Budowa naskórka – funkcje zewnętrznej warstwy skóry człowieka

Wydawać by się mogło, że skóra to jedynie pokrywa naszego ciała i dbamy o nią jako o element stanowiący podstawę estetyki naszego wyglądu zewnętrznego. Tymczasem skóra pełni wiele bardzo ważnych funkcji, by utrzymać równowagę pomiędzy środowiskiem zewnętrznym a wewnętrznym organizmu człowieka.  

Z jakich warstw składa się skóra? 

Warstwy skóry to naskórek, skóra właściwa i tkanka podskórna, a swoje funkcje skóra pełni dzięki licznym wyspecjalizowanym komórkom, gruczołom potowym, łojowym czy mieszkom włosowym. Jest to narząd w pełni unerwiony i unaczyniony, to znaczy, że w obrębie skóry znajdują się zakończenia nerwowe, chłonne i krwionośne. Należy też pamiętać, że naskórek, czyli najbardziej zewnętrzna warstwa skóry jest pokryty płaszczem lipidowym pełniącym dodatkowe funkcje ochronne. Komórki naskórka są określane mianem keratynocytów. 

Naskórek – budowa naskórka 

Naskórek składa się zasadniczo z pięciu warstw. Najniżej położoną (najgłębszą warstwą naskórka) jest warstwa podstawna. Zawiera ona melanocyty (komórki odpowiedzialne za produkcje melaniny w skórze), komórki Langerhansa (komórki uczestniczące w procesach immunologicznych) i komórki Merkela (wyspecjalizowane keratynocyty o funkcji neurohormonalnej). Komórki poszczególnych warstw naskórka łączą się ze sobą za pomocą uwypukleń błon komórkowych, czyli tzw. desmosomów. W niektórych schorzeniach skóry dochodzi do zaburzeń integralności pomiędzy komórkami danej warstwy, co powoduje objawy chorobowe. Zalicza się tu np. choroby pęcherzowe skóry. 

Kolejna warstwa naskórka to warstwa kolczysta, składająca się de facto z kilku warstw komórek o kształcie wieloboku. Im bliżej powierzchni skóry, tym komórki te są bardziej spłaszczone. W najbardziej zewnętrznie położonych komórkach warstwy kolczystej dochodzi do terminalnej fazy keratynizacji naskórka. 

Kolejną warstwą jest tzw. warstwa ziarnista naskórka, zawiera ona ziarna keratohialiny, czyli granulki konieczne do produkcji białka keratynowego. Tuż nad nią wyróżnia się warstwę pośrednią, która jest wyraźniejsza w okolicach pokrytych grubszym naskórkiem (np. pięty) i warstwę rogową. Tą ostatnią stanowią najbardziej spłaszczone komórki pozbawione jądra komórkowego. Komórki stanowiące podstawę warstwy rogowej dość ściśle do siebie przylegają, natomiast zewnętrzne komórki luźno leżą obok siebie ulegając stopniowemu złuszczaniu. 

Funkcjonalny podział warstw naskórka łączy dwie najniższe warstwy (podstawną i kolczystą) jako warstwę żywą, tzw. rozrodczą. 

Tuż pod naskórkiem znajduje się skóra właściwa i tkanka podskórna. 

Komórki naskórka, czyli keratynocyty – czym jest keratynizacja? 

Keratynizacja to inaczej proces rogowacenia. Keratynizacja skóry to proces wytwarzania przez komórki naskórka (keratynocyty) płytek złożonych z białka keratyny. Komórki wytworzone w procesie keratynizacji ulegają stopniowemu obumarciu tworząc zewnętrzną rogową warstwę naskórka. Czas przejścia keratynocytu z warstwy rozrodczej do warstwy rogowej to ok. 28 dni. 

Jakie funkcje pełni naskórek? 

Podstawową funkcją naskórka jest to, że stanowi on ochronę dla głębszych warstw skóry, a tym samym całego organizmu. Dodatkowo płaszcz lipidowy  pokrywający warstwę rogową wspomaga funkcje ochronne i pomaga w regulacji procesów wchłaniania do skóry substancji rozpuszczalnych w wodzie czy tłuszczach.  

Jak wspomniano na początku, w naskórki obecne są komórki Langerhansa uczestniczące w procesach immunologicznych. Stanowią barierę ochronną organizmu, która nie tylko powinna kojarzyć się z reakcjami alergicznymi czy reakcjami zapalnymi, ale również zmniejszeniem ryzyka rozwoju nowotworu skóry. 

Kolejną funkcją naskórka jest melanogeneza, czyli produkcja barwnika w skórze przez melanocyty. Produkcja melaniny jest istotnie zależna od wielu czynników dodatkowych. Z pewnością każdy wie, że promieniowanie nadfioletowe stymuluje proces produkcji melaniny w skórze, co potocznie określane jest jako „opalanie się”.  

Melanogeneza jest stymulowana hormonalnie przez przysadkę mózgową, a także przez hormony płciowe czy tarczycowe. Hormony kory nadnerczy oraz niektóre witaminy (przede wszystkim kwas askorbinowy ) mogą hamować proces melanogenezy. Należy pamiętać, że to ilość ziaren melaniny wytworzonych w skórze jest odpowiedzialna za kolor skóry, a nie ilości komórek produkujących melaninę. 

Naskórek wraz z głębszymi warstwami skóry bierze udział w regulacji cieplnej organizmu, w procesach metabolicznych czy stanowi narząd czucia.

Wykwity naskórka 

Wykwity skórne mogą dotyczyć zarówno naskórka, jak i głębszych warstw skóry. Podstawową zmianą skórną jest plama barwnikowa, czyli miejscowa zmiana zabarwienia skóry różniąca  się jedynie kolorem od otoczenia. Najczęściej można zaobserwować znamiona barwnikowe związane z nadmierną pigmentacją danego obszaru skóry, ale także można spotkać się z jasnymi plamami wynikającymi z miejscowego odbarwienia się skóry.  

Kolejnym wykwitem, który może dotyczyć wyłącznie naskórka jest grudka, czyli wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, będący dobrze odgraniczony od otoczenia. Częściej jednak spotyka się grudki mieszane skórno-naskórkowe. 

W obrębie samego naskórka można spotkać się z pęcherzykiem i pęcherzem, czyli zmianami wyniosłymi wypełnionymi płynem. Pęcherzyki mogą tworzyć się pod warstwą rogową naskórka, śródnaskórkowo w warstwie kolczystej czy podnaskórkowo. Jeśli pęcherze tworzą się poniżej błony podstawnej, wtedy dochodzi do oddzielenia się całej warstwy naskórka. Pęcherzyki mogą ulec nadkażeniu bakteryjnemu i kiedy zamiast treści surowiczej jest treść płynna, mówi się o krostach.  

W związku z opisanym wcześniej procesem keratynizacji naskórka nie można zapomnieć  o takich patologiach jak np. łuska, czyli nadmierne rogowacenie. W tym procesie naskórek łuszczy się zdecydowanie szybciej. Nie należy mylić procesu złuszczania i łuski ze strupem, który wynika z zaschnięcia na powierzchni naskórka treści, która wyciekła np. z pęcherzyka. 

Ubytek naskórka określany jest mianem nadżerki skórnej. Wyróżnia się również przeczosy, pęknięcia czy owrzodzenia, choć te ostatnie sięgają już warstwy skóry właściwej. 

Źródła: 

1. Stefania Jabłońska, Sławomir Majewski, Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową , Wydanie I, Warszawa, PZWL, 2010 

1. Magdalena Kaniewska, Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce, WSiP, 2015 

1. Anna Drobnik, Aleksandra Słodka, “Kosmetologia z immunologią skóry“, Warszawa,  wyd. 1, 2021