Żeński układ rozrodczy i jego anatomia oraz fizjologia

Żeński układ rozrodczy jest niezwykle skomplikowany, a wpływ na jego funkcjonowanie mają hormony, w szczególności estrogen. Składa się z narządów wewnętrznych oraz wewnętrznych. Pełni funkcje nie tylko reprodukcyjne – jego stan może rzutować na ogólnej kondycji zdrowotnej kobiety, zarówno fizycznej, jak i psychicznej.

Budowa żeńskiego układu rozrodczego

Jak wygląda żeński układ rozrodczy? Składa się z narządów zewnętrznych oraz wewnętrznych. Z poniższych podrozdziałów dowiesz się, które ze struktur należą do poszczególnych grup, jak wyglądają oraz jakie są ich zadania.

Anatomia układu rozrodczego żeńskiego – narządy płciowe zewnętrzne

Zewnętrzne narządy płciowe kobiet mają przede wszystkim chronić te znajdujące się wewnątrz przed infekcjami. Są zbudowane w taki sposób, aby również ułatwić plemnikom „wędrówkę” do pochwy. Mowa tutaj o sromie (łac. vulva), na który składają się następujące struktury:

• wargi sromowe większe (łac. labia majora) – przedłużenie wzgórka łonowego. Składają się głównie z tkanki tłuszczowej, a w okresie dojrzewania zaczynają je porastać włosy łonowe. Są mocno unerwione, chronią szparę sromu oraz wargi sromowe mniejsze,
• wargi sromowe mniejsze (łac. labia minora) – chronią wejście do przedsionka pochwy. Są silnie ukrwione, dość małe i cienkie. Ich głównym zadaniem jest ochrona pochwy przed patogenami oraz urazami,
• łechtaczka (łac. clitoris) – znajduje się nad ujściem cewki moczowej i poniżej spoidła warg sromowych. U większości kobiet pokrywa ją napletek. Biologicznie pełni funkcje rozrodcze, jej stymulacja prowadzi do silnego nawilżenia pochwy.

W skład sromu wchodzą również wędzidełko warg sromowych (łac. ferulum labiorum pudendis), spoidło przednie i tylne warg sromowych (łac. commisura labiorum pudendis anterior, commisura labiorum pudendis posterior) wędzidełko łechtaczki (łac. frenulum clitoridis), napletek łechtaczki (łac. preputium clitoridis).

Inne zewnętrzne narządy płciowe, które według różnych źródeł nie są uznawane za część sromu, to:

• wzgórek łonowy (łac. mons pubis),
• przedsionek pochwy (łac. vestibulum vaginae),
• błona dziewicza (łac. hymen),
• ujście cewki moczowej (łac. ostium externum urethrae),
• gruczoły przedsionkowe większe (łac. glandulae vestibularis majoris),
• gruczoły przedsionkowe mniejsze (łac. glandulae vestibularis minoris).

Anatomia układu rozrodczego żeńskiego – narządy płciowe wewnętrzne

Do wewnętrznych narządów układu płciowego kobiet należą:

• pochwa (łac. vagina) – łączy szyjkę macicy w przedsionkiem pochwy. Jest elastyczna, rozciąga się podczas porodu. Wyścieła ją błona śluzowa, pozwalająca utrzymać odpowiednio wilgotne środowisko,
• macica (łac. uterus) – w macicy rozwija się zarodek, kiedy dojdzie do zapłodnienia. Podczas porodu jej mięśnie zaczynają pracować, co jest odczuwane w postaci charakterystycznych skurczy,
• jajowody (łac. tuba uterina) – przewody łączące jajniki z macicą, transportowana jest nimi komórka jajowa. Tutaj również najczęściej dochodzi do zapłodnienia, czyli połączenia się komórki jajowej z plemnikiem,
• jajniki (łac. ovarium) – małe, owalne gruczoły występujące parzyście, po obu stronach macicy. Produkują hormony oraz komórki jajowe.

Fizjologia i funkcje żeńskiego układu rozrodczego – cykl miesiączkowy

Anatomia układu rozrodczego żeńskiego sprawia, że dzięki niemu kobiety mogą odbyć stosunek seksualny, zajść w ciążę i urodzić dziecko, a także miesiączkować w każdym cyklu. Tak naprawdę, są to trzy podstawowe funkcje układu płciowego kobiety. Poza tym nie wolno zapominać, że integralną częścią fizjologii układu płciowego kobiety jest cykl miesiączkowy ze swoimi czterema stanami. Są to:

• menstruacja (łac. menses) – w jej przebiegu dochodzi do krwawienia miesiączkowego w wyniku złuszczania się błony śluzowej macicy (endometrium), co ma miejsce, kiedy nie dochodzi do zapłodnienia,
• faza folikularna – zaczyna się z pierwszym dniem miesiączki. Poziom progesteronu i estrogenu jest wtedy niski. Faza kończy się wraz z owulacją,
• owulacja (łac. ovulatio) – inaczej jajeczkowanie. To moment, kiedy z jajnika uwalniana jest dojrzała komórka jajowa. Wtedy kobieta jest najbardziej płodna,
• faza lutealna – następuje po owulacji i trwa do dnia poprzedzającego miesiączkę. Charakteryzuje się wysokim poziomem progesteronu, co ma pomóc komórce jajowej w zagnieżdżeniu się w macicy.

Hormony żeńskiego układu rozrodczego

Na układ rozrodczy kobiety niebagatelny wpływ mają hormony wymienione w poniższej tabeli. Ich poziom w organizmie determinuje utrzymanie harmonii cyklu miesiączkowego, a wszelkie zaburzenia stężenia tych związków mogą być przyczyną występowania schorzeń takich jak PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego, ang. premenstrual syndrome), PMDD (przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne, ang. premenstrual dysphoric disorder) lub innych patologii czy objawów przed okresem.

Najczęstsze choroby żeńskiego układu rozrodczego

Choroby układu rozrodczego kobiety mogą się rozwijać w poszczególnych strukturach anatomicznych. Narządy zewnętrzne i wewnętrzne narażone są na choroby nowotworowe, natomiast najczęstszą przypadłością atakującą okolice pochwy oraz warg sromowych są infekcje bakteryjne i grzybicze czy stany zapalne o innym podłożu. Warto także wymienić:

• endometriozę – w jej przebiegu komórki endometrium (błony śluzowej macicy) pojawiają się poza macicą, np. w jamie otrzewnej lub na innych narządach,
• zespół policystycznych jajników (PCOS) – jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych występujących u kobiet, przyczynia się do niepłodności,
• nadżerkę szyjki macicy – to często diagnozowany ubytek w nabłonku błony śluzowej,
• torbiele jajników – nie są to zmiany nowotworowe, ale wymagają obserwacji.

Każda nieprawidłowość związana z cyklem menstruacyjnym lub układem płciowym powinna zostać skonsultowana z ginekologiem. Szybka diagnoza i wdrożenie skutecznego leczenia często zapobiegają późniejszym powikłaniom oraz przeistaczaniu się patologii w formy przewlekłe.

Bibliografia:

1. https://teachmeanatomy.info/pelvis/female-reproductive-tract/ [dostęp 26.05.2024].
2. Kiecka A., Macura B., Szczepanik M., Wpływ mikrobioty układu rozrodczego na płodność żeńską i męską. Rola bakterii z rodzaju Lactobacillus, Postępy w mikrobiologii 2021, 60, 3, s. 151.
3. Mleczko M., Ocena wpływu wybranych parametrów stylu życia oraz zachowań żywieniowych na regularność cyklu menstruacyjnego kobiet w wieku rozrodczym, praca magisterska 2020, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie.
4. Rosner J., Samardzic T., Sarao M. S., Physiology, Female Reproduction, StatPearls 2024.