejących zębów. Ponadto hiperdoncja może mieć podłoże w zaburzeniach troficznych, powiązanych z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu gospodarki mineralnej organizmu. Ciekawą teorią jest, jakoby zęby nadliczbowe były wyrazem powrotu do wzoru wyglądu szczęki i żuchwy pierwotnych ssaków. 

Hiperdoncja częściej występuje przy zębach stałych (2–3 proc.) niż mlecznych (0,3–1,8 proc.). Ponadto przeważnie diagnozowana jest u dzieci z różnej postaci wadami wrodzonymi jak np. zespół Downa, zespół Ehlersa-Danlosa, dysplazja obojczykowo-czaszkowa czy rozszczep wargi i podniebienia. 

Nie mają przy tym znaczenia już istniejące wady zgryzu. Hiperdoncja może rozwinąć się zarówno w szczęce prawidłowo zbudowanej, jak i tej z wadami. 

Rodzaje hiperdoncji 

Najczęściej nadliczbowe zęby pojawiają się w przednim odcinku szczęki. Dotyczy to aż 90 proc. przypadków pacjentów z hiperdoncją. Pozostałymi zębami występującymi w ponadnormatywnej ilości mogą być: 

• czwarte trzonowe szczęki i żuchwy, 
• paramolary (przytrzonowe) szczęki 
• przedtrzonowe szczęki i żuchwy, 
• siekacze boczne szczęki. 

Wg innego podziału, zęby nadliczbowe to:  

• mesiodensy – występują w postaci stożka pomiędzy siekaczami szczęki, 
• paramolary – zęby przytrzonowe, 
• distomolary – zęby zatrzonowcowe (czwarte zęby trzonowe). 

Co ciekawe zęby nadliczbowe nie rozwijają się wyłącznie w szczęce i żuchwie. Choć może to budzić niemały niepokój, a nawet lęk, to niekiedy diagnozowane są zęby na podniebieniu, a nawet poza jamą ustną – w oczodołach czy jamie nosowej! 

Jak rozpoznać hiperdoncję? 

Rozwój dodatkowego zęba u dziecka lub osoby dorosłej można zdiagnozować dzięki badaniu RTG. Stomatolog zleca zwykle wykonanie pantomogramu, czyli zdjęcia zakrzywionej linii żuchwy i szczęki (tzw. panorama) oraz zdjęcia zgryzowego (szczęki lub żuchwy) dla uzyskania szczegółowego obrazu. Jeśli natomiast ząb nadliczbowy jest głęboko zlokalizowany, wówczas konieczne może być też wykonanie tomografii komputerowej. Taka rozszerzona diagnostyka jest też przydatna przy podejrzeniu resorpcji korzeni zębów sąsiadujących z zębem nadliczbowym. 

Hiperdoncja – powikłania 

Zęby nadliczbowe nie pozostają obojętne dla żuchwy i szczęki. Nie chodzi tu wyłącznie o kwestie estetyki. Hiperdoncja może doprowadzić m.in. do: 

• resorpcji zębów sąsiadujących z zębem nadliczbowym, 
• powstania torbieli zawiązkowej, 
• nerwobólów, 
• powstania szpar między zębami (np. diastema), 
• zahamowanie lub wręcz zatrzymanie rozwoju pozostałych zębów (zablokowanych przez ząb nadliczbowych). 

Hiperdoncja – leczenie 

Aby zapobiec niekorzystnym konsekwencjom hiperdoncji, konieczne jest podjęcie leczenia zębów nadliczbowych. Usuwanie chirurgiczne jest najczęściej wybieraną metodą terapeutyczną. Nie znaczy to jednak, że może być wykonane w dowolnym momencie. Jeśli korzenie zębowe wciąż się formułują, zwykle zabieg zostaje odroczony, aby nie uszkodzić rozwijających się struktur. 

W przypadku, gdy paramolar, distomolar czy mesiodens u dziecka lub osoby dorosłej nie ma rozmiarów takich jak pozostałe zęby (lub nie wywiera na nie istotne wpływu), wówczas usuwanie go może nie być konieczne. Ważne jest natomiast, aby regularnie odwiedzać stomatologa w celu ustalenia, czy ząb nadal nie wymaga ekstrakcji. 

Źródła: 

1. A. Jedryszek, M. Kmiecik, Przegląd współczesnej wiedzy na temat hipodoncji, „Dental and Medical Problems” 2009, nr 46, s. 118–125. 
2. M. Dyras, K. Jankowska, Ocena częstotliwości występowania zaburzeń rozwojowych zębów, „Dental and Medical Problems” 2003, nr 40, s. 349–354. 
3. K. Gurdziel, L. Minch, Późne powstawanie mnogich zawiązków nadliczbowych zębów przedtrzonowych w żuchwie – opis przypadku, „Stomatologia Współczesna” 2014, vol. 21, nr 2, s. 21–26. 
4. P. Wychowański, A. Wojtowicz i in., Analiza morfologiczna zębiny zębów nadliczbowych i dodatkowych, „Nowa Stomatologia” 2004, nr 1, s. s. 3–6.