Hemoroidy (żylaki odbytu) – przyczyny, objawy, leczenie

Hemoroidy to dla wielu osób bardzo wstydliwy temat, a jednocześnie jedna z częściej występujących chorób cywilizacyjnych – cierpi na nie średnio co druga osoba w społeczeństwie. Jeśli odczuwasz pieczenie, swędzenie i ból w okolicy odbytu to sygnał, że mogło dojść do zapalenia hemoroidów. Krępujące i krwawiące guzki utrudniają życie, można je jednak leczyć. 

Co to są hemoroidy? 

Hemoroidy to popularna nazwa guzków krwawniczych – struktur naczyniowych położonych w błonie śluzowej odbytu, które występują u każdego człowieka. Są to jamiste sploty naczyń krwionośnych, które napełniają się krwią i w ten sposób uszczelniają kanał odbytu. Dzięki nim nie dochodzi do niekontrolowanego oddawania gazów. Gdy czujemy parcie, hemoroidy opróżniają się z krwi i umożliwiają wypróżnienie. 

Do choroby hemoroidalnej, czyli zapalenia hemoroidów dochodzi w wyniku nadmiernego przekrwienia guzków, ich rozciągnięcia i niewystarczającego opróżnienia. Utrudniony odpływ krwi z naczyń żylnych może powodować zapalenie innych tkanek odbytu i doprowadzić do powstania żylaków odbytu.  

Hemoroidom często towarzyszą inne choroby odbytu, w tym szczelina odbytu, która pojawia się na skutek pęknięcia wewnętrznej warstwy odbytu. Powstałe ranki wywołują takie objawy, jak: krwawienie z odbytu przy oddawaniu stolca, ból przy defekacji i na kilka minut po niej, świąd oraz pieczenie. Krew wydostająca się z odbytu może wskazywać również na obecność polipa w jelicie grubym, przetoki odbytu, raka odbytu czy choroby uchyłkowej jelit. 

Hemoroidy – przyczyny występowania 

Do tej pory naukowcom nie udało się ustalić konkretnej przyczyny występowania hemoroidów. Choroba hemoroidalna prawdopodobnie może być skutkiem przerostu lub zwiększonego napięcia zwieracza wewnętrznego odbytu, co prowadzi do utrudnionego odpływu krwi z ciała jamistego odbytnicy. Za inną przyczynę uznaje się nadmierne poszerzenie połączeń tętniczo-żylnych w tkance hemoroidalnej zaburzające napływ i odpływ krwi.  

Rozwój choroby hemoroidalnej może mieć także związek z postępującym z wiekiem pogorszeniem jakości tkanki łącznej mocującej hemoroidy do podłoża oraz obniżonym stosunkiem kolagenów typu I/ III, co powoduje zmniejszenie sprężystości tkanki splotów hemoroidalnych. W konsekwencji dochodzi do wzrostu objętości zalegającej krwi, a ta utrudnia powrót guzków krwawniczych po defekacji do prawidłowej lokalizacji, czyli powyżej linii zębatej. Dochodzi wtedy do wypadania guzków i krwawienia. 

Czynniki ryzyka występowania hemoroidów 

Wystąpieniu hemoroidów sprzyjają:  

• Siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej – taki styl życia prowadzi do zalegania krwi w splotach żylnych.  Szczególnie narażeni na występowanie hemoroidów są m.in. zawodowi kierowcy i pracownicy biurowi.  
• Dieta uboga w błonnik i przyjmowanie zbyt małej ilości płynów – prowadzi do wystąpienia problemów z wypróżnianiem (zaparć), przeciążenia odbytnicy i osłabienia śluzówki kanału odbytu. Prawdopodobnie negatywny wpływ mają również drażniące pokarmy i używki.  
• Ciąża i zmiany hormonalne – płód stopniowo uciska układ żylny i okolicę miednicy. Powstawaniu hemoroidów w ciąży sprzyja również fizjologiczny wzrost objętości krążącej krwi z jednoczesnym osłabieniem ściany naczyń. Po porodzie powiększone guzki krwawnicze najczęściej ustępują samoistnie. Długo utrzymujące się hemoroidy po porodzie wymagają konsultacji specjalistycznej. Ryzyko wystąpienia uporczywych żylaków odbytu wzrasta wraz z każdym urodzonym dzieckiem.  
• Otyłość – wiąże się z większym naciskiem na układ żylny i częstszymi problemami z krążeniem w tej grupie osób. 
• Zawodowe uprawianie kolarstwa, jazdy konnej, podnoszenia ciężarów; praca wymagająca dużego wysiłku fizycznego, w tym dźwigania ciężarów. 
• Czynniki genetyczne – obciążenie dziedziczne obserwuje się w postaci osłabienia tkanki łącznej i zmniejszenia w niej elementów sprężystych. 

Jak często występują żylaki odbytu? 

Choroba hemoroidalna uznawana jest za problem społeczny, dot. około 5% dorosłej populacji, w tym do 86% pacjentów hospitalizowanych. Pojawia się u osób w różnym wieku, nawet u osób młodych, czynnych zawodowo. Na hemoroidy najczęściej cierpią osoby po 30 roku życia, a szczyt zachorowania przypada na wiek 45-65 lat. Nie zaobserwowano różnic w częstotliwości zachorowań między kobietami a mężczyznami. 

Największe ryzyko zachorowania dotyczy osób starszych ze względu na zmniejszone napięcie mięśni w okolicach odbytu, kobiet w ciąży, pacjentów otyłych oraz osób, które przeszły operację w okolicach krocza. Uznaje się, że co druga osoba na świecie doświadcza w ciągu swojego życia przynajmniej jednego epizodu zapalenia hemoroidów. 

Rodzaje hemoroidów 

Istnieją dwa rodzaje hemoroidów – wewnętrzne i zewnętrzne, a podział ten odnosi się do umiejscowienia powiększonych guzków krwawniczych w kanale odbytu. Hemoroidy wewnętrzne zlokalizowane są powyżej zwieracza odbytu, w wewnętrznej wyściółce odbytnicy. Niepowiększone są niewyczuwalne. Gdy zwiększą się ich rozmiary, struktury te mogą wystawać z odbytu i odznaczać się na skórze bardziej różowym zabarwienien. Schowane hemoroidy wewnętrzne są niebolesne, a o ich obecności świadczy krew pojawiająca się podczas defekacji. Po wypadnięciu, żylaki odbytu wywołują ból, ponieważ okolica zwieracza odbytu jest silnie unerwiona. 

Hemoroidy zewnętrzne znajdują się poniżej zwieracza odbytu, pod skórą otaczającą odbyt. Kiedy zwiększają swoją objętość, wywołują świąd, ból oraz krwawienie podczas defekacji. Hemoroidy zewnętrzne można wyczuć, kiedy wydostaną się na zewnątrz podczas przechodzenia stolca. Zakrzepica towarzysząca hemoroidom zewnętrznym sprawia, że miejsce, w którym widoczne są hemoroidy staje się fioletowe lub niebieskawe. 

Jak wyglądają hemoroidy? 

To, jak wyglądają hemoroidy, zależy od stopnia zaawansowania choroby. Hemoroidy zewnętrzne mają postać zaczerwienionych, twardych w dotyku guzków. 

W chorobie hemoroidalnej wyróżnia się cztery stopnie kliniczne:  

• I – guzki są powiększone, ale nie wypadają na zewnątrz,  

• II – guzki przemieszczają się na zewnątrz podczas wypróżniania i cofają się po zaprzestaniu parcia,  

• III – guzki przemieszczają się na zewnątrz podczas wypróżniania i wymagają odprowadzenia ręcznego,  

• IV – guzki pozostają na zewnątrz i nie dają się odprowadzić ręcznie.  

Choroba hemoroidalna ma różne obrazy kliniczne, rozwija się etapami, występują w niej okresy remisji i nawrotów. W stopniu pierwszym objawy są niezauważalne dla chorego. Delikatny świąd nie jest jeszcze uciążliwy. Dyskomfort zaczyna się, gdy pojawiają się hemoroidy zewnętrzne – można wtedy zaobserwować delikatne krwawienie zaraz po wypróżnieniu. Ostatni stopień choroby hemoroidalnej wymaga pilnej interwencji lekarza, ponieważ może dojść do zakrzepicy żył. 

Hemoroidy – objawy 

Objawy choroby hemoroidalnej wywołują uczucie dyskomfortu i są bardzo uciążliwe. Często pierwszym zwiastunem pojawienia się hemoroidów odbytu jest narastające swędzenie i pieczenie odbytu. W wyniku drapania zwykle dochodzi do uszkodzenia śluzówki i skóry. Świąd, który przybiera na sile, prowadzi do pęknięcia struktur skóry i stanów zapalnych z wydzieliną ropną. Innym częstym objawem żylaków odbytu jest wysięk z odbytnicy. Następnie dochodzi do uczucia niepełnego wypróżnienia. Zwiększając parcie na stolec, chorzy doprowadzają do jeszcze większego zalegania krwi w żyłach, co prowadzi do powiększenia guzków. 

Najczęstszym objawem choroby jest krwawienie z okolicy odbytu i występowanie świeżej krwi w stolcu. Krwawienie może być niewielkie – obserwuje się wtedy krew na bieliźnie, ale bywa też obfite, co w konsekwencji może wywołać niedokrwistość. U osób po 50 roku życia, u których występuje krwawienie z odbytu konieczne jest wykonanie kolonoskopii ze względu na podejrzenie choroby nowotworowej.   

Symptomem świadczącym o zaawansowanym stopniu choroby jest ból podczas wypróżniania. Jego przyczyną są zakrzepy, które rozciągają błonę śluzową odbytnicy i wywołują stan zapalny. Bólowi zwykle towarzyszy obrzęk chorego miejsca. Chory może mieć problem ze swobodnym siedzeniem. 

W początkowym stadium hemoroidy są bagatelizowane przez to, że są ukryte wewnątrz i rzadko dają o sobie znać. Jeśli obserwujemy u siebie któryś z charakterystycznych objawów, powinniśmy skonsultować swoje przypuszczenia z lekarzem – proktologiem, by mieć pewność diagnozy, bowiem podobne objawy występują też w  chorobach takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy rak odbytu. 

Hemoroidy – diagnostyka

Diagnostyka hemoroidów odbytu opiera się na przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem oraz badaniu fizykalnym. Jest to tzw. badanie proktologiczne, w którym ocenia się jamę brzuszną, ogląda okolicę odbytu oraz wykonuje badanie palpacyjne odbytu i anoskopię (oglądanie końcowego odcinka odbytnicy przy użyciu wziernika). Zadaniem lekarza jest również wyeliminowanie innych schorzeń o podobnym przebiegu klinicznym, w tym szczelin i przetok odbytu, chorób infekcyjnych i nowotworowych.

Metody leczenia hemoroidów zależą od stopnia zaawansowania choroby, występujących objawów, wieku pacjenta, stylu życia i wpływu choroby na komfort życia pacjenta. Im wcześniej zostaną podjęte działania, im wcześniej nastąpi rozpoznanie hemoroidów, tym szybciej i skuteczniej można pozbyć się uprzykrzających życie objawów choroby. Leczenie zachowawcze w większości przypadków stanowi pierwszy krok w terapii choroby hemoroidalnej. Jeśli przyniesie poprawę, chory może uniknąć leczenia operacyjnego, które obciążone jest ryzykiem powikłań. Warto pamiętać o tym, że hemoroidy wewnętrzne czy zewnętrzne nie znikną samoistnie, dlatego podjęcie leczenia jest tak ważne. 

Hemoroidy – dieta

Wiele osób zastanawia się, co zrobić, aby hemoroidy się wchłonęły. Otóż odpowiednia dieta i regularna aktywność fizyczna są kluczowe w walce z hemoroidami.  Dieta powinna być bogata w produkty o wysokiej zawartości błonnika, które zapobiegają wystąpieniu zaparć – pieczywo pełnoziarniste, grube kasze i makarony, warzywa oraz owoce.  Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami, spożycie błonnika w ilości 20-30 g/dobę wpływa na zmniejszenie intensywności krwawień i świądu.

Jak zapobiegać hemoroidom? W aptekach dostępne są preparaty błonnikowe oraz parafina o działaniu przeciwzaparciowym, którą można przyjmować w ilości 1-2 łyżki dziennie. Nie należy zapominać o odpowiednim nawodnieniu organizmu – zaleca się wypijanie 1,5- 2 litrów niegazowanej wody dziennie. Przeciwwskazane jest spożywanie obfitych, tłustych potraw, pikantnych przypraw i alkoholu.  

Leki na hemoroidy

Leki na hemoroidy odbytu występują pod postacią tabletek, maści, kremów, żeli i czopków, które działają przeciwzapalnie, wysuszająco, ściągająco, przeciwbólowo i uszczelniająco na naczynia krwionośne. Preparaty te łagodzą świąd, ból i pieczenie. Wiele z nich jest dostępnych bez recepty. Co stosować na hemoroidy? 

• Czopki na hemoroidy to jeden z popularniejszych sposobów leczenia: łagodzą świąd odbytu, działają przeciwbakteryjnie, poprawiają przepływ krwi. Zawarta w nich benzokaina ma właściwości znieczulające. Badania potwierdzają skuteczność czopków ze streptokiną, których stosowanie przez 5 dni zmniejszało ból i krwawienie towarzyszące wypadnięciu hemoroidów.  
• Żele i maści na hemoroidy zawierają składniki miejscowo znieczulające (anastezyna, lidokaina), sterydy, antybiotyki, leki ściągające (tanina, tlenek bizmutu), wyciągi roślinne (saponina, olejek rumiankowy, eskulina). Ponadto wykorzystuje się tribenozyd, który działa przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo oraz poprawia napięcie naczyń krwionośnych.  Zastosowanie znajduje także 0,3 proc. maść z nifedypiny,  diltiazem, maści z kortykosteroidami o działaniu przeciwzapalnym i przeciwświądowym oraz maści z tlenkiem cynku o działaniu wysuszającym. Jeśli zastanawiasz się, co stosować na hemoroidy zewnętrzne, to właśnie maści i żele są polecane przy tym rodzaju żylaków odbytu. 
• Leki przyjmowane doustnie zawierają flawonoidy, saponiny, rutynę i wyciągi z kasztanowca. Wykazują skuteczność w zmniejszaniu krwawień i wypadania hemoroidów. Jednym ze składników leków jest diosmina zmikronizowana, której skuteczność potwierdzono w ostrej i przewlekłej fazie choroby hemoroidalnej.  

Nie zaleca się stosowania leków przeczyszczających, ponieważ działają jedynie doraźnie, a przy regularnym przyjmowaniu konieczne jest stałe zwiększanie dawki. Ponadto leki te mogą doprowadzić do przekrwienia zapalnego kanału odbytu.  

Leczenie hemoroidów

Leczenie hemoroidów metodami innymi niż zachowawcze (zmiana stylu życia i wprowadzenie farmakoterapii) dotyczy mniej niż 10 procent wszystkich chorych, a konieczność przeprowadzenia operacji odnosi się do jeszcze mniejszego odsetka osób. Jak leczy się hemoroidy? Bardzo popularną i stosowaną od lat metodą jest założenie gumowych podwiązek, potocznie nazywane gumkowaniem. Zabieg jest stosunkowo prosty i skuteczny, ale obarczony komplikacjami i powikłaniami takimi jak: ból, krwawienie po zabiegu czy powikłania infekcyjne (ropień odbytu, posocznica).  

W I i II stadium choroby hemoroidalnej można zastosować skleroterapię. W żylaki odbytu wstrzykiwany jest odpowiednio spieniony lek, który w połączeniu z dwutlenkiem węgla lub innym gazem obojętnym likwiduje je. Wśród innych metod leczenia hemoroidów wymienia się koagulację podczerwienią, laseroterapię i krioterapię (wymrażanie).  

U chorych z zaawansowanym stadium choroby konieczne może okazać się leczenie operacyjne, polegające na usunięciu żylaków odbytu i przywróceniu naczyniom prawidłowej, pierwotnej struktury.  

Domowe sposoby na hemoroidy 

Krwawiące hemoroidy i ich dokuczliwe objawy można minimalizować, stosując domowe sposoby. Dobre efekty dają: 

• Okłady: kostkę lodu zawiniętą w chusteczkę należy przyłożyć do chorego miejsca i przytrzymać przez kilka minut. Dodatkowo można ją wcześniej nasączyć niewielką ilością oliwy – dzięki temu zatamujemy krwawienie. 
• Przemywanie ziołowymi preparatami zawierającymi wyciąg z kory dębu, nagietka, aloesu czy rumianku – substancje te przyspieszają gojenie, mają właściwości łagodzące, ściągające i przeciwzapalne. Wacik, chusteczkę lub tampon nasączony preparatem należy przyłożyć w odpowiednie miejsce – wpłynie to korzystnie na stan błony śluzowej i zlikwiduje pieczenie. 
• Tzw. ciepłe nasiadówki. Polegają na moczeniu odbytu w ciepłej wodzie z wyciągiem z kory dębu przez 5-15 minut minut. Ciepło zmniejsza napięcie zwieracza wewnętrznego, powodując zmniejszenie dolegliwości bólowych. Nasiadówki można powtarzać 2 razy dziennie.
• Noszenie bawełnianej bielizny, która ułatwia skórze oddychanie i nie parzy wrażliwych miejsc. 
• Dbanie o higienę intymną: podmywanie się z użyciem delikatnego płynu do higieny intymnej – nie może on zawierać substancji drażniących takich jak SLS (Sodium Lauryl Sulfate). Łagodząco działają preparaty z aloesem i pantenolem. Po umyciu okolice odbytu powinny zostać dokładnie osuszone – nie trzemy ich mocno ręcznikiem, ale delikatnie go przykładamy. Specjalne żele do pielęgnacji krocza przy hemoroidach można zakupić w aptece. 
• Picie naparów z babki lancetowatej, czarnego bzu lub pokrzywy.

Profilaktyka hemoroidów 

Osoby narażone na hemoroidy powinny dbać nie tylko o dietę, być aktywne fizycznie i przestrzegać zasad higieny, ale i zwrócić uwagę na warunki pracy zawodowej. Jeśli wykonujesz pracę biurową, w miarę możliwości często zmieniaj pozycję z siedzącej na stojącą. Coraz bardziej popularne stają się biurka stojąco-siedzące, które pozwalają na wymienną pracę na stojąco i siedząco. Zaleca się, aby po każdej godzinie pracy wstawać na kilka minut, by móc się przejść. Kiedy korzystasz z toalety, staraj się nie napinać długotrwale mięśni brzucha, gdyż powoduje to przeciążenia w układzie żylnym.

Bibliografia: 

1. A. Obcowska and M. Kołodziejczak, “Choroba hemoroidalna – współczesne poglądy na temat etiopatogenezy oraz metod leczenia. Przegląd piśmiennictwa”, Nowa Med, vol. 2, no. 2, pp. 61–76, 2016, doi: 10.5604/17312485.1209445.  
2. Kołodziejczak M, “Zachowawcze leczenie choroby hemoroidalnej”, Med. Rodz., vol. 1, pp. 7–11, 2011.  
3. Z. Sun and J. Migaly, “Review of Hemorrhoid Disease: Presentation and Management”, Clin. Colon Rectal Surg., vol. 29, no. 1, pp. 22–29, Mar. 2016, doi: 10.1055/s-0035-1568144. 
4.  T. Mott, K. Latimer, and C. Edwards, “Hemorrhoids: Diagnosis and Treatment Options”, Am. Fam. Physician, vol. 97, no. 3, pp. 172–179, Feb. 2018.