Zespół Aspergera – objawy u dzieci i dorosłych. Jak je rozpoznać?

Zespół Aspergera to zaburzenie neurorozwojowe należące do spektrum autyzmu (ASD), które wpływa na codzienne funkcjonowanie, komunikację oraz wzorce zachowań. Osoby z ZA często wyróżniają się specyficznymi, ograniczonymi zainteresowaniami i trudnościami w rozumieniu norm społecznych. Mimo że zespół Aspergera nie jest już odrębną jednostką w klasyfikacji DSM-5, wciąż funkcjonuje w diagnostyce, a jego objawy są szeroko badane i analizowane.

Historia zespołu Aspergera

Po raz pierwszy ZA został opisany w 1944 roku przez austriackiego pediatrę Hansa Aspergera. Jego badania dotyczyły dzieci mających trudności w interakcjach społecznych, które jednocześnie wykazywały wysoki poziom inteligencji i wąskie, intensywne zainteresowania. Dopiero w latach 90. XX wieku zaczęto stosować je jako odrębną kategorię w klasyfikacji DSM-IV.

Obecnie w klasyfikacji ICD-11 oraz DSM-5 zespół Aspergera nie jest traktowany jako osobna jednostka chorobowa, lecz jako element spektrum zaburzeń autystycznych (ASD).

Objawy zespołu Aspergera u dzieci

U 3 latka zespół Aspergera może się objawiać w trudnościach związanych z:

• nawiązywaniem kontaktu wzrokowego,
• brakiem zainteresowania wspólną zabawą,
• silnym przywiązaniem do rutyny.

Dzieci te często koncentrują się na jednej, konkretnej czynności i mogą wykazywać nadmierne zainteresowania pewnymi tematami, np. liczbami czy układaniem zabawek w odpowiedniej, zrozumiałej tylko dla nich kolejności.

W przedszkolu objawy mogą być bardziej widoczne, ponieważ dzieci mają trudności w zabawach grupowych, nie rozumieją emocji innych oraz uparcie trzymają się schematów zachowań. Często przejawiają nadwrażliwość na bodźce sensoryczne, takie jak dźwięki czy faktura ubrań.

Objawy zespołu Aspergera u dzieci w wieku szkolnym przejawiają się problemami z adaptacją do szkolnych zasad, nawiązywaniem relacji z rówieśnikami czy chociażby rozumieniem sarkazmu i przenośni. Ich wypowiedzi bywają nadmiernie formalne, a zainteresowania bardzo szczegółowe, nierzadko dominujące w rozmowach.

Zespół Aspergera u dziewczynek – objawy mogą być inne niż u chłopców

W przypadku dziewczynek zespół Aspergera trudniej zdiagnozować, ponieważ kobiety lepiej niż mężczyźni rozumieją emocje innych osób i potrafią je udawać. Jest to swoiste maskowanie trudności społecznych. Jednak wciąż można zauważyć pewne schematy, takie jak:

• unikanie kontaktu wzrokowego,
• niechęć do rozmowy na błahe tematy,
• skłonność do przebywania w samotności.
• duże przywiązanie do schematów,
• intensywne zainteresowanie konkretnymi dziedzinami, np. zwierzętami czy literaturą.

Objawy zespołu Aspergera u dorosłych

U osób dorosłych (w szczególności u kobiet) bardzo ciężko wyróżnić objawy zespołu Aspergera, ponieważ w przypadku lekkich zaburzeń wieloletnie obycie w sytuacjach społecznych pozwoliło stworzyć swoiste mechanizmy, które udają normalne reakcje. Osoby dorosłe mogą mieć trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji międzyludzkich, jednak do pewnego stopnia potrafią to robić, wolą natomiast relacje powierzchowne, najlepiej związane z ich zainteresowaniami.

Charakterystyczna – bez względu na wiek – jest potrzeba utrzymania rutyny oraz niechęć do nagłych zmian, które szczególnie mocno pokazują istniejące zaburzenia. Maskowanie objawów poprowadzi do stresu, stanów lękowych i wypalenia zawodowego.

Na pierwszy rzut oka osoby dorosłe z zespołem Aspergera nie przejawiają żadnych objawów, które w przypadku dzieci widoczne są w zasadzie od razu. Tylko dokładna analiza zachowania, najlepiej połączona z rozmową ze specjalistami psychologii i psychiatrii, mogą ujawnić ukrywane zaburzenie.

Zespół Aspergera a charakter

W aktualnej diagnostyce zespołu Aspergera brakuje dyskusji na temat cech charakteru. Unikanie mało istotnych rozmów czy powierzchownych kontaktów z otoczeniem nie oznacza, że dziecko ma zespół Aspergera. Każdy człowiek jest inny, ma odmienne usposobienie i sposoby komunikacji, co nie musi wynikać z zaburzeń ze spektrum autyzmu. Nie każdy wszak lubi rozmawiać o pogodzie albo cenach mleka w osiedlowym sklepie.

Należy unikać wyciągania pochopnych wniosków. Dziecko, które nie lubi nawiązywać kontaktu wzrokowego, może być po prostu nieśmiałe, a zainteresowania konkretnymi dziedzinami i wykazywanie na ich temat dużej wiedzy nie jest niczym złym. Kluczowa dla zdiagnozowania zespołu Aspergera jest specjalistyczna diagnoza oparta o obserwacje rodziców i wielokrotne rozmowy z dzieckiem w obecności psychologa, psychiatry oraz pedagogów.

Bibliografia:

1. Allely C. S., et al., Violence is Rare in Autism: When It Does Occur, Is It Sometimes Extreme?, The Journal of Psychology 2017, 151(1):49-68.
2. Autism symptoms in relation to gender diversity: comparisons between a general population sample and a clinical sample, OSF, 2025
3. Cicek A. U. et al., The Prevalence of Comorbid Psychiatric Disorders in Children and Adolescents with Asperger Syndrome, Journal of Harran University Medical Faculty 2025, 22(1):132-140.
4. Heeramun R., et al., Autism and Convictions for Violent Crimes: Population-Based Cohort Study in Sweden, Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry 2017, 56(6):491-497.
5. https://www.nationwidechildrens.org/conditions/aspergers-syndrome [dostęp 25.03.2025].