Usunięcie jajników – jakie są konsekwencje tej operacji? 

Jajniki odgrywają nadrzędną rolę w prawidłowej pracy układu rozrodczego kobiet. Produkują estrogen i progesteron, które regulują nie tylko cykl menstruacyjny, ale też wpływają na ogólny stan zdrowia każdej z nas. Ich usunięcie niesie za sobą szereg skutków ubocznych oraz długoterminowych zmian, mogących istotnie wpłynąć na jakość życia. W niniejszym artykule przyjrzę się bliżej zarówno krótko- jak i długoterminowym konsekwencjom tego zabiegu oraz procesowi rekonwalescencji. Opowiem również o wskazaniach do operacji.

Jakie są wskazania do usunięcia jajników? 

Decyzja o usunięciu jajników, czyli ooforektomii (inaczej owariektomii), często wynika z potrzeby leczenia poważnych schorzeń lub profilaktyki. Jednym z głównych wskazań jest rak jajnika – zarówno o charakterze łagodnym, jak i złośliwym. Operację szczególnie zaleca się kobietom z genetycznym ryzykiem rozwoju nowotworu, np. nosicielkom mutacji genów BRCA1 lub BRCA2. Resekcji podlegają wtedy zarówno oba jajniki, jak i jajowody (zabieg adneksektomii). 

Inny powód to endometrioza – stan, w którym tkanka podobna do wyściółki macicy rozrasta poza jej jamą (m.in. w jajniku), powodując silny ból oraz problemy z płodnością. Nierzadko ooforektomię rozważa się również w przypadku dużych torbieli jajnikowych, które mimo łagodnego charakteru, mogą prowadzić do poważnych powikłań, takich jak skręt jajnika.  

Decyzja o usunięciu jajników nigdy nie jest łatwa i powinna być dokładnie omówiona z lekarzem, po dokładnym rozważeniu zarówno wszystkich korzyści, jak i potencjalnego ryzyka, ale także wpływu na dalsze życie kobiety, bo będzie on naprawdę duży. 

Jak wygląda operacja usunięcia jajników? 

Najczęściej stosowaną techniką usuwania jajnika jest laparoskopia, metoda minimalnie inwazyjna. Podczas zabiegu wykonuje się małe nacięcia w powłokach brzusznych, przez które wprowadza się narzędzia chirurgiczne oraz kamerę, co pozwala na uwidocznienie zmian  i usunięcie gonad oraz, jeśli to konieczne, jajowodów z minimalnym ryzykiem powikłań.  

Gdy laparoskopia nie jest możliwa lub występują poważniejsze komplikacje, stosuje się laparotomię. Ta tradycyjna metoda operacyjna polega na wykonaniu większego nacięcia powłok skórnych. Można to zrobić na dwa sposoby: 

• cięcie podłużne (pionowe) – cięcie wykonane w linii środkowej brzucha, rozciągające się tuż poniżej mostka do okolicy nadłonowej. To metoda preferowana w przypadkach, kiedy wymagany jest szerszy dostęp do jamy brzusznej, np. przy dużych guzach lub w sytuacjach wymagających dokładnych oględzin narządów wewnętrznych. Zapewnia lepszą widoczność i łatwiejszy dostęp do różnych struktur, ale jest również bardziej inwazyjne, a także wiąże się z dłuższym okresem rekonwalescencji, 
• cięcie poprzeczne (Pfannenstiel) – często stosowane w ginekologii, np. podczas cesarskiego cięcia. Przebiega tuż nad linią włosów łonowych, dzięki czemu jest mniej widoczne po zagojeniu. Cięcie tą metodą zazwyczaj wiąże się z krótszym okresem rekonwalescencji i mniejszym bólem pooperacyjnym.   

Skutki uboczne usunięcia obu jajników 

Usunięcie obu jajników (owariektomia bilateralna/obustronna) niesie ze sobą istotne konsekwencje dla zdrowia kobiety. Najważniejsze skutki uboczne tego zabiegu to wczesna menopauza, zwiększone ryzyko osteoporozy, problemy kardiologiczne, zaburzenia emocjonalne oraz problemy z metabolizmem. 

Wczesna menopauza 

Głównym i natychmiastowym skutkiem usunięcia obu jajników jest indukowana chirurgicznie menopauza. W jej efekcie dochodzi do drastycznego spadku poziomu hormonów płciowych, co prowadzi do zatrzymania się miesiączki oraz rozwoju typowych objawów menopauzy. Kobiety po operacji skarżą się na uderzenia gorąca, nocne poty, suchość pochwy, problemy ze snem i zmiany nastroju. W efekcie jakość ich życia może ulec obniżeniu. 

Laparoskopia i zwiększone ryzyko osteoporozy 

Estrogen odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia kości. Jego brak po operacji może przyczynić się do przyspieszonej utraty masy kostnej. Rośnie więc ryzyko osteoporozy oraz złamań, tak jak w przypadku natura;nie rozwijającej się menopauzy. 

Usunięcie jajników a problemy kardiologiczne 

Niedobór estrogenów negatywnie wpływa na układ sercowo-naczyniowy. Po owariektomii może dojść do wzrostu poziomu cholesterolu i innych markerów ryzyka sercowego. 

Zaburzenia emocjonalne po usunięciu jajników 

Menopauza ma wpływ nie tylko na fizyczne, ale i na psychiczne aspekty zdrowia – po operacji mogą pojawić się objawy depresji i lęku, a u pacjentek, które cierpiały z tego powodu wcześniej, symptomy często ulegają nasileniu. 

Zmiany w metabolizmie a brak jajników 

Zmiany w poziomach hormonów po zabiegu wpływają na przemianę materii, apetyt i sposób, w jaki organizm gromadzi tłuszcz, co często skutkuje zwiększeniem masy ciała. Zmniejsza się też wtedy twoje zapotrzebowanie kaloryczne, bo cykl menstruacyjny zostaje przerwany i organizm nie potrzebuje tyle energii, ile dotychczas.

Czym skutkuje usunięcie jednego jajnika? 

W przeciwieństwie do usunięcia obu jajników, jednostronna ooforektomia zazwyczaj pozwala zachować większość funkcji hormonalnych, ponieważ drugi jajnik nadal produkuje hormony i utrzymuje cykl menstruacyjny. Pewne zaburzenia nadal występują, jednak nie są tak nasilone. 

Wpływ laparoskopii na cykl menstruacyjny 

Po usunięciu jednego jajnika cykle menstruacyjne zazwyczaj pozostają regularne. Jednak w niektórych przypadkach mogą wystąpić przejściowe lub stałe zmiany w ich regularności, a także w obfitości.  Niekiedy zwiększa się też dyskomfort związany z miesiączką.  

Zmiany hormonalne po usunięciu jajników 

Choć usunięcie jednego jajnika rzadko prowadzi do menopauzy, ponieważ drugi jajnik w większości przypadków przejmuje pełną produkcję hormonów, mogą wystąpić pewne krótkotrwałe symptomy podobne do tych charakterystycznych dla okresu okołomenopauzalnego. Stabilność hormonalna oznacza również to, że prawdopodobnie będziesz mogła zajść w naturalną ciążę po operacji.

Rekonwalescencja po usunięciu jajników 

Okres rekonwalescencji po ooforektomii jest ważny dla szybkiego powrotu do zdrowia i redukcji ryzyka powikłań. Główne aspekty, na które warto zwrócić uwagę, to odpoczynek w pierwszych tygodniach, stopniowy powrót do codziennej aktywności, a także kontrola pooperacyjna. 

Pierwsze tygodnie po operacji usunięcia jajników 

Bezpośrednio po zabiegu istotne jest przestrzeganie zaleceń lekarskich dotyczących odpoczynku i ograniczenia aktywności fizycznej. Długość okresu rekonwalescencji może się różnić zależnie od rodzaju operacji – metoda laparoskopowa zazwyczaj pozwala na szybszy powrót do zdrowia w porównaniu z laparotomią. Ból pooperacyjny jest zjawiskiem normalnym, niweluje się go przy pomocy środków przeciwbólowych. Nasilenie i czas trwania dolegliwości powinny być ściśle monitorowane, ale są także kwestią indywidualną. 

Zalecenia dotyczące diety i aktywności po usunięciu jajników 

W okresie rekonwalescencji ważne jest, aby pacjentki stopniowo powracały do swoich normalnych aktywności. Zaleca się łagodny ruch (spacery), aby poprawić krążenie i zapobiec tworzeniu się zakrzepów. Zrównoważona dieta bogata w białko, witaminy oraz minerały wspomaga proces gojenia, a także pomaga utrzymać odpowiedni poziom energii.  Ważne jest również nawodnienie, gdyż wspomaga regenerację tkanek i wspomaga usuwanie toksyn z organizmu. 

Kontrola pooperacyjna 

Regularne wizyty kontrolne u lekarza są niezbędne do monitorowania postępów w gojeniu się rany pooperacyjnej oraz zarządzania potencjalnymi komplikacjami. Należy również wykonać badania poziomu hormonów w celu oceny, czy konieczne jest wdrożenie hormonalnej terapii zastępczej.

Bibliografia: 

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559235/ [dostęp 18.04.2024] 
2. https://www.webmd.com/ovarian-cancer/ovaries-removal-surgery  [dostęp 18.04.2024] 
3. Rocca M. A., Mielke M. M., Rocca L. C., Stewart E. A., Premature or early bilateral oophorectomy: a 2021 update, Climacteric 2021, 24(5): 466-473.