Choroba Alzheimera – etapy, objawy, leczenie. Jakie są jej przyczyny?

Choroba Alzheimera  dotyczy 50 mln ludzi na całym świecie i około 300 tys. Polaków.  Jest efektem stopniowego obumierania komórek nerwowych, które budują mózg człowieka. Szacuje się, że po około 10 latach od pojawienia się pierwszych objawów znika aż połowa neuronów. Najbardziej charakterystycznym jej symptomem są zaburzenia pamięci, które postępują wraz z wiekiem.

Czym jest choroba Alzheimera?

Choroba Alzheimera to dolegliwość dotykająca zwykle starszych osób,  wiąże się bezpośrednio z demencją. Jej przyczynę stanowią zanikające neurony, czyli komórki nerwowe obecne w mózgu. Zwykle proces ten następuje powoli, jednak Alzheimer znacznie go przyśpiesza, prowadząc do stanu, w którym połowa wszystkich neuronów umiera w przeciągu 7–12 lat. Alzheimer to choroba, która ujawnia się na ogół po 65. roku życia. Najczęściej diagnozuje się ją u kobiet. Mogą przyczyniać się do niej m.in. czynniki genetyczne, choć – co warto zaznaczyć – wcale nie muszą. Choroba rozwija się bardzo podstępnie i trudno ją zdiagnozować w początkowych etapach. Wczesna diagnoza umożliwia jednak szybkie wdrożenie leczenia, a tym samym – poprawę komfortu życia chorego.

Choroba Alzheimera – etapy i objawy

Warto wyodrębnić aż siedem etapów choroby, na podstawie skali GDS i FAST – lepiej to zobrazuje jej działanie niż standardowe trzy etapy. Z każdym z nich wiążą się określone objawy choroby.

1. I etap – chory może zacząć mieć problemy ze snem.
2. II etap – pojawiają się pierwsze trudności przypominaniem nazw oraz imion osób, które się zna. Chory może zacząć gubić różne przedmioty. Na tym etapie mało kto jest jeszcze w stanie dostrzec objawy choroby Alzheimera.
3. III etap – z czasem stają się wyraźne łagodne zaburzenia poznawcze. Uwidaczniają się również problemy z przypominaniem sobie imion osób oraz nazw przedmiotów. Chora osoba ma większe problemy z koncentracją oraz pamięcią. Rodzina i bliskie osoby mogą zacząć dostrzegać objawy choroby. Etap ten może trwać aż do siedmiu lat.
4. IV etap – dopiero tutaj następuje wczesna oficjalnie faza choroby. Pacjent ma coraz większe problemy z przypominaniem sobie różnych wydarzeń. Zapomina o podstawowych obowiązkach, jednocześnie twierdząc, że nie ma żadnego problemu.
5. V etap – to średniozaawansowana faza choroby. Problemy z pamięcią uwidoczniają się coraz bardziej. Zdarza się, że chory zapomina o włączeniu gazu do gotowania, nie wie, gdzie mieszka ani jaka jest pora dnia. Zwykle ta faza trwa około 1,5 roku.
6. VI etap – pojawiają się bardzo poważne trudności w funkcjonowaniu. Chory ma halucynacje i omamy słuchowe, i potrzebuje opieki. Często nie pamięta imion bliskich i różnych wydarzeń. Charakterystyczne są dla niego również nagłe zmiany zachowania. Może sobie przypominać wydarzenia z wcześniejszych lat. Nie ma kontroli nad pęcherzem moczowym, potrzebuje opieki przy ubieraniu się. Zdarza się, że nie poznaje siebie w lustrze. Etap ten trwa maksymalnie do 2,5 roku.
7. VII etap – to tzw. faza terminalna. Chory przestaje umieć chodzić i siedzieć. Przestaje mieć również kontakt z otoczeniem. Ma problemy z mową i nie uśmiecha się. Ma również trudności z utrzymywaniem podniesionej głowy. Konieczna jest wówczas całodobowa opieka.

Pierwsze objawy choroby Alzheimera

Osobny podrozdział warto poświęcić pierwszym objawom choroby Alzheimera i czynnikom, które już w dzieciństwie pokazują, które osoby są bardziej narażone na ryzyko jej pojawienia się.

Jak się okazuje, już małe dzieci z genem APOE4 mają o 5 proc. mniejszy hipokamp (czyli znajdującą się w mózgu strukturę odpowiedzialną za pamięć). Już na tym etapie można przeprowadzić testy sprawdzające pamięć i logiczne myślenie. Jak wynika z badań, pójdzie on gorzej u osób z wadliwym genem. Te różnice pomiędzy zdrowymi a chorymi zacierają się jednak już w wieku 8 lat. Dzieci z mniejszym hipokampem nie muszą też w przyszłości koniecznie chorować na Alzheimera, jednak są bardziej na niego podatne.

Jeśli chodzi o pierwsze objawy samej choroby, tak jak już wcześniej powiedzieliśmy, widoczne mogą być problemy ze snem. Do tego dochodzą trudności z koncentracją oraz orientacją w przestrzeni i czasie. Takie osoby często zapominają również o różnych rzeczach oraz mają problemy z doborem odpowiednich słów. Sama nauka przychodzi im z trudem. Odnotowuje się u nich huśtawki nastrojów oraz stany depresyjne. Trudno jest się im skupić także na wypowiedzi rozmówcy. Wczesne objawy choroby Alzheimera są zwykle odbierane jako roztargnienie.

Przyczyny choroby Alzheimera

Obecnie istnieje kilka hipotez mówiących o przyczynach Alzheimera. Jedna z nich (i zarazem najstarsza) mówi o tym, że jeden z neurotransmiterów (małych cząsteczek krążących w mózgu), jakim jest acetylocholina, może powodować jego objawy. Nie do końca jednak wiadomo, czy jest to prawda, gdyż farmakologiczne leczenie Alzheimera za pomocą leków podnoszących poziom acetylocholiny nie przyniosło oczekiwanych efektów.

Obecnie przyczyny choroby Alzheimera próbuje się tłumaczyć kumulowaniem się beta-amyloidu oraz białka tau. W starzejącym się mózgu pomiędzy komórkami nerwowymi odkładają się tzw. blaszki starcze. Ich głównym składnikiem jest białko o nazwie beta-amyloid. Wewnątrz neuronów obserwuje się również  duże ilości białka tau, które zakłóca komunikację wewnątrz mózgu. Obie formy białek powoli doprowadzają do śmierci komórek, określanej w literaturze medycznej jako „apoptoza”.

W bardzo niewielu przypadkach (około 15 proc.) alzheimer przyczynia się do śmierci w dość młodym wieku (45–55 lat). Rozwój wczesnej formy alzheimera związany jest z genami. Mutacja genowa dotyczy białka APP, które w normalnych, zdrowych mózgach odpowiada za prawidłowy wzrost neuronów i komunikowanie się w obrębie sieci neuronalnych.

W powstawaniu objawów zaburzeń pamięci i orientacji przestrzennej odgrywają rolę także czynniki zewnętrzne, czyli środowiskowe. Zgubny wpływ mają metale ciężkie, w tym aluminium, palenie tytoniu czy choroby autoimmunologiczne – jak chociażby choroby tarczycy. Pojawianiu się Alzheimera sprzyjają także choroby cywilizacyjne: cukrzyca i nadciśnienie.  Jej ryzyko zwiększa brak aktywności fizycznej, nieprawidłowy tryb życia oraz duży stres. Mogą przyczyniać się do niego urazy głowy, zakażenia różnymi wirusami oraz osłabiona odporność.

Diagnostyka choroby Alzheimera

Należy pamiętać, że w przypadku podejrzenia u danej osoby choroby Alzheimera przyczyny i objawy muszą zawsze zostać potwierdzone przez specjalistów – psychiatrów oraz neurologów. Ci pierwsi mogą wykonać szereg standardowych testów przesiewowych, składających się z pytań oraz prostych zadań sprawdzających dynamikę rozwoju choroby i stopień otępienia.

Najczęściej u osób z podejrzeniem Alzheimera wykorzystuje się skalę Mini-Mental (MMSE), w której wynik poniżej 10 punktów mówi o zaawansowanym etapie choroby. Pacjenci wykonują też test rysowania zegara. Mimo że jest on wyjątkowo łatwy, może wiele powiedzieć o rodzaju zaburzeń. Lekarz karze narysować badanemu tarcze zegara ze wskazówkami dla godziny 10 i 11. Neurodegeneracja powoduje upośledzenie myślenia abstrakcyjnego i koordynację wzrokowo-ruchową i dlatego często pacjenci z alzheimerem mają duży problem z poprawnym wykonaniem tego zadania.

W warunkach domowych można poszukać w internecie testu 10 zdań. Twierdzące odpowiedzi na większość z nich mogą sugerować, że u najbliższej osoby rozpoczynają się procesy chorobowe. Ostatecznym potwierdzeniem są testy krwi (chociaż dość rzadko praktykowane w klinice) oraz badania przy pomocy rezonansu magnetycznego. Chory wchodzi do specjalnej tuby, w której za pomocą silnego pola magnetycznego oraz pola radiowego prześwietlany jest jego mózg. Na obrazie radiolog może zauważyć zaniki kory mózgowej lub silne obkurczenie struktur odpowiedzialnych za uczenie się i zapamiętywanie. Warto jednak dodać, że często przyczynami Alzheimera nie są ubytki w mózgu. Dlatego też każdy z przypadków wymaga indywidualnego podejścia oraz diagnozy.

Leczenie choroby Alzheimera

Choroba Alzheimera jest nieuleczalna. Leczenie polega na łagodzeniu objawów, a jego głównym celem jest wydłużenie samodzielnego funkcjonowania pacjenta. Dzięki niemu można poprawić funkcje poznawcze oraz złagodzić zaburzenia psychiczne.

Na początku zwykle podaje się pacjentom środki, które zwiększają aktywność układu cholinergicznego. Chory jest dzięki nim bardziej aktywny, poprawia się również trochę jego pamięć. Przyjmuje on leki, które dobrze wpływają na metabolizm mózgowy, dzięki czemu krew lepiej przepływa przez mózg. W leczeniu choroby stosuje się także leki z grupy inhibitorów acetylocholinoesterazy, np. donepezil, rywastygminę, galantaminę. Mogą one zwiększać stężenie acetylocholiny poprzez blokowanie enzymu, który ją rozkłada. Leki te wykorzystuje się w łagodnej postaci choroby, w formie plastrów na skórę, kapsułek bądź też tabletek.

Pacjent w zaawansowanym stadium choroby powinien przyjmować memantynę, która ogranicza działanie kwasu glutaminowego, wpływającego na otępienie. Ułatwia ona wykonywanie codziennych obowiązków.  Często stosuje się również środki nootropowe, takie jak: piracetam, winpocetynę czy nicergolinę. Istnieją również specjalistyczne ośrodki które mogą pomóc osobom z Alzheimerem. Chore osoby zostają w nich poddane kompleksowej terapii i mogą liczyć na całodobową opiekę. W takich ośrodkach pracują: lekarze, pielęgniarki, psychoterapeuci, psychologowie oraz rehabilitanci.

Dziedziczenie choroby Alzheimera

Jeżeli w rodzinie jest lub była osoba chora na Alzheimera, zwiększa to ryzyko choroby, jednak jej nie warunkuje. W sytuacji, gdy chorzy są rodzice, ich dziecko jest podatne na nią bardziej od 4 do 10 razy niż osoby, w których rodzinie ta choroba nie występowała. Ci, którzy mają do tego chorych krewnych pierwszego stopnia, są jeszcze bardziej na nią narażeni. Mając świadomość ryzyka zachorowania na nią, warto zadbać o właściwą dietę i regularną aktywność fizyczną – dzięki temu będzie ono o wiele niższe.

Dziedziczenie choroby Alzheimera związane jest z trzema genami (PSEN 1, PSEN 2 i APP). Zwiększają one ilość beta-amyloidu w mózgu i krwi. Przebieg odziedziczonej choroby jest szybszy i ostrzejszy niż w przypadku pacjentów, którzy choroby nie odziedziczyli.

Choroba Alzheimera – w jakim wieku się pojawia?

Choroba Alzheimera najczęściej dotyka osoby po 65. roku życia. Coraz częściej staje się jednak problemem młodszych ludzi i pojawia się u osób w średnim wieku. Mimo że kojarzy się ona głównie z osobami starszymi, może pojawić się już nawet u dwudziestolatków. Najmłodsza osoba, u której ją zdiagnozowano, miała zaledwie 17 lat. Warto zaznaczyć, że wcześniej pojawia się Alzheimer dziedziczny niż niedziedziczny.

Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera

Jeśli ktoś z twoich bliskich choruje na Alzheimera i potrzebujesz pomocy lub porady, możesz zgłosić się do Polskiego Stowarzyszenia Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera. To charytatywna organizacja, która od 1992 roku oferuje kompleksowe wsparcie chorym oraz ich opiekunom. Udziela m.in. informacji o formach pomocy oraz porad dotyczących opieki nad pacjentami. Organizuje pomoc psychologiczną oraz grupy wsparcia i samopomocy. Prowadzi również badania naukowe i popularyzuje wiedzę na temat Alzheimera.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499922/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3181599/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3315348/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5830188/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6073093/