Tętniak aorty brzusznej – objawy, operacja. Jakie są rokowania?

Tętniak aorty brzusznej objawia się często dopiero w czasie pęknięcia, co jest zagrażającym stanem dla zdrowia człowieka. Niezmierne ważne w jego wykrywaniu są kontrolne badania obrazowe, szczególnie u osób starszych oraz u pacjentów, którzy mają w rodzinie krewnych z tętniakiem aorty brzusznej objawowym lub bezobjawowym.

Tętniak aorty brzusznej – objawy

Tętniak to co najmniej 50-procentowe poszerzenie światła naczynia. Może lokalizować się w różnych tętnicach, często występuje w aorcie, czyli głównej tętnicy ludzkiego ciała. Tętniak aorty brzusznej ma zwykle przebieg bezobjawowy, a jego obecność wykrywa się w badaniach obrazowych. W rzadszych przypadkach może dawać niespecyficzne objawy i to dopiero na późnym etapie choroby. Do głównych objawów tętniaka aorty brzusznej należą:

• stały, gniotący ból w śródbrzuszu, podbrzuszu,
• ból w okolicy lędźwiowej przypominający ból występujący przy ucisku korzeni nerwowych, ruch nie wzmaga jednak dolegliwości, może być łagodzony w pozycji leżącej ze zgiętymi w kolanach nogami,
• przy tętniakach o wielkości powyżej 5 cm lekarz ma szanse wyczuć je dotykiem podczas badania brzucha, mogą być tkliwe,
• podczas osłuchiwania badający może usłyszeć szmery lokalizujące się nad aortą.

Tętniaki mają tendencję do powiększania się oraz pękania. Często pierwszym objawem tętniaka jest właśnie jego pęknięcie, co jest zagrażającym dla życia powikłaniem. Rozwarstwienie tętniaka aorty brzusznej objawia się silnym, stałym bólem brzucha i/lub okolicy lędźwiowo-krzyżowej z krwiakiem moszny i krocza oraz rozwijającym się wstrząsem hipowolemicznym w wyniku masywnej utraty krwi, co objawia się nagłym spadkiem ciśnienia, centralizacją krążenia, zimnymi potami, bladością, zwiększeniem akcji serca, utratą przytomności, co często kończy się zgonem.

Przyczyny tętniaka aorty brzusznej

Najczęstszą przyczyną tętniaka aorty brzusznej jest niewłaściwa dieta, a w jej konsekwencji miażdżyca zmieniająca strukturę ścian naczyń oraz ich osłabienie. W ścianach naczyń powstają blaszki zbudowane w głównej mierze z cholesterolu. Proces miażdżycowy obejmuje wszystkie naczynia ludzkiego ciała, powoduje ich stwardnienie, podatność na uszkodzenia, przyczynia się do zwiększonej krzepliwości krwi. Blaszki miażdżycowe mogą pękać i zwężać światło naczynia, prowadząc do niedokrwienia różnych narządów ciała. Przykładem jest zawał serca prowadzący do miażdżycy tętnic wieńcowych oraz niedokrwienie mózgu (udar) w wyniku miażdżycy tętnic szyjnych. Dieta pełni więc ważną rolę w zapobieganiu większości chorób o podłożu naczyniowym.

Najbardziej narażone na zachorowanie są osoby, które:

• chorują na miażdżycę;
• mają osłabione tętnice na skutek zmian pozapalnych;
• palą nałogowo papierosy;
• są otyłe;
• skończyły 55. rok życia;
• chorują na nadciśnienie tętnicze;
• mają wysoki poziom cholesterolu we krwi;
• mają nagłe urazy powypadkowe.

Choroby zwyrodnieniowe ścian naczyń (zespół Marfana, zespół Ehlersa-Danlosa) również mogą przyczynić się do powstania tętniaka aorty brzusznej.

Diagnostyka tętniaka aorty brzusznej

W diagnostyce tętniaka aorty brzusznej najważniejsze znaczenie mają badania obrazowe. U wszystkich mężczyzn po 65 roku życia oraz u krewnych I stopnia osób chorych na tętniaka aorty brzusznej wykonuje się przesiewowe badanie ultrasonograficzne (USG). Jeśli podczas tego badania średnica aorty mieści się w zakresie 26–29 mm, badanie należy powtórzyć po 4 latach. Szczególne znaczenie w diagnostyce tętniaka aorty brzusznej ma angiografia (angio-TK). Badanie wykonuje się z kontrastem donaczyniowym. Dzięki niemu można dokładnie ocenić wielkość tętniaka oraz ocenić struktury z nim sąsiadujące. Kontrolne badania w postaci USG lub tomografii komputerowej (TK) wykonuje się z częstością zależną od wielkości tętniaka:

• gdy średnica wynosi 30–39 mm – co 3 lata,
• gdy średnica wynosi 40–44mm – co 2 lata,
• gdy średnica wynosi > 45 mm – co rok.

Po leczeniu operacyjnym badania obrazowe wykonuje się co 5 lat, w przypadku leczenia wewnątrznaczyniowego początkowo nawet co kilka miesięcy.

Tętniak aorty brzusznej – rokowania i leczenie

Leczenie tętniaka aorty brzusznej polega przede wszystkim na eliminacji czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Ważne jest zaprzestanie palenia papierosów, prawidłowa kontrola i leczenie nadciśnienia tętniczego oraz choroby wieńcowej. Czasami konieczne jest leczenie farmakologiczne lekami z grupy beta-blokerów, które spowalniają rozwój tętniaka. Kolejnym etapem leczenia jest leczenie operacyjne – wszczepienie protezy w miejscu tętniaka lub wewnątrznaczyniowe wszczepienie stentu. Wskazaniami planowymi do operacji są: średnica bezobjawowego tętniaka aorty brzusznej o wartości > 55 mm, wszystkie tętniaki aorty brzusznej objawowe lub pęknięte, tętniaki szybko powiększające się. Pilnym wskazaniem do wykonania operacji tętniaka aorty brzusznej jest pęknięcie.

Przy tętniaku aorty brzusznej rokowania po operacji nie są szczególnie pomyślne. Spośród wszystkich zdiagnozowanych przypadków umiera od 10-50 proc. chorych. Tylko 30 proc. z nich przeżywa do 10 lat po zabiegu.

Tętniak aorty brzusznej – dieta antymiażdżycowa

Rozwiniętego już tętniaka nie da się wyleczyć za pomocą preparatów oraz diety. Można jednak przyczynić się do zahamowania procesu pogłębiania się schorzenia. Najlepszym sposobem zapobiegania rozwoju tętniaka aorty brzusznej jest dieta antymiażdżycowa polegająca na odżywianiu się zgodnie z zasadami piramidy zdrowego żywienia. Dieta przy miażdżycy aorty powinna ograniczać przyjmowanie tłuszczów zwierzęcych oraz cholesterolu (smalcu, masła, tłustego mięsa) na rzecz spożywania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 oraz omega-6. Bardzo ważne jest spożywanie odpowiedniej ilości naturalnego błonnika, który pozwala zmniejszyć poziom cholesterolu, tłuszczów i cukru we krwi, a także zapewnia uczucie sytości. Czynnikiem prowadzącym do rozwoju miażdżycy jest nadmiar cukru, który powoduje dodatkowe uszkodzenie ściany naczyń. Spożywanie dużej ilości cukrów sprzyja otyłości oraz cukrzycy, dlatego należy ograniczyć je do minimum. Hamujący wpływ na rozwój miażdżycy naczyń mają związki antyoksydacyjne, usuwające nadmiar wolnych rodników mających działanie uszkadzające. Należy do nich witamina E, witamina C oraz beta-karoten. Kuracją zapobiegającą w szczególny sposób dalszemu rozwojowi miażdżycy i tętniaka aorty brzusznej jest dieta śródziemnomorska, bogata w owoce i warzywa, dużą ilość zdrowych, roślinnych tłuszczów, ryb oraz owoców morza. Organizmowi należy dostarczyć optymalną ilość płynów każdego dnia. Spożywanie co najmniej 1,5 litra płynów jest obowiązkowe. Dodatkowo należy z diety wykluczyć alkohol oraz zaprzestać palenia papierosów.

Miażdżyca aorty brzusznej – dieta

Dieta przy miażdżycy aorty powinna być bogata w różnorodne produkty. Do diety należy włączyć produkty takie jak:

• ryby morskie: łosoś, sardynka, makrela, śledź,
• oleje roślinne: olej lniany, rzepakowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek,
• siemię lniane, orzechy,
• owoce i warzywa spożywane do każdego posiłku,
• płatki owsiane,
• warzywa zielone, czerwone, żółte oraz pomarańczowe,
• pieczywo pełnoziarniste,
• niskotłuszczowe produkty mleczne,
• chudy drób, mięso wołowe lub cielęce,
• białko jaj,
• kasze, makarony.

Zalecane techniki kulinarne wykorzystywane w kuchni to gotowanie, gotowanie na parze oraz pieczenie w folii. Należy pamiętać, że dieta po operacji tętniaka aorty brzusznej niczym nie różni się od diety przed operacją i nie warto już wracać do wcześniejszych nawyków, które spowodowały powstanie choroby.

Źródła:

1. A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, oprac. L. Masłowski, M. Frołow M, Choroby aorty i tętnic obwodowych, rozdział 1.1: 361–365, tom I, Kraków 2005.
2. Wojciech Noszczyk: Chirurgia repetytorium. Warszawa: PZWL, 2009.