Nieoczywiste objawy ADHD u dorosłego człowieka. Na co zwrócić uwagę?
ADHD u dorosłych to wciąż trudno rozpoznawalne zaburzenie, które może znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie – od życia zawodowego po relacje międzyludzkie. W przeciwieństwie do dzieci, dorośli rzadziej wykazują nadmierną ruchliwość, natomiast borykają się z problemami w organizacji, koncentracji i impulsywności. Jak objawia się ADHD u osób powyżej 18. roku życia?
Zaburzenia koncentracji i problemy z organizacją
Jednym z najbardziej charakterystycznych, choć często niedostrzeganych objawów ADHD u dorosłych, są trudności w utrzymaniu koncentracji oraz efektywnej organizacji obowiązków.
Osoby z tym zaburzeniem często mają problem z dokończeniem zadań, zwlekają z rozpoczęciem ważnych projektów (prokrastynacja) lub porzucają je w połowie, ponieważ ich uwaga rozprasza się na inne, mniej istotne sprawy. Dodatkowo codzienne funkcjonowanie utrudnia zapominanie o terminach, gubienie rzeczy czy trudności w planowaniu działań w dłuższej perspektywie.
Badania wskazują, że u dorosłych z ADHD deficyty funkcji wykonawczych objawiają się także dezorganizacją przestrzenną – nieporządek na biurku, w dokumentach czy nawet w harmonogramie dnia to częste zjawiska. Problemy te wynikają z zaburzonej pracy kory przedczołowej. W efekcie pacjenci mogą mieć trudności z ustaleniem priorytetów i realizacją obowiązków w określonych ramach czasowych, a to już negatywnie wpływa na ich życie zawodowe i prywatne.
Mamy dziewięć głównych objawów w zakresie deficytu uwagi i tyle samo głównych objawów w zakresie impulsywności. Żeby można było rozpoznać ADHD u danej osoby musi być obecnych w dzieciństwie i w dorosłości co najmniej sześć objawów, muszą także występować objawy zaburzeń funkcjonowania. Nie może być tak, że ktoś jest np. nadruchliwy, ale nie przeszkadza to ani jemu, ani otoczeniu, i od razu ma diagnozowane ADHD. Musi występować dysfunkcja, potwierdzone problemy w funkcjonowaniu w co najmniej dwóch różnych obszarach.
Trudności w regulacji emocji
Impulsywność nie przejawia się w formie fizycznej, jak u dzieci, lecz głównie w sferze emocjonalnej i decyzyjnej. Osoby z ADHD mają trudność z kontrolowaniem swoich reakcji. Mogą szybko wpadać w złość, odczuwać silną frustrację w odpowiedzi na niewielkie niepowodzenia lub reagować przesadnie emocjonalnie w sytuacjach, które u innych nie wywołują tak silnych uczuć. Charakterystyczne są także nagłe zmiany nastroju, od euforii po przygnębienie, które często wydają się nieadekwatne do rzeczywistości.
Wiele osób ma również problem z „wyciszeniem się” po stresującym wydarzeniu. Negatywne emocje utrzymują się u nich dłużej, a to może prowadzić do uczucia chronicznego napięcia i wyczerpania psychicznego.
Tłumaczę moim pacjentom, że mają mózg, który bardziej się rozprasza, trudniej koncentruje, ale równocześnie jest bardziej kreatywny i lepiej kojarzy fakty. To nie jest tak, że ADHD to tylko deficyt czy jakiś rodzaj ułomności. Ja tego tak nie traktuję, chociaż wielu pacjentów doświadcza wielu komplikacji i kłopotów, jeżeli nie wiedzą, co się z nimi dzieje i nie dostają prawidłowego leczenia. Wiele osób przez lata doznawało upokorzeń i kłopotów nie wiedząc, dlaczego jest im tak ciężko. To osoby, którym, mimo bardzo wielu starań, nie wychodziła nauka i ciągle słyszały o sobie: „zdolny, ale leń”. Diagnoza ADHD daje zrozumienie tych stanów.
Wewnętrzny niepokój i ciągła potrzeba stymulacji
Pacjenci często zauważają u siebie „ciągłe napięcie”, trudność w odprężeniu i poczucie, że zawsze powinni być czymś zajęci. Nawet podczas odpoczynku mogą mieć problem z relaksem. Oglądanie filmu, czytanie książki czy czekanie w kolejce wywołuje u nich dyskomfort i konieczność zajęcia się czymś dodatkowym, np. stukaniem palcami, poruszaniem nogą czy przeglądaniem telefonu.
Jednym z charakterystycznych mechanizmów regulujących to napięcie jest tzw. hyperfocus, czyli nadmierne skupienie się na jednym zadaniu lub aktywności. Osoby mogą całkowicie pochłonąć się interesującym ich tematem, zapominając o jedzeniu, odpoczynku czy obowiązkach. Problem polega na tym, że ten stan pojawia się głównie w odniesieniu do zadań, które są dla nich emocjonujące lub dostarczają natychmiastowej satysfakcji – w przypadku mniej angażujących obowiązków (np. praca biurowa, formalności) ich koncentracja szybko się wyczerpuje.
Ciągła potrzeba bodźców sprawia, że dorośli z ADHD częściej podejmują ryzykowne działania, takich jak spontaniczne podróże, uprawianie sportów ekstremalnych czy częste zmiany pracy. W skrajnych przypadkach poszukiwanie silnych doznań może prowadzić do niezdrowych nawyków, np. nadużywania substancji psychoaktywnych lub uzależnień od hazardu, kompulsywne zakupy, gry komputerowe.
Jeśli chodzi o objawy nadruchliwości i impulsywności, jednym z nich jest częste wykonywanie niespokojnych ruchów rękami lub nogami, także „wiercenie się” na krześle/fotelu. Nie mówimy o kimś, kto musi biegać po meblach, ale kto częściej od innych huśta się, bawi się różnymi przedmiotami, kiedy powinien być spokojny, obgryza paznokcie, itd. Kolejny objaw z tej grupy to niemożność usiedzenia wtedy, kiedy powinno się siedzieć. Taka osoba na zebraniu woli co jakiś czas wstać, przejść się, gestykulować i przy okazji dużo mówić. Kolejny podobny objaw to niespokojne poruszanie się po pomieszczeniu, gdy jest to niewłaściwe, np. na sali wykładowej czy w kościele. Ludzie ci mają poczucie, jakby cały czas byli w biegu.
Problemy z pamięcią i wykonywaniem zadań
Jednym z mniej oczywistych objawów zespołu nadpobudliwości u dorosłych jest pamięć robocza, która jest… ulotna. Osoby z tym zaburzeniem często zapominają o rzeczach, które wydarzyły się przed chwilą – mogą nie pamiętać, gdzie odłożyły klucze, co miały kupić w sklepie lub jakie było polecenie, które właśnie usłyszały. To nie wynik braku uwagi, lecz trudności w przechowywaniu i przetwarzaniu informacji w pamięci krótkotrwałej.
Problem ten szczególnie daje się we znaki w pracy, ponieważ neuroatypowi dorośli mogą mieć trudność z zapamiętywaniem instrukcji, realizacją kilku etapowych projektów czy organizacją codziennych zadań. Często notują rzeczy na kartkach, w telefonie lub ustawiają przypomnienia, ale nawet wtedy mogą zapomnieć o ich sprawdzeniu. W efekcie zadania są wykonywane chaotycznie, z opóźnieniem lub w ogóle nie zostają zakończone, a to prowadzi do dodatkowej frustracji.
Te objawy ADHD u dorosłego człowieka też warto znać
Oprócz opisanych wcześniej trudności, warto zwrócić także uwagę na poniższe objawy:
- szybkie nudzenie się rutynowymi zadaniami i trudność z wykonywaniem powtarzalnej pracy,
- niedoszacowanie czasu potrzebnego na wykonanie zadania, spóźnianie się, zapominanie o terminach,
- częste nieporozumienia wynikające z impulsywności, zapominania o umówionych spotkaniach czy zmiennych nastrojów,
- nadwrażliwość na dźwięki, światło czy dotyk, co może powodować dyskomfort w codziennych sytuacjach,
- kompulsywne wydawanie pieniędzy, brak planowania budżetu i trudności z oszczędzaniem,
- nadmierna gadatliwość i „zalewanie” drugiego człowieka informacjami.
Warto pamiętać, że świadomość problemów w codziennym życiu może pomóc w trafnej diagnozy i dobraniu odpowiedniego wsparcia.
O ekspercie:
dr Paweł Brudkiewicz – psychiatra i psychoterapeuta z Centrum Dobrej Terapii w Krakowie. Link do rozmowy TUTAJ
Bibliografia:
- Hervey A. S., Epstein J. N., Curry J. F., Neuropsychology of adults with attention-deficit/hyperactivity disorder: a meta-analytic review, Neuropsychology, 2004, 18(3).
- Kupicka Z., Poraj G., Kaźmierski J., ADHD u dorosłych – rozpoznawanie, przyczyny i skutki, Psychiatra i Psychologia Kliniczna, 2017.
- Oguchi M., Takahashi T., Nitta Y., Kumano H., The moderating effect of attention-deficit hyperactivity disorder symptoms on the relationship between procrastination and internalizing symptoms in the general adult population, Frontiers in Psychology, 2021, 12.
- https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/adhd-u-doroslych-obraz-kliniczny-i-postepowanie/ [dostęp: 28.02.2025].
- https://www.nimh.nih.gov/health/publications/adhd-what-you-need-to-know [dostęp: 28.02.2025].
się ten artykuł?
