Stimy, czyli autostymulacja i jej znaczenie w spektrum autyzmu

Autostymulacja (in. zachowania autostymulujące) to powtarzalne, rytmiczne zachowania służące samoregulacji sensorycznej i emocjonalnej. Często określa się je jako stimy (ang. self-stimulatory behaviors). Mechanizm ten pozwala organizmowi na wywołanie przyjemnych doznań przy jednoczesnym łagodzeniu stresu. Aktualnie badania pokazują, że pełni funkcję adaptacyjną, redukuje nadmiar bodźców i przeciążenie emocjonalne. 

Autostymulacja u dziecka działa regulująco 

Stimy mogą występować zarówno u dzieci ze spektrum autyzmu, jak i u tych rozwijających się prawidłowo. Służą przede wszystkim regulacji nastroju, szczególnie podczas sytuacji stresujących oraz pomagają skoncentrować się na własnych doznaniach. Pojawiają się też w przypadku zmęczenia i nadmiaru bodźców płynących z otoczenia.  

U dzieci w spektrum stimy skutecznie pomagają w uporządkowaniu chaotycznych doznań sensorycznych. Powtarzanie tych samych ruchów czy gestów jest traktowane jako swoista kotwica, dziecko czuje się bezpieczniej, robiąc to, co zna doskonale. Do przykładowych autostymulacji można zaliczyć rozmaite zachowania. 

Kołysanie się lub bujanie całym ciałem  

Kołysanie się i bujanie to jeden z najczęściej występujących stimów. Ruch ten działa uspokajająco i może stanowić naturalną odpowiedź na sytuacje stresowe lub w przypadku przeciążenia bodźcami. Dziecko wykonujące rytmiczne powtarzalne ruchy:  

• poszukuje równowagi sensorycznej,  
• redukuje nadmierne pobudzenie,  
• osiąga stan wewnętrznego spokoju. 

Machanie rękami 

Machając rękami, dziecko skupia się na kinestetycznych doznaniach (kinestezja oznacza zmysłowe postrzeganie ruchu), jednocześnie reguluje swoje emocje oraz wyraża radość lub ekscytację. Dzięki nim maluch może poczuć większą kontrolę nad swoim ciałem i otoczeniem, co sprzyja poczuciu bezpieczeństwa 

Mruczenie i powtarzalne dźwięki 

Wytwarzanie dźwięków pomaga generować bodźcie słuchowe, które działają kojąco, jak kołysanka śpiewana przez mamę. Poza tym regulują wewnętrzne napięcie i ułatwiają koncentrację. 

Obgryzanie paznokci  

Obgryzanie paznokci to powtarzalna, uspokajająca czynność, która z czasem staje się nawykiem utrudniającym radzenie sobie z emocjami w inny, mniej inwazyjny sposób. Bardzo często ten konkretny stim rzutuje na całe dorosłe życie, bo tworzy sporą liczbę problemów natury zdrowotnej i estetycznej: 

• bolące palce,  
• nadwrażliwe opuszki, 
• krzywa płytka paznokcia, 
• widoczne rany. 

Autostymulacja u zdrowych dzieci jest możliwa 

Autostymulacje nie dotyczą tylko dzieci ze spektrum autyzmu. U zdrowych maluchów można zaobserwować podobne, choć najczęściej krótkotrwałe zachowania, takie jak bujanie się czy stukanie palcami. Jest to całkowicie naturalny proces poznawania swojego ciała, emocji i otaczającego świata.  

Mechanizm ten z czasem ulega wyraźnej zmianie. Dziecko w pewnym momencie zauważa, iż jest w stanie się uspokoić tylko z pomocą własnych myśli i nie musi posiłkować się żadnymi ruchami ciała. Do tego dochodzi rozmowa z rodzicami na tematy, które je trapią czy głębokie oddechy będące fundamentem wszystkich ćwiczeń relaksacyjnych.  

Podobnie jak w przypadku dzieci autystycznych, autostymulacja jest sposobem radzenia sobie z nadmiarem bodźców i zmęczeniem. Maluchy odnajdują dzięki niej równowagę emocjonalną i sensoryczną. I choć na pierwszy rzut oka stimy mogą wyglądać niepokojąco, nie ma jednak powodu do zmartwień. Nawet starsze dzieci postawione przed nowym wyzwaniem mogą posiłkować się autostymulacją, aby poradzić sobie ze zmianą otoczenia lub nowymi znajomymi.  

Mechanizm samoregulacji jest ważnym etapem rozwoju dziecka, dzięki niemu maluch stopniowo uczy się bardziej złożonych strategii radzenia sobie z emocjami i stresem. Autostymulacja w początkowych fazach rozwoju pełni funkcję adaptacyjną, wspomaga integrację sensoryczną oraz harmonijny rozwój emocjonalny. 

Bibliografia: 

1. Baranek, G. T., Efficacy of sensory-based interventions for children with autism: A review, Journal of Autism and Developmental Disorders 2002, 32(5): 397-422. 
2. Grandin, T., Panek, R., The Autistic Brain: Helping Different Kinds of Minds Succeed, New York: Houghton Mifflin Harcourt 2013. 
3. https://polskiautyzm.pl/stimy-autyzm/ [dostęp 16.02.2025]. 
4. Park S., Chang S., Oh J., Utilizing Deep Learning for Early Diagnosis of Autism: Detecting Self-Stimulatory Behavior, International Journal of Advanced Culture Technology 2024, 12(3): 148-158.