Glukoza na czczo – zrób badanie, zanim będzie za późno

Glukoza należy do grupy węglowodanów, które są podstawowym źródłem energii, a także warunkują prawidłowy przebieg wielu procesów metabolicznych – mimo że w jelitach są wchłaniane także inne cukry, to wszystkie zostają przetworzone do tej postaci. Czy wiesz, jak zbadać poziom glukozy? Czy potrafisz rozpoznać hipoglikemię i hiperglikemię?

Jaka jest norma cukru we krwi? 

Obecnie przyjmuje się, że prawidłowy poziom glukozy na czczo zawiera się w przedziale 3,9–5,5 mmol/l (70–99 mg/dl). Nie zawsze jednak obowiązywały te normy. Jeszcze w 1977 r. Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne uważało, że dopiero poziom cukru na czczo na poziomie 7 mmol/l (126 mg/dl) uzasadnia rozpoczęcie diagnostyki cukrzycy. Norma wynosiła wówczas 6,1–6,9 mmol/l (110–125 mg/dl). Nie trwało to jednak długo, bo już w 1980 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podwyższyła nieco górną granicę i ustaliła ją na poziomie 7,8 mmol/l (140 mg/dl). 

Obecnie przyjęte normy specjaliści uznają za najbardziej przydatne w diagnostyce cukrzycy. Tę natomiast stwierdzają przy poziomie glukozy na czczo powyżej 7,0 mmol/l (126 mg/dl). Niebezpieczne jest już jednak stężenie 5,6–6,9 mmol/l (100–125 mg/dl), które określa się mianem stanu przedcukrzycowego. Pamiętaj jednak, że po posiłku poziom glukozy naturalnie wzrasta, skok nie powinien być jednak znaczny. W dwie godziny po jedzeniu poziom glukozy nie powinien być wyższy niż 7,78 mmol/l (140 mg/dl). 

Nie musisz zapamiętywać wymienionych norm. Po otrzymaniu wyniku z laboratorium zostaną oznaczone wartości referencyjne, do których możesz się odnieść, weryfikując stężenie cukru zbadanego na czczo. Laboratoryjne wartości referencyjne będzie brał pod uwagę również lekarz, analizując twój stan zdrowia.

Dlaczego badanie glukozy na czczo jest ważne? 

W prawidłowo funkcjonującym organizmie insulina wydzielana przez trzustkę odpowiada za utrzymanie poziomu cukru na prawidłowym poziomie. Jest to możliwe dzięki hamowaniu procesu rozpadu glikogenu i kwasów tłuszczowych oraz przyspieszeniu transportu glukozy do wnętrza komórek. 

Niekiedy jednak ten mechanizm zawodzi. Dzieje się tak przy cukrzycy typu 2, gdy komórki mają obniżoną wrażliwość na działanie insuliny (insulinooporność), a przez to nie przyjmują z krwi większej ilości glukozy, co skutkuje wieloma zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu. Badane glukozy na czczo pozwala poznać tolerancję organizmu na węglowodany i jego zdolności do szybkiego usuwania nadmiaru glukozy z krwi.

Jak przygotować się do badania poziomu glukozy na czczo? 

Badanie poziomu cukru na czczo możesz wykonać w dowolnym laboratorium. Wystarczy próbka krwi, aby możliwa była późniejsza ocena metabolizmu węglowodanów. Ostatni posiłek zjedz na 8–14 godzin przed wizytą w laboratorium. Niech to będzie lekka kolacja w okolicach godziny 18:00 – wtedy na badanie możesz udać się w godzinach porannych. Pamiętaj, aby przed wyjściem z domu niczego nie jeść ani nie pić słodzonej kawy czy herbaty. Możesz napić się odrobinę wody, aby rozrzedzić nieco krew i ułatwić diagnoście jej pobranie. 

Przed badaniem unikaj stresu i intensywnego wysiłku. To zalecenie może brzmi nierozsądnie, bo co ma wysiłek i stres do poziomu glukozy? Otóż ma i to całkiem sporo! Chodzi o to, że w trakcie treningu poziom cukru we krwi spada, natomiast w sytuacjach stresowych jest odwrotnie – nerwy sprzyjają wzrostowi poziomu glukozy. Jeśli więc pokusisz się o poranny bieg czy gimnastykę po obudzeniu albo masz wyjątkowo nerwowy okres, możesz uzyskać wyniki, które nie będą miały wartości diagnostycznej.

Badanie glukozy na czczo w ciąży – krzywa cukrowa w ciąży 

Badanie poziomu glukozy na czczo jest szczególnie ważne u kobiet w ciąży. Konsekwencją cukrzycy w tym szczególnym czasie może być m.in. hiperglikemia płodu, a w efekcie również przerost tkanki mięśniowej i tłuszczowej oraz serca czy wątroby (makrosomia). 

Niekontrolowany poziom cukru w ciąży przyczynia się do spowolnionego dojrzewania płodu, czego następstwem jest niedojrzałość płuc, wątroby oraz zmiany w sercu. U noworodków może rozwinąć się natomiast hipoglikemia i hiperbilirubinemia, czasem występują zaburzenia ze strony układu oddechowego oraz krwionośnego. Natomiast u kobiety będącej w ciąży utrzymujący się wysoki poziom glukozy może doprowadzić do nadciśnienia tętniczego, rzucawki i urazów okołoporodowych. 

Mając na uwadze wszystkie powyższe konsekwencje nieunormowanego poziomu cukru w organizmie, konieczne jest poddawanie diagnostyce każdej kobiety w ciąży. Badanie powinno zostać zlecone przez ginekologa już na pierwszej wizycie. Ponadto między 24. a 28. tygodniem ciąży wykonywana jest krzywa cukrowa, czyli test obciążenia glukozą po podaniu doustnie 75 g glukozy. Wykonuje się tutaj trzy pomiary: na czczo, po upływie 60 minut, oraz po upływie 120 minut.

Odstępstwa od normy cukru na czczo 

Nieprawidłowa glikemia słusznie budzi niepokój, jest to bowiem sygnał, że organizm nie radzi sobie z metabolizowaniem glukozy. Zwykle to wysoki poziom cukru budzi strach i nic w tym dziwnego. Wedle danych Ministerstwa Zdrowia na cukrzycę choruje około 2 mln Polaków. Jednak zbyt niski poziom glukozy jest równie niebezpieczny i także rodzi poważne zagrożenie dla organizmu.

Wysoki poziom glukozy na czczo 

Wysoki poziom glukozy na czczo to hiperglikemia. Pojawia się, gdy glukoza osiąga poziom 5,6–6,9 mmol/l (100–125 mg/dl) i jest to tzw. stan przedcukrzycowy. Może być spowodowany niewystarczającym wydzielaniem insuliny (np. na skutek zaburzenia pracy trzustki) albo zbyt niską jej dawką przyjętą przez osobę chorująca na cukrzycę. Do nadmiernego wzrostu poziomu glukozy dochodzi też na skutek silnego i długotrwałego stresu, nikłej aktywności fizycznej oraz odwodnienia. Ponadto hiperglikemia jest stanem charakterystycznym dla zatrucia lub infekcji o ostrym przebiegu. Hiperglikemia daje o sobie znać: 

• silnym i utrzymującym się pragnieniem (polidypsja), 
• częstym oddawaniem moczu (poliuria), 
• zaburzeniami widzenia, 
• zapachem acetonu z ust, 
• osłabieniem i apatią, 
• dolegliwościami skórnymi (stany zapalne z towarzyszącym im świądem), 
• zaczerwienieniem twarzy, 
• przyspieszonym i spłyconym oddechem, 
• zaburzeniami świadomości.

Niski poziom glukozy na czczo

Jeśli poziom glukozy jest niższy niż 3,9 mmol/l (70 mg/dl), mówi się o hipoglikemii. Początkowo jej objawy mogą nie być wyraźne, jednak wraz z dalszym spadkiem cukru symptomy się nasilają, aby poniżej 3,0 mmol/l (55 mg/dl) stworzyć zagrożenie dla życia. Omawiany stan najczęściej jest powikłaniem występującym u osób chorujących na cukrzycę. Pojawia się po przedawkowaniu insuliny, leków obniżających cukier, przy pominięciu posiłku czy wprowadzeniu zbyt długich przerw pomiędzy nimi. Ponadto hipoglikemia bywa konsekwencją: 

• nadmiernego spożycia alkoholu, 
• dużego wysiłku fizycznego, 
• szybkiej redukcji masy ciała, 
• wyspiaka trzustki, 
• stosowania niektórych leków (np. leki przeciw arytmii serca). 

Hipoglikemia objawia się początkowo bólami głowy i nudnościami. Wraz z dalszym spadkiem glukozy pojawiają się następujące symptomy: drżenie ciała, kołatanie serca, rozszerzenie źrenic i obfite poty. Finalnie nasila się senność oraz dochodzi do zaburzeń widzenia, mowy i koordynacji. Charakterystyczne dla hipoglikemii jest też splątanie, parestezje (czucie opaczne) i śpiączka.

Bibliografia 

1. A. Ziemba, Czynniki kształtujące tolerancji glukozy i jej ciepłotwórcze działanie (rozprawa habilitacyjna), Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. Mirosława Mossakowskiego Polska Akademia Nauk, Warszawa 2005. 
2. R. Maślanka, R. Zadrąg-Tęcza, Wieloaspektowa rola glukozy i jej metabolizmu w regulacji parametrów fizjologicznych i potencjału reprodukcyjnego komórek na podstawie badań z użyciem drożdży Saccharomyces cerevisiae, Postępy Biochemii 2021, nr 67 (1), s. 1-15. 
3. K. Cypryk, Cukrzyca ciążowa – rozpoznawanie i leczenie, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, t. 1, nr 2, s. 41-44. 
4. A. Bronka, Pierwsza pomoc w hipo- i hiperglikemii, Biuletyn Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych w Łodzi 2016, nr 4.