Autyzm atypowy, czyli niestandardowa odmiana autyzmu

Autyzm atypowy to jedno z tych zaburzeń, które jest ciężkie do rozpoznania, bo nie mieści się w granicach standardowego autyzmu. Przykładowo często myli się je z opóźnionym rozwojem mowy, a sytuację utrudnia fakt, że u każdego pacjenta z tą przypadłością obserwuje się nieco inne objawy. Jakie mogą być zatem jego symptomy, czym różni się on od zespołu Aspergera i w jaki sposób wygląda funkcjonowanie osoby z tak postawioną diagnozą? 

Czym jest autyzm atypowy? Kiedy o nim mówimy? 

Autyzm atypowy (ang. PDD-NOS, Pervasive Developmental Disorder-Not Otherwise Specified) to pojęcie, które powoli zastępujemy terminem „zaburzenia ze spektrum autyzmu”. Na potrzeby tego artykułu będziemy posiłkowali się jednak właśnie tym określeniem. Autyzm atypowy to odmiana autyzmu, o jakiej można mówić w dwóch przypadkach: 

• kiedy rozpoznawany jest on później niż zwykle (najczęściej po 3. lub 4. roku życia), 
• kiedy nie odpowiada w pełni kryteriom diagnostycznym autyzmu, które obejmują problemy na 3. płaszczyznach, takich jak komunikacja, relacje z innymi ludźmi oraz zdolności do akceptacji zmian. 

Przykładowo osoba z autyzmem atypowym może mieć problem z komunikacją, ale jednocześnie nie mieć trudności związanych z akceptacją zmian. Warto też podkreślić, że w autyzmie atypowym wyróżniamy często inne objawy niż w dziecięcym, odmienny bywa także ich poziom nasilenia – opóźnienia w rozwoju umiejętności językowych, motorycznych czy poznawczych bywają tutaj łagodniejsze. Nierzadko łączy się on z niepełnosprawnością umysłową, jak również wadami genetycznymi, co sprawia, że jeszcze trudniej jest go zidentyfikować. 

Jakie objawy autyzmu atypowego można wyróżnić? 

Objawy autyzmu atypowego mogą być różne, tak jak w przypadku innych zaburzeń ze spektrum autyzmu. Często pojawiają się jednak następujące: 

• unikanie kontaktu wzrokowego, 
• późny rozwój mowy, 
• większe zainteresowanie przedmiotami niż ludźmi, 
• unikanie dotyku, 
• autoagresja (np. uderzanie głową o szafkę), 
• niewrażliwość na ból, 
• problemy motoryczne (np. słaba równowaga i koordynacja), 
• problemy ze zmianami (np. w codziennej rutynie), 
• skłonność do powtarzania tych samych zabaw i słów, 
• skłonność do powtarzania różnych zachowań (np. kołysanie się), 
• nadwrażliwość (na dźwięki, zapachy, światło, temperaturę, faktury), 
• nietypowe reakcje na sygnały społeczne, 
• problemy z rozumieniem emocji innych osób, 
• bardzo wąskie zainteresowania. 

Jeśli chodzi o wybór zabaw, dziecko z autyzmem atypowym często też nie angażuje się w te, w których naśladuje się różne role społeczne. Warto podkreślić, że u każdego pacjenta może występować inna kombinacja symptomów. 

Autyzm atypowy – objawy u dorosłych 

Zazwyczaj autyzm atypowy był diagnozowany w dzieciństwie, jednak zdarza się, że wykrywany jest on dopiero w wieku dorosłym. Na jakiej podstawie można go wówczas rozpoznać? Pojawiają się w takiej sytuacji: 

• problemy w komunikacji, 
• rutynowe i sztywne zachowania, 
• wrażliwość sensoryczna. 

Często takim dorosłym ciężko jest utrzymać się w pracy ze względu na liczne nieporozumienia. Mają oni problemy ze zrozumieniem niuansów, jakie pojawiają się podczas rozmów, a także z interpretowaniem sygnałów wysyłanych przez inne osoby. Kiedy dochodzi do zaburzenia ich rutyny, odczuwają też głęboki niepokój. 

Autyzm atypowy a funkcjonowanie dziecka 

Każde dziecko z autyzmem atypowym może funkcjonować w nieco inny sposób. Niektórzy pacjenci są bardziej samodzielni, inni natomiast mniej – potrzebują wówczas nierzadko dużego wsparcia. Co więcej, pewne dzieci mają wysokie IQ, inne zmagają się z niepełnosprawnością intelektualną. Jak widzisz, wszystko zależy od konkretnego przypadku. 

Autyzm atypowy w szkole 

Jeśli chodzi o autyzm atypowy w szkole, uczeń z tym zaburzeniem uznawany jest w placówkach edukacyjnych za dziecko niepełnosprawne. Ma ono specjalne potrzeby edukacyjne i aby je uwzględniono, należy posiadać orzeczenie z publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. 

Autyzm atypowy a zespół Aspergera 

Jeśli chodzi o autyzm atypowy i zespół Aspergera, obie przypadłości zaliczane są do zaburzeń ze spektrum autyzmu i uznawane były do niedawna po prostu za łagodniejszą postać autyzmu. W rzeczywistości osobom z zespołem Aspergera łatwiej jest funkcjonować w społeczeństwie niż tym z omawianą przypadłością. Istnieją jednak wspólne „mianowniki” obu zaburzeń. Mamy tu na myśli chociażby problemy z nawiązywaniem kontaktów czy nietypowe zachowania społeczne. 

Jakie jest rokowanie w przypadku autyzmu atypowego? 

Autyzmu atypowego nie da się wyleczyć. Jednak jeżeli zostanie on zdiagnozowany wcześnie, wówczas można poprawić jakoś życia takich osób oraz ich wyniki na wielu polach. Ważne też, aby dziecko regularnie uczestniczyło w terapii, która będzie indywidualnie dopasowana do jego potrzeb i możliwości. Zazwyczaj wykorzystuje się tutaj terapię mowy, terapię behawioralną oraz terapię zajęciową. 

 O ekspercie:

Tony Attwood – jest brytyjskim psychologiem, który cały swój dorobek zawodowy poświęcił badaniom zaburzeń osób ze spektrum autyzmu, w tym zespołem Aspergera. Jest autorem przełożonej na ponad 25 języków książki „Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik”. Attwood założył prywatną klinikę diagnostyczną oraz leczniczą dla dzieci i dorosłych z zespołem Aspergera w Brisbane w 1992 roku. Jest konsultantem w Minds and Hearts Clinic w Brisbane (Klinika Umysłów i Serc) dr Michelle Garnett, prowadzi warsztaty oraz liczne seminaria na konferencjach krajowych oraz międzynarodowych. Tytuł doktora zdobył na University College London. Rozmowa TUTAJ

Bibliografia: 

1. Jagadapillai R., Atypical Autism: Causes, Diagnosis and Support, Medicina (Kaunas) 2024, 60(7):1163. 
2. Keeh B., Müller R.,  Townsend J., Atypical attentional networks and the emergence of autism, Neuroscience & Biobehavioral Reviews 2013, tom 37, s.164-183. 
3. Mouridsen S. E., Rich B., Isager T., Psychiatric disorders in adults diagnosed as children with atypical autism. A case control study, Journal of Neural Transmission 2007, tom 115, s. 135-138.