Neuroróżnorodność to nie wada, a potencjał. Na czym polega?

Neuroróżnorodność (ang. neurodiversity) to określenie odnoszące się do różnorodności ludzkich mózgów w obszarze interakcji społecznych, wrażliwości na bodźce, nastroju i przetwarzania informacji. Jakie są objawy neuroróżnorodności? Jak ją się diagnozuje? Jakie korzyści płyną z neuroróżnorodności w miejscu pracy i po co używać tego pojęcia? 

Co to jest neuroróżnorodność? 

Neuroróżnorodność to termin sformułowany przez socjolożkę Judith Singer w latach 90. XX wieku. Pojęcie to oznaczało koncepcję, według której zróżnicowanie budowy i funkcjonowania mózgu charakterystyczne dla osób z autyzmem stanowi „naturalną”, biologiczną odmienność gatunku. Zgodnie z tą perspektywą ludzie różnią się układem nerwowym, a także potrzebami i zdolnościami, które są bliżej lub dalej tego, co w społeczeństwie uchodzi za „normę”. 

Zamiennie z pojęciem „neuroróżnorodne” można stosować określenie „atypowe”. Symbolem jest znak nieskończoności w kolorach tęczy. 

Jakie są objawy neuroróżnorodności? 

Objawy neuroróżnorodności są zróżnicowane. Początkowo pojęcie to wiązano ze spektrum autyzmu. W takim ujęciu objawami byłyby cechy typowe dla spektrum autyzmu, m.in.: 

• trudności w komunikacji; 

• labilność emocjonalna; 

• przywiązanie do rutyn; 

• powtarzalność zachowań; 

• wybiórcze zainteresowania; 

• nadwrażliwość lub podwrażliwość na bodźce. 

Obecnie definicję neuroróżnorodności rozszerza się m.in. o:  

• ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi); 

• ADD (zaburzenie koncentracji uwagi); 

• OCD (zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne);  

• zespół Tourette’a; 

• dysleksję,  

• dysgrafię,  

• dyskalkulię. 

Mówiąc zatem o objawach neuroróżnorodności, należałoby wymienić charakterystyczne cechy dla powyższych atypowości. 

Jak diagnozuje się neuroróżnorodność? 

Nie ma jednego uniwersalnego narzędzia, które pozwoliłoby stwierdzić neuroróżnorodość. Inaczej bada się dzieci (różnymi narzędziami w zależności od wieku), a inaczej dorosłych. W przypadku dzieci diagnostyka obejmuje także obserwację młodej osoby i wywiad z jej rodzicami.  

U dorosłych jednym z przesiewowych testów na neuroróżnorodność jest kwestionariusz AQ, dostępny za darmo w Internecie. Uzyskanie w tym teście wysokiego wyniku stanowi wskazówkę, że warto poddać się diagnozie u psychologa lub psychiatry specjalizującego się w spektrum autyzmu. 

Po co używać sformułowania „neuroróżnorodność”? 

Idea, która przyświeca używaniu pojęcia „neuroróżnorodność” to walka ze stygmatyzacją osób neuroróżnorodnych. Stawia się nacisk na pozytywne postrzeganie osób, których potrzeby w zakresie funkcjonowania w społeczeństwie różnią się od statystycznej „normy”. Zamiast wytykać ich deficyty, lepiej skupić się na zrozumieniu i akceptacji tego, w jaki sposób postrzegają świat i wyrażają swoje emocje. Choć jest to sposób inny od „standardowego”, to nie znaczy, że gorszy. 

Neuroróżnorodność a autyzm 

Według danych z 2020 roku autyzm w Europie diagnozowany jest u 1 na 100 dzieci, a w USA u 1 na 54 dzieci. Spektrum autyzmu obejmuje zarówno osoby funkcjonujące w pełni samodzielnie, a które jedynie przejawiają pewne cechy autystyczne, jak również osoby, które nie są zdolne do samodzielnego funkcjonowania.  

Według niektórych badaczy (Jaarsma, Welin 2012) koncepcję neuroróżnorodności należy ograniczyć jedynie do wysokofunkcjonujących osób z autyzmem. 

Neuroróżnorodność w miejscu pracy  

Coraz więcej organizacji dostrzega zalety zatrudniania osób neuroróżnorodnych. Chodzi tu nie tylko o korzyści wizerunkowe i realizację celów społecznych, ale także o czerpanie z wysokiego potencjału intelektualnego i twórczego u takich pracowników. Niektóre cechy osób neuroróżnorodnych są bardzo przydatne w pracy zawodowej. Są to: 

• spostrzegawczość;  

• przywiązywanie wagi do szczegółów; 

• zwiększona kreatywność; 

• myślenie skojarzeniowe; 

• dokładność i skrupulatność; 

• ścisłe przestrzeganie instrukcji; 

• orientacja zadaniowa i wysoka produktywność. 

Z tego powodu coraz więcej podmiotów otwiera się na zatrudnianie osób neuroróżnorodnych, a co się z tym wiąże – dostosowanie warunków pracy, stylu zarządzania i komunikacji do ich potrzeb. 

Bibliografia: 

1. Jaarsma P., Welin S., Autism as a Natural Human Variation: Reflections on the Claims of the Neurodiversity Movement. Health Care Analysis 2012, 20 (1): 20. 
2. Mikut M., Autyzm? Od tego mam zalety. Wyjątkowość neuroróżnorodności, „Niepełnosprawność i Rehabilitacja” 2022, 88(4): 87-96. 
3. Wiater M., Neuroróżnorodność – nowy obszar badań w naukach o zarządzaniu i jakości?, „Przegląd Organizacji” 2022, (3): 40-48. 
4. Wiater M., Innowacje społeczne w obszarze neuroróżnorodności, „Edukacja Ekonomistów i Menedżerów” 2022, 64(2). 
5. Wiater M., Wyzwania związane z zatrudnianiem osób neuroróżnorodnych w Polsce, „Zarządzanie Zasobami Ludzkimi” 2023, 154(5): 80-92.