Wpływ laktoferyny na przyswajanie żelaza w organizmie

Laktoferyna to białko, które pełni wiele istotnych funkcji. Jedną z ważniejszych jest wpływ na metabolizm żelaza. Laktoferyna ułatwia przyswajanie tego pierwiastka oraz dba o jego właściwy poziom – chociaż problemem jest głównie niedobór żelaza, nie możemy zapominać, że i nadmiar może być szkodliwy. Kiedy warto po nią sięgnąć?

Czym jest laktoferyna i jak działa?

Laktoferyna to glikoproteina z rodziny transferyn. Została odkryta w mleku w 1939 roku, a 20 lat później z niego wyizolowana. Od tego czasu jest przedmiotem zainteresowania naukowców, którzy wciąż odkrywają jej nowe właściwości. A jest ich wiele, laktoferyna to białko wielozadaniowe – wykazuje m.in. działanie immunoregulacyjne, przeciwwirusowe, przeciwzapalne, antyoksydacyjne.

Działanie laktoferyny to także to związane z żelazem. Wyłapuje z otoczenia wolne jony żelaza (temu zawdzięcza swój różowy kolor) i ogranicza do niego dostęp patogenom, które potrzebują go do przetrwania. Laktoferyna wiąże żelazo i za pomocą swoistych receptorów może transportować je do komórek nabłonkowych jelita, ułatwiając jego wchłanianie do krwioobiegu. Reguluje poziom tego pierwiastka, chroniąc nie tylko przed niedoborem, ale i nadmiarem. Laktoferyna z żelazem to dobre połączenie – nie tylko poprawia przyswajanie tego pierwiastka, ale i ogranicza działania niepożądane, które mogą towarzyszyć jego suplementacji.

Laktoferyna znajduje się w płynach ustrojowych ssaków (jej największe stężenie występuje w siarze i mleku), a jej budowa i właściwości u różnych gatunków pokrywają się w ok. 70 proc. To znaczy, że chociaż wytwarzamy laktoferynę endogennie, z powodzeniem możemy przyjmować tę egzogenną – pochodzącą „z zewnątrz”. W suplementach diety najczęściej znajdziemy bydlęcą laktoferynę, która może skutecznie zastępować ludzką.

Rola żelaza w organizmie i skutki niedoboru

Żelazo (łac. ferrum, Fe) to pierwiastek, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ponieważ bierze udział w licznych procesach metabolicznych (jak transport tlenu, synteza DNA czy transport elektronów). W organizmie człowieka występuje w hemoglobinie, mioglobinie, enzymach tkankowych, ferrytynie. Stężenie żelaza musi być prawidłowo regulowane, ponieważ zarówno jego niedobór, jak i nadmiar jest szkodliwy.

Nie jesteśmy w stanie samodzielnie wyprodukować żelaza, musimy więc dostarczać je wraz z pożywieniem. Źródła żelaza w diecie to przede wszystkim: podroby, natka pietruszki, suche nasiona roślin strączkowych, mięso, jaja. Wchłanianie żelaza z diety wynosi 10-15 proc.

Niski poziom żelaza może być związany ze zwiększonym zapotrzebowaniem organizmu na ten składnik. Dzieje się tak np. u dzieci w okresie szybkiego wzrostu, u kobiet w ciąży, osób, które tracą krew (w wyniku chorób jelitowych, menstruacji, oddawania krwi). Żelazo niehemowe (pochodzenia roślinnego) jest słabiej przyswajalne, stąd niedoboru tego składnika doświadczają także osoby na diecie roślinnej. Przyczyna niskiego poziomu żelaza to także zmniejszone spożycie lub wchłanianie żelaza.

Gdy dieta jest uboga w żelazo i przyjmujemy go zbyt mało, organizm czerpie z zapasów tego pierwiastka. Jednak wraz z wyczerpywaniem się zapasów magazynowanego żelaza, spada liczba czerwonych krwinek. Prowadzi to do niedokrwistości z niedoboru żelaza. Jej możliwe objawy to m.in.:

• osłabienie,
• wrażliwość na zimno,
• spadek koncentracji,
• wypadanie włosów,
• łamliwe paznokcie,
• blada skóra,
• duszność,
• przyspieszone bicie serca.

Niedobór żelaza może być też spowodowany schorzeniami, które upośledzają wchłanianie tego pierwiastka w jelitach. Jednak anemia spowodowana niedoborem żelaza to najczęstsza choroba z niedoborów żywieniowych na świecie.

Laktoferyna wspiera wchłanianie żelaza

O żelazo powinny szczególnie zatroszczyć się osoby, które znajdują się w grupie ryzyka anemii z niedoboru żelaza. To m.in. kobiety w ciąży, kobiety, które doświadczają obfitego krwawienia podczas miesiączki, a także dzieci, które mają duże zapotrzebowanie na żelazo w okresie szybkiego wzrostu.

U kobiet w ciąży

Anemia jest jednym z najczęstszych powikłań ciąży, które nieleczone mogą mieć poważne konsekwencje, wpływając bezpośrednio na przebieg porodu i okres poporodowy. Niedokrwistość z niedoboru żelaza wiąże się m.in. z ryzykiem porodu przedwczesnego, opóźnienia wzrostu wewnątrzmacicznego, stanu przedrzucawkowego, krwotoku poporodowego, zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego u płodu.

Niezwykle ważna jest profilaktyka i leczenie anemii. Wyniki licznych badań wskazują na korzyści, jakie przynosi stosowanie laktoferyny w profilaktyce i leczeniu niedokrwistości oraz stanów zapalnych u kobiet ciężarnych. Ma to związek z jej wielokierunkowym działaniem, w tym związanym z metabolizmem żelaza.

Badania ciężarnych kobiet z niedokrwistością z niedoboru żelaza wykazały przewagę laktoferyny nad suplementami żelaza. Laktoferyna dodatkowo zmniejsza skutki uboczne, które mogą pojawić się w wyniku przyjmowania produktów z żelazem. A bóle brzucha, nudności, wymioty, zaparcia czy biegunki są szczególnie uciążliwe w czasie ciąży.

U kobiet obficie miesiączkujących z anemią

Utrata krwi podczas miesiączki jest jedną z sytuacji, w której zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na żelazo. Najczęściej nie tracimy takich ilości krwi, aby miało to negatywne i długotrwałe konsekwencje dla naszego organizmu. Jednak zbyt długie i zbyt obfite krwawienie (np. gdy potrzebujemy co godzinę wymieniać środki higieniczne lub pojawiają się skrzepy) może prowadzić np. do niedokrwistości.

Badania kobiet narażonych na anemię z niedoboru żelaza z powodu utraty krwi miesiączkowej pokazują, że suplementacja laktoferyny poprawia wskaźniki hematologiczne. Laktoferyna wiąże żelazo i za pomocą swoistych receptorów może transportować je do komórek nabłonkowych jelita, ułatwiając jego przyswajanie, pomaga również w magazynowaniu tego pierwiastka.

U dzieci

Wyniki analiz wskazują, że noworodki nie są zdolne samodzielnie regulować poziomu wchłanianego żelaza, pobierając go zbyt mało przy niedoborze oraz za dużo przy jego nadmiarze. Jednocześnie u dzieci karmionych piersią rzadko obserwuje się zaburzenia gospodarki żelaza, w tym anemię wynikającą z jego niedoborów. Naukowcy łączą to z wysokim stężeniem laktoferyny w siarze oraz mleku. Warto wspomnieć również, że stężenie laktoferyny dłużej utrzymuje się na wyższym poziomie w mleku matek wcześniaków (w porównaniu do dzieci urodzonych o czasie).

Badania pokazują, że u niemowląt karmionych od urodzenia do piątego miesiąca życia mlekiem modyfikowanym wzbogaconym bydlęcą laktoferyną stwierdzono zwiększone (względem dzieci karmionych standardowym mlekiem zastępczym) stężenia osoczowej ferrytyny, świadczące o większych zapasach żelaza.

Skuteczność laktoferyny w regulowaniu poziomu żelaza potwierdzają liczne opracowania, jej stosowanie jest korzystne w sytuacjach, gdy może dojść do ewentualnych zaburzeń tej gospodarki – w czasie odstawiania dziecka od piersi, w okresie intensywnego wzrostu.

Jak zwiększyć poziom laktoferyny w organizmie?

Chociaż laktoferyna znajduje się w nabiale, musimy pamiętać, że obróbka termiczna znacznie zmniejsza jej ilość. Chcąc zwiększyć poziom laktoferyny w organizmie, powinniśmy np. pić surowe mleko, a nie to poddane pasteryzacji. Jednak dziś, kiedy rzadko sięgamy po mleko prosto od krowy, najlepszym rozwiązaniem jest suplementacja. Laktoferyna jest produktem naturalnym i dobrze tolerowanym, a laktoferyna bydlęca – którą znajdziemy w suplementach diety – uzyskała status produktu bezpiecznego, który został jej nadany przez odpowiednie urzędy w Unii Europejskiej i USA.

Wybierając suplementy z laktoferyną, zwróćmy uwagę na “czysty” skład, czyli pozbawiony zbędnych składników. Laktoferyna może występować samodzielnie, ale w suplementach mogą pojawić się też inne składniki – korzystny będzie np. dodatek witaminy C, która wspomaga wchłanianie żelaza, jednak obecność barwników czy cukru jest całkowicie zbędna. Laktoferyna nie ma smaku ani zapachu, a postać suplementu łatwo dobierzemy do swoich preferencji – na rynku znajdziemy zarówno tabletki i kapsułki, jak i krople czy proszek do sporządzania zawiesiny.

Źródło:

1. Gawel P., Krolak-Olejnik B., Lactoferrin supplementation during pregnancy – a review of the literature and current recommendations, Ginekol Pol. 2023 Mar 17
2. Artym J., Laktoferyna – strażnik procesów przyswajania żelaza, Postępy biologii komórki, tom 42, 2015, nr 2, 283-308
3. Sieroszewski, Piotr et al., Guidelines of the Polish Society of Gynecologists and Obstetricians on the diagnosis and treatment of iron deficiency and iron deficiency with anemia, Ginekologia Polska vol. 94,5 (2023): 415-422