Jak rozpoznać autyzm? Objawy u dorosłych i dzieci

Objawy autyzmu potrafią być bardzo różnorodne – od trudności w nawiązywaniu relacji po specyficzne wzorce zachowań i zainteresowań. Choć najczęściej diagnozowany jest w dzieciństwie, wiele osób dorosłych odkrywa swoje neuroatypowe cechy dopiero w późniejszym wieku. Jakie mogą być objawy autyzmu u dzieci i dorosłych?

Pierwsze objawy autyzmu u dzieci 

Zaburzenia rozwijają się zwykle we wczesnym dzieciństwie – u niemowląt objawy autyzmu można zaobserwować w ciągu pierwszego roku życia. Na tym etapie najczęściej obejmują one trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego, brak reakcji na głos czy uśmiech rodziców, brak gaworzenia i drobnych gestów, a także niechęć do przytulania się. 

Im dziecko starsze, tym więcej zmian można zaobserwować w jego zachowaniu. Do wczesnych objawów autyzmu u 2-latka należą m.in.: 

• brak reakcji na imię, 
• powtarzające się ruchy, np. machanie rękami, kołysanie ciałem, 
• brak zainteresowania przedmiotami czy sytuacjami w otoczeniu – dziecko nie wskazuje na nic palcem, nie podąża za wzrokiem rodzica, 
• nietypowe zabawy – powtarzalne, skupione na wrażeniach dotykowych, np. układanie przedmiotów. Brakuje zabaw społecznych, np. w chowanego, czy zabaw naśladowczych, udawanych, 
• zdenerwowanie, pobudzenie i lęk w odpowiedzi na przedmioty, hałasy czy zapachy, które nie podobają się dziecku. 

Wśród objawów autyzmu u 3-latka warto zwrócić uwagę na problemy z mową. Rozwój tej umiejętności jest zaburzony, maluchy często powtarzają te same frazy, naśladują słowa po innych osobach (to tzw. echolalia), mówią nienaturalnym tonem lub rytmem, może też nastąpić regres w nauce wypowiadania słów czy składania zdań. Z kolei objawy autyzmu u dzieci w starszym wieku to m.in.: 

• brak zrozumienia uczuć i myśli innych, 
• trudności w nawiązywaniu przyjaźni, 
• problemy z nauką – przyswajanie treści bez zrozumienia jej znaczenia, 
• wypracowanie ścisłej rutyny i zdenerwowanie przy najmniejszym odstępstwie, 
• zdenerwowanie nieadekwatne do sytuacji, np. gdy dziecko zostanie o coś poproszone, 
• fascynacja określonymi przedmiotami lub czynnościami bez zrozumienia ich ogólnego celu, 
• dosłowne rozumienie wszystkich słów, 
• trudności z wyrażaniem uczuć, 
• nadmierna wrażliwość na światło, dźwięk, dotyk. 

Objawy autyzmu u dorosłych 

U dorosłych objawy autyzmu mogą mieć różne nasilenie, które decyduje o tym, jak dana osoba radzi sobie w interakcjach społecznych. Co ciekawe, kobiety z zaburzeniami częściej potrafią maskować ich symptomy – naśladują zachowania innych osób, są też cichsze i ukrywają uczucia. Przez to wydają się lepiej odnajdywać w relacjach międzyludzkich, jednak znacznie trudniej zdiagnozować u nich problem. Objawy autyzmu u dorosłych są podobne do tych, które można zaobserwować u starszych dzieci: 

• trudności ze zrozumieniem myśli i uczuć innych osób, 
• niepokój w sytuacjach społecznych, 
• zachowania niezgodne z normami społecznymi, które mogą być odbierane jako niegrzeczne czy zbyt bezpośrednie, 
• trudności z mówieniem i wyrażaniem własnych uczuć, 
• silne przywiązanie do rutynowych, uporządkowanych czynności, 
• dokładne, szczegółowe planowanie wszystkich czynności przed ich wykonaniem, 
• unikanie kontaktu wzrokowego, 
• wysoka wrażliwość na bodźce, takie jak światło czy hałas, 
• odbieranie wszystkiego bardzo dosłownie, łącznie z idiomami, ironią czy przenośnią, 
• problemy z przestrzenią osobistą – osoby zaburzone mogą zbliżać się do innych na niekomfortową odległość lub przeciwnie, unikać kontaktu i denerwować się, gdy ktoś naruszy ich strefę komfortu, 
• zauważanie szczegółów, które umykają innym ludziom. 

Lekki autyzm objawia się na tyle łagodnie, że osoby z tym zaburzeniem są zazwyczaj odbierane jako chłodne, introwertyczne i stroniące od innych. Jednak są one w stanie normalnie funkcjonować w społeczeństwie, łącznie ze znalezieniem pracy i założeniem rodziny. Cięższe postacie autyzmu, czyli tzw. autyzm niskofunkcjonujący, niestety pozbawiają takiej możliwości. Osoby dotknięte tym zaburzeniem mogą być upośledzone intelektualnie do stopnia wymagającego opieki przez całe życie. 

Niezdiagnozowany autyzm – objawy i konsekwencje 

Dorośli z niezdiagnozowanym autyzmem mogą doświadczać trudności w codziennym życiu, prowadzących do poczucia frustracji i niezrozumienia. Jednym z głównych problemów jest brak świadomości, dlaczego pewne sytuacje sprawiają im większą trudność niż innym. 

Problemy w relacjach międzyludzkich i silne przywiązanie do rutyny mogą prowadzić do poczucia wyobcowania i samotności, uniemożliwiają pracę zespołową i utrudniają funkcjonowanie w dynamicznym środowisku. Brak diagnozy często wiąże się z zaburzeniami lękowymi czy depresją, które są spowodowane problemami z dopasowaniem się do norm społecznych. Dlatego podejrzenie autyzmu zawsze warto skonsultować z lekarzem. Rozpoznanie zaburzenia daje szansę na lepsze zrozumienie siebie i swoich potrzeb. 

 O ekspercie:

Tony Attwood jest brytyjskim psychologiem, który cały swój dorobek zawodowy poświęcił badaniom zaburzeń osób ze spektrum autyzmu, w tym zespołem Aspergera. Jest autorem przełożonej na ponad 25 języków książki „Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik”. Attwood założył prywatną klinikę diagnostyczną oraz leczniczą dla dzieci i dorosłych z zespołem Aspergera w Brisbane w 1992 roku. Jest konsultantem w Minds and Hearts Clinic w Brisbane (Klinika Umysłów i Serc) dr Michelle Garnett, prowadzi warsztaty oraz liczne seminaria na konferencjach krajowych oraz międzynarodowych. Tytuł doktora zdobył na University College London. Link do wywiadu TUTAJ

Bibliografia: 

1. https://www.cdc.gov/autism/signs-symptoms/index.html [dostęp 20.02.2025]. 
2. https://www.nhs.uk/conditions/autism/signs/adults/ [dostęp 20.02.2025]. 
3. https://www.nhs.uk/conditions/autism/signs/children/ [dostęp 20.02.2025].