Życie w spektrum autyzmu. Objawy, diagnoza i terapia

Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) to termin obejmujący szeroki zakres dysfunkcji neurorozwojowych. Charakteryzuje się głównie trudnościami w komunikacji społecznej, powtarzalnymi zachowaniami oraz zainteresowaniami ograniczonymi do wąskich linii tematycznych. Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego ASD obejmuje różne stopnie nasilenia objawów, co oznacza, że każda osoba z autyzmem jest inna i, co za tym idzie, ma unikalne potrzeby.

Spektrum autyzmu – co to znaczy?

Wcześniej autyzm klasyfikowano jako odrębną jednostkę, ale w 2013 roku w „amerykańskim” DSM-5 (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) połączyło różne podtypy, takie jak zespół Aspergera czy autyzm dziecięcy w jedno kontinuum diagnostyczne. Najnowsza wersja międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD (ICD-11) obowiązuje z kolei od 1 stycznia 2022 roku, poprzednia istniała od roku 1990. Co istotne, podział odmian autyzmu w tych klasyfikacjach jest zupełnie inny.

Termin „spektrum” służy podkreśleniu różnorodności objawów oraz ich nasilenia. Niektóre osoby z ASD mogą mieć niewielkie trudności w komunikacji, inne natomiast wymagają intensywnej terapii, która będzie trwać przez całe ich życie. ASD to zatem wyjątkowo szeroka kategoria obejmująca różne formy i stopnie zaburzenia.

Objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu

Zaburzenia ze spektrum autyzmu mogą się różnić w zależności od wieku, płci, poziomu rozwoju i, co najważniejsze, indywidualnych predyspozycji danej osoby, a także jej charakteru. Do najczęściej spotykanych symptomów można jednak zaliczyć:

• trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych,
• powtarzalne zachowania i zainteresowania, np. układanie przedmiotów w określonym, dla wielu osób niezrozumiałym porządku, czy wielokrotne powtarzanie tych samych czynności,
• nadwrażliwość lub też niewrażliwość na bodźce sensoryczne (dźwięki, światło, dotyk),
• problemy z mową i komunikacją werbalną, w tym echolalia (powtarzanie zasłyszanych fraz, słów lub dźwięków),
• opór wobec zmian w rutynie i schematach dnia codziennego.

Rodzaje spektrum autyzmu

U dzieci z ASD zwykle występuje tzw. triada autystyczna. Są to trzy główne typy objawów: zaburzenia mowy i komunikacji, trudności w relacjach międzyludzkich oraz sztywne i ograniczone zachowania i zainteresowania. W ICD-11 podkreśla się, że każda odmiana autyzmu wywołuje objawy z dwóch ostatnich grup. Na tej podstawie wyróżniono następujące odmiany ASD:

• zaburzenia ze spektrum autyzmu bez upośledzenia rozwoju intelektualnego i z nieznacznym upośledzeniem lub brakiem upośledzenia języka,
• z upośledzeniem rozwoju intelektualnego i z nieznacznym upośledzeniem lub brakiem upośledzenia języka,
• bez upośledzenia rozwoju intelektualnego i z upośledzeniem języka,
• z upośledzeniem rozwoju intelektualnego i upośledzeniem języka,
• inne zaburzenia ze spektrum autyzmu,
• nieokreślone zaburzenia ze spektrum autyzmu.

W klasyfikacji ICD-10 autyzm został podzielony na inne kategorie, do których należy zaliczyć:

• autyzm dziecięcy – klasyczna forma autyzmu obejmująca wszystkie trzy obszary triady autystycznej, pojawiająca się zazwyczaj przed 3. rokiem życia,
• zespół Aspergera – łagodniejsza odmiana autyzmu, w której nie występują zaburzenia mowy, ale pojawiają się zróżnicowane trudności społeczne i schematyczne zachowania,
• autyzm atypowy – pojawia się po 3. roku życia i może mieć mniej wyraźne objawy niż autyzm dziecięcy,
• zespół Retta – rzadka choroba genetyczna występująca u dziewczynek, prowadząca do niepełnosprawności intelektualnej i problemów ruchowych,
• inne całościowe zaburzenia rozwojowe,
• nieokreślone całościowe zaburzenia rozwojowe.

Można spotkać się również z potocznymi określeniami ASD, takimi jak lekkie spektrum autyzmu, umiarkowane czy ciężkie. Jednak ta definicja nawet nie próbuje wyczerpać tematu i bardzo ciężko wyciągnąć z niej jakiekolwiek konstruktywne wnioski.

Diagnoza i leczenie spektrum autyzmu

Aby rozpoznać spektrum autyzmu, niezbędna jest wczesna diagnoza, która pozwoli wdrożyć odpowiednie formy terapii oraz wsparcia. Proces diagnostyczny zazwyczaj obejmuje:

• obserwacje zachowania dziecka przez rodziców i specjalistów,
• testy psychologiczne i pedagogiczne,
• konsultacje neurologiczne i logopedyczne.

Często pojawia się pytanie, czy spektrum autyzmu można wyleczyć. Nie istnieje żaden lek na ASD, jednak wczesna interwencja i odpowiednio dobrana, indywidualna terapia mogą znacząco poprawić jakość życia małego pacjenta. Terapia behawioralna, zajęciowa, logopedia i integracja sensoryczna to najczęściej stosowane metody.

Warto także podkreślić, iż, mimo że ASD i ADHD mają pewne cechy wspólne, są to całkowicie odrębne zaburzenia. ADHD nie jest w spektrum autyzmu, choć mogą współwystępować, co utrudnia diagnozę i późniejszą terapię.

Autyzm a niepełnosprawność

ASD jest klasyfikowane jako zaburzenie neurorozwojowe, które może prowadzić do niepełnosprawności w zakresie funkcjonowania społecznego i zawodowego. Zatem owszem, spektrum autyzmu to niepełnosprawność, ale jej stopień zależy poziomu objawów.

Bibliografia:

1. https://www.aap.org/en/patient-care/autism/?srsltid=AfmBOorhVTWfFEqcHcmZ3vL7BM0WuQutDmsSLE0ZYQxR5cz5t2G_g36N [dostęp 25.03.2025].
2. Hyman S. L. et al., Identification, Evaluation, and Management of Children With Autism Spectrum Disorder, American Academy of Pediatrics 2020, 145(1): e20193447.
3. Janiak W., Janiak J., Książka o człowieku w spektrum autyzmu, Wydawnictwo Natuli 2022.
4. Omylak J., Szepty niespokojne, Wydawnictwo Poligraf 2024.
5. Tammet D., Opowieści w spektrum. Dziewięć historii osób, które odkryły swój autyzm, Copernicus Center Press 2024.