Zapalenie krtani u dzieci i dorosłych: przyczyny, objawy i leczenie

Zapalenie krtani objawia się kaszlem, chrypką, drapaniem w gardle i nieżytem nosa, a przyczyną powstałych dolegliwości są przede wszystkim infekcje wirusowe i bakteryjne. Leczenie u dorosłych i dzieci polega na eliminacji czynnika wywołującego stan zapalny oraz łagodzeniu dolegliwości. Kto jest szczególnie narażony na zapalenie krtani i czy domowe sposoby mogą pomóc w leczeniu?

Przyczyny zapalenia krtani 

Krtań jest elementem dróg oddechowych pomiędzy gardłem a tchawicą, który ma za zadanie nawilżyć, oczyścić i ogrzać wdychane powietrze. Dodatkowo chroni dolne drogi oddechowe, zamykając do nich wejście np. przy kaszlu czy przełykaniu, co zapobiega zadławieniu. Za powstawanie zapalenia krtani odpowiedzialnych jest kilka czynników: 

1. Infekcje wirusowe i bakteryjne uznawane są za główną przyczynę zapalenia krtani. Wśród nich wyróżnia się: ostre zapalenie nagłośni (wywołane najczęściej przez bakterie Haemophilus influenzae), ostre podgłośniowe zapalenie krtani (wywołane przez wirusy grypy, paragrypy, adenowirusy, rynowirusy i inne) oraz ostre zapalenie krtani i tchawicy, które może ulec wtórnemu zakażeniu bakteryjnemu. 
2.  Refluks żołądkowo-przełykowy, w którym kwaśna treść z żołądka dostaje się do przełyku i gardła i podrażnia krtań. Można również spotkać się z przewlekłym zapaleniem krtani na tle ziarniniakowatości naczyń Wegenera, choć jest to rzadkie schorzenie. U dzieci objawy zapalenia krtani mogą wynikać z patologicznego przerostu migdałka gardłowego i upośledzenia oddychania przez nos.  
3.  Nadmierna ekspozycja na czynniki drażniące: dym papierosowy, pyły i chemikalia, niektóre leki oraz nadużywanie głosu.  

Często zdarza się, że ostre objawy zapalenia krtani przechodzą w stan przewlekły. O tym, czy zapalenie krtani jest zaraźliwe decyduje czynnik wywołujący chorobę: drobnoustroje chorobotwórcze są przyczyną zaraźliwości, natomiast czynniki drażniące, refluks, czy zażywane leki nie mają na to wpływu. 

W literaturze możemy spotkać się z określeniem zespół krupu, którym zwykło oznaczać się zapalenie krtani z jego typowymi objawami: szczekającym kaszlem, świstami krtaniowymi (stridorem) i chrypą. Krup jest jednak pojęciem szerszym, ponieważ oprócz zapalenia krtani oraz podgłośniowego zapalenia krtani, obejmuje też zapalenie pozostałych dróg oddechowych: tchawicy, oskrzeli i płuc.

Kto jest szczególnie narażony na zapalenie krtani? 

U dzieci częstsze pojawianie się zapalenia krtani wynika z niecałkowicie wykształconego układu immunologicznego stymulowanego patogenami chorobotwórczymi. U dorosłych zapalenie krtani może pojawiać się po nadużywaniu lub niewłaściwym używaniu głosu – mówieniu za dużo lub za głośno. Może to w szczególności dotyczyć śpiewaków, aktorów, prawników, nauczycieli bądź osób, które pracują w hałasie (pracownicy budowlani, personel na lotniskach i dworcach kolejowych, pracownicy fabryki). Dzieci także mogą nadwyrężyć głos krzycząc bądź nadużywając go podczas ćwiczeń chóralnych.   

Zapalenie krtani częściej dotyczy palaczy oraz osób spożywających znaczną ilość alkoholu. Dym papierosowy podrażnia krtań, powodując jej obrzęk i stan zapalny, który pogrubia struny głosowe, co może obniżyć wysokość głosu lub sprawić, że będzie brzmiał chrapliwie i szorstko. Podobne działanie obserwuje się w przypadku alkoholu, który jest czynnikiem podrażniającym krtań. 

Ile trwa zapalenie krtani?

Zapalenie krtani dzieli się na ostre i przewlekłe, w zależności od czasu trwania choroby: w przebiegu ostrym objawy utrzymują się poniżej 3 tygodni; w przebiegu przewlekłym dłużej niż 3 tygodnie. Zapalenie obejmuje zarówno fałdy głosowe, jak i tkanki otaczające, najczęściej współistnieje z zapaleniem strun głosowych lub zapaleniem tchawicy. Ostre zapalenie krtani ma zazwyczaj podłoże wirusowe, przewlekłe wynika z nadkażenia bakteryjnego.  

Objawy zapalenia krtani u dorosłych i dzieci 

Ostre zapalenie krtani u dorosłych objawia się dyskomfortem podczas mówienia lub połykania, chrypką, kaszlem, gorączką, osłabieniem oraz złym samopoczuciem. Niekiedy pojawia się świst krtaniowy będący wynikiem zaburzonego przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Jeśli przyczyną jest nadwyrężanie głosu lub palenie papierosów, objawy ograniczają się do upośledzenia czynności narządu głosu: mowa jest zachrypiała, utrudniona, pojawia się ból przy mówieniu. 

 U niemowląt i starszych dzieci zapalenie krtani poprzedzają objawy prodromalne w postaci kataru i kaszlu. Charakterystycznym objawem jest “szczekający” kaszel, który może różnić się stopniem nasilenia, od łagodnego, sporadycznie występującego, po znacznie nasilony, z uczuciem niepokoju, a nawet zaburzeniami świadomości u dziecka. Najbardziej niebezpieczne jest wystąpienie u dziecka duszności, zwłaszcza w nocy. Należy pamiętać, że krtań u dziecka jest inaczej zbudowana niż u osoby dorosłej – jest węższa i bardziej podatna na zakażenia i obrzęk. Z tego względu świsty, duszność i sinica są objawami wskazującymi na pilną wizytę u lekarza. 

Zapalenie krtani – diagnostyka

W celu diagnostyki zapalenia krtani lekarz przeprowadza dokładny wywiad z pacjentem, uwzględniający obecne i przebyte choroby, styl życia (przyjmowanie używek, rodzaj wykonywanej pracy, narażenie na czynniki fizyczne i chemiczne) oraz zażywane leki. Ważne jest poinformowanie lekarza o wszystkich zażywanych lekach, ponieważ wiele z nich, jako efekt uboczny, wywołuje chrypkę (leki przeciwhistaminowe, przeciwkaszlowe, diuretyki i leki psychiatryczne) lub prowadzi do zagęszczenia śluzu w gardle (leki na nadciśnienie). 

W badaniu przedmiotowym lekarz ocenia gardło i krtań, sprawdza drożność dróg oddechowych. W niektórych przypadkach przeprowadza się laryngoskopię. Jeśli istnieje podejrzenie choroby refluksowej, lekarz może zlecić dodatkowe testy diagnostyczne. Przewlekłe zapalenie krtani to poważna dolegliwość, której nie należy bagatelizować, ponieważ chrypka, która nie ustępuje lub powraca może być również objawem niektórych nowotworów głowy i szyi. Rozpoznanie stawia się na podstawie przeprowadzonego wywiadu oraz objawów klinicznych. Lekarzem specjalistą w tej dziedzinie jest otolaryngolog. 

Jak leczyć ostre i przewlekłe zapalenie krtani?

Większość przypadków ostrego zapalenia krtani ma charakter samoograniczający i ustępuje samoistnie w ciągu dwóch tygodni. Leczenie ostrego zapalenia krtani jest objawowe i ma na celu oszczędzanie głosu, oraz wyeliminowanie czynników drażniących, zwłaszcza dymu tytoniowego. W leczeniu stosuje się doustnie niesteroidowe leki przeciwzapalne, a w przypadku obrzęku fałdów głosowych – glikokortykosteroidy. Popularne są również tabletki do ssania z substancją leczniczą o działaniu odkażającym (np. chlorheksydyną) oraz witaminą C. Ostre zapalenie krtani często współwystępuje z zalegającą wydzieliną w drogach oddechowych, stąd podstawą leczenia są również leki mukolityczne, czyli rozrzedzające (upłynniające) wydzielinę. Antybiotyki w zapaleniu krtani są stosowane jedynie w przypadku infekcji bakteryjnej. 

W przypadku refluksowego zapalenia krtani leczenie polega na stosowaniu środków zmniejszających wydzielanie kwasu solnego w żołądku lub neutralizujących kwas solny. W diecie należy unikać spożywania tłustych, pikantnych potraw oraz produktów takich jak kawa, sok pomarańczowy, sok i sos pomidorowy. Po zjedzeniu ostatniego posiłku, najlepiej odczekać 2-3 godziny przed położeniem się spać. 

Co na zapalenie krtani u dziecka?

U dzieci dominuje ostre podgłośniowe zapalenie krtani (dławiec rzekomy), rzadko ostre zapalenie nagłośni czy ostre zapalenie krtani i tchawicy. Choć zapalenie krtani u małego dziecka ma tendencję do szybkiego i samoistnego ustępowania, nie powinno być bagatelizowane, ponieważ może świadczyć o obniżonej odporności, wadach anatomicznych lub uczuleniu na wziewne alergeny. 

Leczenie zapalenia krtani u dzieci przebiega analogicznie jak w przypadku osób dorosłych, jednak nie wszystkie leki można bezpiecznie stosować u osób niepełnoletnich. Środki przeciwzapalne i przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych mają w tym przypadku ograniczone zastosowanie. Jakie leki więc można podać w zapaleniu krtani u dziecka? Lekarz może przepisać wziewny steryd, np. budezonid, który wykazuje działanie przeciwzapalne, zmniejsza obrzęk i podrażnienie dróg oddechowych. Budezonid, w zawiesinie do nebulizacji, wskazany jest u niemowląt już od 6 miesiąca życia i starszych dzieci w ostrym zapaleniu krtani. W przypadku nasilonych dolegliwości, zwłaszcza duszności u dziecka w nocy, konieczna może być hospitalizacja. Leczenie szpitalne dotyczy około 5 proc. chorych dzieci. 

Na zapalenie gardła i krtani u dzieci powyżej 6. roku życia można podać tabletki do ssania z substancjami o działaniu odkażającym, łagodzącymi podrażnienia oraz stan zapalny gardła i krtani. Świetnie sprawdzą się, gdy pojawia się chrypka i suchy kaszel u dziecka. Gorączkę zwalcza się czopkami lub syropami z paracetamolem i ibuprofenem. U starszych dzieci leki o działaniu przeciwgorączkowym są dostępne w formie tabletek lub kapsułek. Jeśli infekcja ma podłoże alergiczne, zaleca się podanie leków przeciwhistaminowych. W przypadku zalegającej wydzieliny w drogach oddechowych należy podać lek mukolityczny, ułatwiający eliminację wydzieliny. 

Zapalenie krtani – domowe sposoby 

Przez cały czas trwania zapalenia krtani zaleca się wypijanie dużej ilości ciepłych płynów oraz nawilżanie powietrza przy pomocy specjalnego nawilżacza lub mokrego ręcznika, umieszczonego na kaloryferze. Domowe sposoby obejmują także inhalacje gorącą parą wodną z dodatkiem soli fizjologicznej, kwasu hialuronowego lub olejków eterycznych, np. z szałwii. Ich celem jest zmniejszenie obrzęku krtani i łagodzenie uczucia duszności u dziecka.

Pomocny może okazać się syrop z prawoślazu lub babki lancetowatej oraz sok z cebuli, który działa kojąco, powleka śluzówkę i łagodzi podrażnienia. Świetnie sprawdzi się też napar z szałwii, który ma właściwości ochronne i kojące na gardło i struny głosowe.Profilaktycznie zaleca się spożywanie produktów bogatych w witaminę C i antyoksydanty (np. świeże owoce cytrusowe). Przeciwwskazane są  środki drażniące śluzówkę: papierosy, alkohol i kawa. Należy podkreślić, że żaden z domowych sposobów nie zyskał potwierdzenia w badaniach klinicznych i nie zastępują one właściwego leczenia.

Bibliografia:

1. J. Wood, T. Athanasiadis, and J.  Allen, “Laryngitis”, British Medical Journal, 2014. 
2.  “Chronic Laryngitis”, Harvard Health Publishing, 2018. [Online]. Available: https://www.health.harvard.edu/a_to_z/chronic-laryngitis-a-to-z. [Accessed: 05-Jul-2020]. 
3. A. J. Sybilski, “Croup – the most important questions and answers”, Pediatr. i Med. Rodz., vol. 15, no. 1, pp. 6–11, 2019, doi: 10.15557/PiMR.2019.0001. 
4. K. Ślączka, L. Zawadzka- Głos “Stany zagrożenia życia w ostrych zapaleniach krtani u dzieci – ocena epidemiologii i postępowania”, Nowa Pediatr., vol. 1, pp. 8–14, 2014.