Co czuje dziecko z ADHD? Czy tylko więcej energii i rozkojarzenie? 

Jak wyjaśniają Agnieszka Nowogrodzka i Bartosz Piasecki w artykule  „Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytami uwagi (ADHD) – rozpoznawanie nieadaptacyjnych schematów emocjonalnych i interwencje terapeutyczne”, ADHD (ang. Attention-Deficit/ Hyperactivity Disorder) diagnozowane jest u 3,4-5 proc. dzieci przed 7. rokiem życia. Czasami sygnały, że potrzebna jest diagnoza malucha, dostrzegają sami rodzice, innym razem zwracają na to uwagę dopiero pedagodzy przedszkolni lub nauczyciele w szkole. Jednak co czuje dziecko z ADHD? Jak wygląda jego świat, jego codzienność? 

Obraz kliniczny ADHD 

Jak tłumaczą naukowcy z Uniwersytetu Medycznego i Uniwersytet w Białymstoku, objawy ADHD dotyczą trzech podstawowych obszarów: 

• nadruchliwości (dziecko nie umie usiedzieć w miejscu i jest hałaśliwe), 
• impulsywności (dziecko wtrąca się nieproszone, łatwo wpada w gniew),  
• zaburzeń koncentracji uwagi (dziecko łatwo się rozprasza, zapomina, co miało zrobić). 

Objawy te mogą mieć różny stopień nasilenia. Dlatego też podzielono to zaburzenie neurorozwojowe na trzy typy: 

• z przewagą nadruchliwości i impulsywności (dziecko jest przede wszystkim ruchliwe i łatwo wpada w gniew), 
• z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi (dziecko przede wszystkim ma trudności ze skupieniem się na wykonywanych czynnościach i ich kontynuowaniem), 
• mieszany (występują objawy z obu powyższych zdefiniowanych typów). 

Pierwsze symptomy zawsze pojawiają się przed 7. rokiem życia. Nie znaczy to jednak, że są przez cały czas takie same. Wręcz przeciwnie, wraz z czasem się zmieniają. Mogą też zmieniać swoje nasilenie – wzmagać się lub słabnąć. 

Przedszkolak z ADHD – chaos emocjonalny i trudności w samokontroli 

Jak wyjaśnia dr n. med. Halina Kądziela-Olech, pierwsze wyraźne objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej można dostrzec na etapie stawiania potomkowi konkretnych wymagań edukacyjnych i społecznych. Dziecko z ADHD w okresie przedszkolnym odczuwa emocje bardzo intensywnie. Pojawiają się one nagle i są trudne do opanowania.  

Impulsywność sprawia, że maluch często reaguje frustracją, gdy rzeczy nie układają się po jego myśli, a brak zdolności do przewidywania konsekwencji swoich działań może prowadzić do licznych konfliktów z rówieśnikami. Nadmierna energia nie pozwala mu spokojnie usiedzieć w miejscu, co powoduje nie tylko zmęczenie, ale również niezrozumienie ze strony dorosłych.  

Natomiast problemy z koncentracją i zapamiętywaniem poleceń sprawiają, że dziecko może czuć się zagubione i niesprawiedliwie traktowane, zwłaszcza gdy często słyszy upomnienia. Takie sytuacje obniżają jego poczucie własnej wartości i sprawiają, że może zacząć unikać nowych wyzwań. 

Wczesnoszkolne dziecko z ADHD – pierwsze trudne doświadczenia społeczne 

Rozpoczęcie nauki w szkole to moment, w którym dzieci z ADHD po raz pierwszy napotykają poważniejsze trudności społeczne. Szybko zauważają, że ich sposób myślenia i reagowania różni się od innych uczniów, co może prowadzić do uczucia odmienności i odrzucenia.  

Nieustanne problemy z dostosowaniem się do zasad klasowych powodują narastającą frustrację, a częste upomnienia i uwagi od nauczycieli sprawiają, że dziecko zaczyna czuć się niezrozumiane. Może mieć trudności w nawiązywaniu przyjaźni, ponieważ jego impulsywne reakcje i nadmierna energia często bywają odbierane przez rówieśników jako przeszkadzające lub kłopotliwe. Samotność, niezrozumienie i niskie poczucie własnej wartości prowadzą do narastającego stresu oraz unikania kontaktów społecznych. 

Jak wykazały analizy Amori Yee Mikami z University of Virginia, podczas gdy ok. 10-15% dzieci w szkole jest odrzucanych przez rówieśników, w przypadku tych z ADHD odsetek ten wynosi około 50% lub więcej. Odrzucenie następuje w ciągu zaledwie kilku godzin od spotkania z nieznajomymi. Dlatego, jak to określił Mikami, ta grupa dzieci staje się dorosłymi upośledzonymi społecznie. 

Nastolatek z ADHD – emocjonalne wzloty i upadki 

W okresie dojrzewania dzieci z ADHD napotykają nowe wyzwania. Niska samoocena, wynikająca z lat niepowodzeń szkolnych i trudnych relacji społecznych, prowadzi do poczucia bezradności i wycofania.  

Nastolatkowie z ADHD borykają się z problemami w organizacji i planowaniu, co powoduje stres związany z rosnącymi wymaganiami szkolnymi. Wzrasta ich impulsywność, co z kolei może skutkować ryzykownymi zachowaniami, takimi jak impulsywne wydawanie pieniędzy czy podejmowanie decyzji bez namysłu. W obliczu licznych porażek i trudnych relacji z otoczeniem mogą odczuwać frustrację, gniew i zagubienie, co wymaga wsparcia i zrozumienia ze strony bliskich. 

Wszystkie te trudności sprawiają, że średnia oczekiwana długość życia dzieci z ADHD jest wyraźnie krótsza. Takie osoby częściej się samookaleczają, mają wypadki podczas nieostrożnie jazdy samochodem, a także podejmują próby samobójcze. Jak można przeczytać w artykule pt. „ADHD Likely Reduces Estimated Life Expectancy by Young Adulthood”, w efekcie wykazywały skrócenie szacowanej długości życia w zdrowiu o aż 9,6 roku. Właśnie dlatego wczesne rozpoznanie tego zaburzenia neurorozwojowego i udzielenie wsparcia dziecku jest tak ważne. 

Bibliografia: 

1. Barkley R. A., ADHD Likely Reduces Estimated Life Expectancy by Young Adulthood,  
2. Gaidamowicz R., Deksnytė A., Palinauskaitė K., Aranauskas R., Kasiulevičius V., Šapoka V., Aranauskas L., ADHD – plaga XXI wieku?, Psychiatria Polska 2018, nr 52(2), s. 287-307. 
3. Kądziela-Olech H., Zespół nadpobudliwości psychoruchowej w wieku przedszkolnym Klinika Pediatryczna 2007, nr 4, s. 509-512. 
4. Kiryluk B., Waś A., Otapowicz D., Sendrowski K., Czy możemy pomóc dziecku nadpobudliwemu? Sposoby leczenia ADHD, „Neurologia Dziecięc 2011, vol. 20, nr 41, s. 111-114.  
5. Kowalczyk T., ADHD: niewidzialna choroba, Psychiatria Spersonalizowana 2022, nr 1(1), s. 25-31. 
6. Mikami A. Y., The Importance of Friendship for Youth with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder, Clinical Child and Family Psychology Review 2010, nr 13(2), s. 181-198. 
7. Nowogrodzka A., Piasecki B., Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytami uwagi (ADHD) – rozpoznawanie nieadaptacyjnych schematów emocjonalnych i interwencje terapeutyczne, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, 2021, vol. XXXIV, nr 2, s. 133-142.