Czym jest osobowość psychopatyczna, jakie są jej objawy i przyczyny oraz jak ją leczyć?

Osobowość psychopatyczna jest jednym z najbardziej znanych, a jednocześnie najcięższych, zaburzeń osobowości. Psychopaci ignorują normy społeczne i innych ludzi, są okrutni. Dodatkowo kalkulują w sposób logiczny, zimny i zwykle niezgodny z prawem. Jak rozpoznać psychopatę?

Czym cechuje się osobowość psychopatyczna? 

Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 można mówić o osobowości dyssocjalnej, natomiast w języku potocznym to zaburzenie nazywa się osobowością psychopatyczną.

Psychopatia wiąże się z występowaniem wielu negatywnych i trudnych do zrozumienia cech. Niektórzy zastanawiają się nad tym, jak rozpoznać psychopatę w swoim bliskim otoczeniu, czy też poznając nowe osoby. Do najważniejszych cech osobowości dyssocjalnej można zakwalifikować: 

• brak empatii, brak reagowania na uczucia i problemy ludzkie; 
• ignorowanie norm społecznych i prawa, co wiąże się z różnymi zachowaniami takimi jak kradzieże, morderstwa, kłamstwa, manipulowanie innymi ludźmi; 
• okrucieństwo w stosunku do ludzi i zwierząt; 
• trudności z funkcjonowaniem w społeczeństwie, niemożność nawiązania stałych związków z innymi ludźmi; 
• uprzedmiotowienie innych, a więc traktowanie ich tylko jako przedmiotów seksualnych; 
• brak występowania takich uczuć jak poczucie winy i wstydu; 
• trudności z wyciąganiem wniosków na podstawie dotychczasowych doświadczeń; 
• ponawianie tych samych zachowań mimo iż wcześniej doprowadziły one do nieprzyjemnych konsekwencji, na przykład osadzenia w więzieniu; 
• koncentrowanie się na teraźniejszości, bez myśli o przeszłości lub przyszłości; 
• spełnianie wszystkich swoich zachcianek, nawet wtedy, gdy są one niezgodne z potrzebami innych ludzi lub obowiązującym prawem; 
• zrzucanie winy za swoje niepowodzenia na ogólny system lub społeczeństwo; 
• tendencja do szybkiego wpadania w gniew i frustrację, co zwykle wiąże się z nadmierną agresją.  

Można więc uznać, że w przypadku osobowości psychopatycznej trudno jest wymienić chociaż jedną pozytywną cechę z zakresu tego zaburzenia. Osoby takie są często nawet niebezpieczne dla reszty społeczeństwa.

Przyczyny osobowości psychopatycznej  

Trudno stwierdzić jednoznacznie, jakie są przyczyny powstawania osobowości psychopatycznej. Najczęściej mówi się o czynnikach genetycznych, zaburzeniach układu nerwowego, a także traumatycznych sytuacjach z dzieciństwa (na przykład molestowanie seksualne, bycie świadkiem strasznych wydarzeń). Nie można jednak uznać, że istnieje jedna główna przyczyna tego zaburzenia.  

Jak rozpoznać psychopatę? 

Osoby z osobowością psychopatyczną potrafią świetnie kłamać i manipulować, a także nie dają po sobie poznać, że coś jest z nimi nie w porządku. Właśnie dlatego rozpoznawanie osoby z zaburzeniami wcale nie jest proste. Po pewnym czasie można jednak zorientować się, że u danej jednostki widoczne są pewne rysy psychopatyczne. Relacja z psychopatą teoretycznie jest możliwa, jednak w rzeczywistości dochodzi do tego, że osoba w związku staje się ofiarą, a psychopata zaczyna stawać się coraz bardziej agresywny, zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym.  

Jak uzyskać wsparcie specjalistów? 

Leczenie jednostki z osobowością psychopatyczną jest bardzo trudnym zadaniem. Przede wszystkim, psychopata zwykle nie widzi powodu do niepokoju i wcale nie uważa, że powinien poddać się leczeniu. Dodatkowo psychopaci z trudem wchodzą w dłuższe relacje, a to oznacza, że nie ma nikogo, kto mógłby ich wesprzeć w trudnych momentach i zachęcić do leczenia. Bardzo duże znaczenie ma prawidłowe zdiagnozowanie osobowości psychopatycznej w gabinecie psychologa lub psychoterapeuty. Chodzi między innymi o to, aby przeprowadzić testy kwestionariuszowe oraz wywiad z daną jednostką. W ten sposób można stwierdzić, czy diagnoza jest słuszna. Warto zaznaczyć, że w przypadku tego rodzaju osobowości zwykle zawodzi wiele metod leczenia, a zwłaszcza te farmakologiczne, ponieważ psychopata nie ma takich objawów, które można by wyleczyć.

Leczenie osobowości dyssocjalnej 

Uznaje się, że zaburzenia osobowości w ogóle trudno się leczy, ponieważ rozwijają się one głównie w dzieciństwie. Jeszcze gorzej jest w przypadku osobowości dyssocjalnej, ponieważ ten rodzaj zaburzenia jest niezbyt podatny na leczenie. Farmakoterapia zwykle w ogóle nie jest stosowana, ponieważ leki nie przynoszą rezultatów. Z kolei psychoterapia może pomóc w pewnym stopniu, ale tylko wtedy, gdy psychopata jest zmotywowany do zmiany i chce uzyskać pomoc. Najlepiej sprawdza się terapia poznawczo-behawioralna wraz z elementami psychoedukacji.  

Jak postępować w związku z osobą psychopatyczną? 

Niestety związek z psychopatą jest niezwykle trudny, bolesny i toksyczny. Zgodnie ze statystykami do psychopatów można zakwalifikować około 3% społeczeństwa, a w większości przypadków są to mężczyźni. Psychopata koncentruje się na kłamstwie i manipulacji, narzuca szybkie tempo relacji, ma sadystyczne skłonności, a także skupia się na seksie. Przeczytaj nasz artykuł o tym, jak rozpoznać psychopatę.  

 Zwykle związek z psychopatą najlepiej jak najszybciej zakończyć dla własnego dobra. Z takiej relacji może pojawić się wiele problemów na całe życia, na przykład traumy, przemoc, choroby i problemy psychiczne u partnerki/partnera. Pytanie pojawia się, co zrobić w sytuacji, gdy psychopata zdecydował się na terapię. W takim przypadku warto przede wszystkim sprawdzić, czy rzeczywiście partner uczęszcza na terapię, czy ma motywację do zmiany, czy też kłamie i manipuluje. Bardzo rzadko zdarza się, że psychopata naprawdę chce się zmienić, ale jeżeli tak jest, to zwykle warto również zacząć wspólnie terapię dla par lub małżeństw i skoncentrować się na zrozumieniu wspólnej relacji. W ten sposób można dać drugiej osobie szansę i sprawdzić, czy psycholog pomoże w tym, aby się zmieniła.

Jakie są szanse na wyleczenie psychopaty? 

Niestety nie można przedstawić optymistycznych danych, wskazujących na to, że leczenie psychopatii jest możliwe. W rzeczywistości zaburzenie to bardzo trudno poddaje się terapii, nawet w sytuacji, gdy dana osoba w ogóle zdecyduje się na wizytę u psychologa. Psychiatrzy uznają z kolei, że osobowość dyssocjalna jest w ogóle oporna na leczenie. Niestety u psychopatów poziom dopaminy jest około cztery razy wyższy niż u innych ludzi, a to oznacza, że osoby te są w ogóle oporne na oddziaływanie psychiatryczne i psychoterapeutyczne, a także na kary. Z kolei nastawienie na przyjemność, w przypadku takich osób, jest znacznie wyższe niż u reszty społeczeństwa.   

Co w takim razie można zrobić? Tak naprawdę bardzo trudno zapobiegać powstawaniu tego zaburzenia, jednak można unikać osób o specyficznych cechach osobowości i zachowaniach. W ten sposób nie będzie problemów, związanych z wejściem w relację z psychopatą.

Konsekwencje psychopatii 

Osoby z osobowością psychopatyczną czasami popełniają przestępstwa i spędzają wiele lat w więzieniach lub ośrodkach poprawczych, czy też resocjalizacyjnych. Z drugiej strony, spora część psychopatów zajmuje wysokie stanowiska i na przykład zajmuje się kierowaniem zespołami, zarządzaniem. Zwykle psychopaci nie nawiązują trwałych relacji towarzyskich, ani związków, chętnie spędzają czas samodzielnie, wcale nie chcą się zmienić. Właśnie dlatego mogą oni unieszczęśliwiać osoby w swoim otoczeniu, ale niekoniecznie siebie samych.  

Niestety statystyki wskazują na to, że dorośli psychopatyczni mężczyźni odpowiadają aż za 50% wszystkich przestępstw, a także stanowią około 15-25% populacji osób skazanych. Przeciętnie skazane osoby psychopatyczne trafiają do więzienia ponownie trzy razy, a więc dopuszczają się recydywy.  

Źródła:  

1. https://repozytorium.amu.edu.pl/handle/10593/25272 [dostęp: 22.01.2023] 
2. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ceon.element-724152e2-048e-31e8-9b7d-8a82036954d8 [dostęp: 22.01.2023] 
3. https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/osobowosc-przestepcy-psychopatia?smclient=089ab27d-4bf5-4686-aaab-9b8aeb7bb1c3 [dostęp: 22.01.2023] 
4. https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/226521  [dostęp: 22.01.2023]