Jodek potasu – cenna profilaktyka czy niebezpieczna praktyka? Rozwiewamy wątpliwości

Jodek potasu wywołuje niejednokrotnie negatywne skojarzenia, choć tak naprawdę spożywany jest codziennie – dodawany jest bowiem do soli kuchennej, by zapewnić odpowiednią ilość jodu w diecie. W 1986 r. roztwór jodu w jodku potasu (płyn Lugola) podawany był w celu zapobiegnięcia skażeniu radioaktywnemu po katastrofie w Czarnobylu. W świetle obecnych wydarzeń w Ukrainie i ryzyka ataku nuklearnego zapotrzebowanie na jodek potasu znowu wzrasta. Jednak przyjmowanie go bez wyraźnych ku temu wskazań jest bardzo ryzykowne.

Czym jest jodek potasu? 

Jodek potasu, a właściwie sól potasowa kwasu jodowodorowego jest związkiem nieorganicznym w postaci bezbarwnych kryształków, łatwo rozpuszczalnym w wodzie (w przeciwieństwie do jodu, który z trudem rozpuszcza się w wodzie). 

W rejonach występowania zagrożenia niedoboru jodu jodek potasu jest dodawany w niewielkich dawkach do soli kuchennej. Mowa wówczas o soli jodowanej. Jest to ważne, ponieważ niedobory jodu doprowadzają do zaburzenia syntezy hormonów tarczycy, a przez to zakłócają funkcjonowanie całego organizmu. Dlatego też już w 1935 r. zaczęto dodawać do każdego kilograma soli kuchennej po 5 mg jodku potasu. Obecnie dawka jest wyższa i wynosi 30 mg (+/– 10 mg) jodku potasu na każdy kilogram soli kuchennej.

Właściwości i zastosowanie jodku potasu 

Jodek potasu wykazuje właściwości: 

• odkażające (bakteriobójcze i grzybobójcze), 
• przeciwzapalne, 
• przeciwobrzękowe, 
• wspomagające wykrztuszanie, 
• blokujące wchłanianie radioaktywnego jodu przez tarczycę. 

Jodek potasu doceniany jest w farmacji przede wszystkim za korzystny wpływ na funkcjonowanie tarczycy. Przez to dodawany jest do leków stosowanych przez chorujących na niedoczynność tego organu. 

Ze względu na właściwości przeciwzapalne, przeciwobrzękowe i odkażające jodek potasu wspomaga gojenie ran, zwalczania infekcji bakteryjnych i grzybiczych oraz redukuje opuchliznę tkanek po urazie. Najczęściej wykorzystywana jest do tego jodyna, czyli roztwór jodu w alkoholu etylowym z jodkiem potasu. Co ciekawe – właściwości odkażające znajdują także zastosowanie w procesie uzdatniania wody do picia. 

Mówiąc o jodku potasu, nie sposób nie wspomnieć o płynie Lugola, czyli roztworze wodnym jodu w jodku potasu. Substancja ta była podawana dzieciom po wybuchu reaktora jądrowego w czarnobylskiej elektrowni w 1986 r. Jego rolą było ograniczenie wchłaniania przez tarczycę radioaktywnego jodu. Obecnie również jodek potasu jest stosowany w postaci płynu Lugola lub tabletek przy skażeniu radiacyjnym. 

Jodek potasu służy też do jodowania soli. Dzięki temu zapobiega się niedoborom jodu w diecie i negatywnym tego konsekwencjom w tym zaburzeniom: pracy tarczycy, prawidłowego funkcjonowania mózgu i mięśni oraz procesów metabolicznych.

Jodek potasu – gdzie kupić? 

Jodek potasu dostępny jest w formie saszetek do rozprowadzenia w wodzie, tabletek albo gotowego roztworu. Zalecany jest do stosowania przez osoby z niedoborami tego składnika lub w razie wystąpienia skażenia radiacyjnego.  

Cena suplementu zależna jest od wielkości opakowania oraz dawki jodku potasu. Za 10 saszetek zawierających 65 mg jodku potasu zapłacisz ok. 80–100 zł. Za 60 tabletek zawierających 30 mg jodku potasu – ok. 250 zł. Natomiast za gotowy roztwór zawierający 30 mg/l jodku potasu w butelce o objętości 250 ml zapłacisz ok. 50 zł. Preparaty o wyższych stężeniach jodku potasu wydawane są wyłącznie na receptę.

Jodek potasu – czy jest szkodliwy? 

Odpowiedź na pytanie, czy jodek potasu jest szkodliwy, nie jest oczywista. Wszystko to zależy od sposobu jego stosowania. 

Zwiększone ryzyko ataku nuklearnego, związane z toczącą się w Ukrainie wojną, sprawia, że coraz więcej osób chce stosować płyn Lugola lub tabletki z jodkiem potasu profilaktycznie. To bardzo niebezpieczne zjawisko. Stosowanie jodku potasu jest uzasadnione tylko w okolicznościach, gdy w istocie wystąpi skażenie radiacyjne. W każdym innym przypadku taka suplementacja przynieść może szereg poważnych konsekwencji.  Jak to możliwe? Stosowanie jodku potasu blokuje wchłanianie radioaktywnego jodu przez tarczycę. Organ wysyca się wówczas bezpiecznym jodem i przestaje wchłaniać jod promieniotwórczy. Zmniejsza to ryzyko skażenia. Jednakże przyjmowany wówczas, gdy radioaktywne substancje nie są obecne w powietrzu, wodzie, czy żywności, może doprowadzić do: 

• niedoczynności tarczycy, 
• podrażnienia dróg pokarmowych, 
• reakcji alergicznych. 

Co istotne, stosowanie jodku potasu nawet z zalecenia lekarskiego może wywołać niekorzystne skutki uboczne takie jak: 

• nieżyt nosa; 
• obrzęk ślinianek; 
• podrażnienie układu pokarmowego i związane z tym, nudności, wymioty i inne zaburzenia gastryczne; 
• reakcje alergiczne. 

Za monitorowanie sytuacji radiacyjnej w Polsce odpowiedzialna jest Państwowa Agencja Atomistyki. To ona również na bieżąco wydaje zalecenia dotyczące dystrybucji jodku potasu w razie wystąpienia ryzyka skażenia radiacyjnego. Jest to działanie prewencyjne, które ma na celu zabezpieczenia zdrowia obywateli. Nie ma więc potrzeby stosowania suplementów profilaktycznie. 

Stosowanie jodku potasu poza kontrolą lekarską jest szczególnie niebezpieczne u dzieci poniżej trzech lat, chorujących na nadczynność tarczycy i gruźlicę. Ponadto składnik nie powinien być stosowany przy opryszczkowym zapaleniu skóry. Na tym lista przeciwwskazań zdrowotnych do stosowania tej formy suplementacji się nie kończy. Właśnie dlatego tak ważna jest wcześniejsza konsultacja ze specjalistą. 

Źródła: 

1. B. Pyka, I. Zieleń-Zynek i in., Zalecenia dietetyczne dotyczące spożywania jodu — w poszukiwaniu konsensusu między kardiologami a endokrynologami, „Folia Cardiologica” 2019, t. 14, nr 2, s. 156–160 
2. A. Kurosad, J. Nicpoń, Występowanie, obieg i obszary niedoboru jodu oraz główne jego źródła w żywieniu człowieka i zwierząt, „Advances in Clinical and Experimental Medicine” 2005, t. 14, nr 5, s. 1019–1025